Behawioryzm (behaviourism)

Co to jest behawioryzm?

Behawioryzm – historyczna szkoła (oraz współczesna perspektywa), która próbuje uczynić z psychologii obiektywną naukę skoncentrowaną wyłącznie na zachowaniu – z wykluczeniem procesów umysłowych. PKK I 63.    

Behawioryzm (behaviourism, behaviorism) – szkoła psychologii zapoczątkowana w 1913 r. przez amerykańskiego psychologa Johna Broadusa Watsona (1878-1958), którego celem było „przewidywanie i kontrolowanie zachowań”, stanowiąca radykalny przełom w klasycznej, eksperymentalnej psychologii strukturalizmu (2), która nie akcentowała ani przewidywania, ani kontroli zachowania. Watson uważał introspektywne metody szkoły strukturalizmu za nienaukowe i w swoich badaniach wykluczył z psychologii wszystko z wyjątkiem zachowania, a także zapożyczył z teorii logicznego pozytywizmu operacjonalizm, definiując znaczenie pojęć psychologicznych dosłownie jako operacje, którymi te pojęcie są mierzone. Według behawioryzmu, praktycznie każde zachowanie może być rozumiane jako efekt uczenia się (1), natomiast wszelkie uczenie się składa się z warunkowania (1). Współczesne dzieło o warunkowaniu klasycznym, autorstwa rosyjskiego fizjologa Iwana Pietrowicza Pawłowa (1849-1936), którego Watson najwyraźniej nie znał, nadało później rozmach teorii behawiorystycznej, gdy stało się znane w Stanach Zjednoczonych. Najbardziej wpływowym propagatorem neobehawioryzmu od lat 40. XX w. był amerykański psycholog Burrhus Frederic Skinner (1904-1990), który zainicjował badania nad warunkowaniem sprawczym. W obliczu narastających ataków z różnych stron oraz wobec upadku dogmatów pozytywistycznych, doktryny warunkowania klasycznego i sprawczego straciły wiele ze swojego znaczenia, jako pełnego wytłumaczenia wszelkich form zachowania, jednakże neobehawioryzm  odgrywa nadal ważną rolę w krajach anglojęzycznych. Zob. asocjacjonizm, konfekcjonizm (2). CS 67-68.

Behawioryzm (od ang. behaviour – zachowanie) – 1. w najogólniejszym rozumieniu: nauka o zachowaniu, uprawiana w sposób określony przez filozofię nauki i metodologię o pozytywistycznym rodowodzie (pozytywizm). Charakteryzuje się ją najczęściej, zestawiając w różne układy rozmaite „izmy”, np. „determinizm, empirycyzm, redukcjonizm, enwironmentalizm. Nauka ta przybiera różne postaci: neobehawioryzm, behawioryzm radykalny, behawioryzm moralny, behawioryzm molekularny. 2. W nawiązaniu do propozycji B.F. Skinnera, behawioryzm to ogólne ramy pojęciowe dla nauki o zachowaniu. Składają się na nie: określona filozofia nauki, określona filozofia umysłu, określona ogólna, chociaż mająca empiryczne źródło koncepcja zachowania i określona ideologia. Wyznaczają one zarówno elementy stałe behawioryzmu jako nauki o zachowaniu, jak i jego elementy zmienne, a tym samym zakres praz stopień jego wewnętrznego zróżnicowania. SS 43.

Wypisy z literatury psychologicznej

Twórcą behawioryzmu był psycholog John Watson. W jego czasach psychologia była zdominowana przez badaczy skupionych jedynie na analizowaniu myśli świadomych i nieświadomych – czyli ukrytych funkcjach poznawczych, których nie można obserwować. Watson stworzył ruch behawiorystyczny, nawołując do badań nad obserwowalnymi zachowaniami ludzkimi – czyli tym, co robimy, a co może być przez kogoś widziane, słyszane lub doświadczane w inny sposób. Watson przekonywał, że takie obserwacje stanowią równie ważny sposób na zyskiwanie rozumienia ludzkiej psychiki. Co więcej, Watson i inni pierwsi behawioryści wierzyli, że poprzez samą tylko analizę zachowania można wyjaśnić wszystko. Pogląd ów niewiele się zmieniał do czasu przedstawienia w latach czterdziestych XX wieku przez psychologa B.F. Skinnera argumentów za włączeniem do badań nad zachowaniem ludzkim analizy zachowań prywatnych, czyli tego, co nazywamy myślami. Gdy w 1945 roku Skinner podzielił się z kolegami po fachu swoim nowatorskim spojrzeniem na zachowanie, wydawało im się ono tak niesłychane, że obwołali je koncepcją radykalną. Niemniej jednak to Skinnerowski behawioryzm radykalny przygotował grunt pod nowoczesną dziedzinę SAZ, która wykorzystuje odkryte przez badaczy zasady rządzące ludzkim zachowaniem do opracowywania strategii służących kształtowaniu tego zachowania. BWD 16-17.

Perspektywa behawiorystyczna – stanowisko w psychologii, które przyczyn naszych działań upatruje w bodźcach środowiskowych, a nie w wewnętrznych procesach umysłowych. PKK I 64, 265.

Perspektywa behawiorystyczna koncentruje się na:
– uczeniu się
– kontrolowaniu zachowania przez środowisko
– bodźcach i reakcjach – z wyłączeniem procesów umysłowych
PKK I 69.

Przedstawiciele behawiorystycznej szkoły psychologii wierzyli, że ich zasady mogą doprowadzić do utopijnych osiągnięć. Behawioryści – pod batutą Johna Watsona i B.F. Skinnera – doprowadzili determinizm psychologiczny do ekstremum. Z pełnym przekonaniem deklarowali, że ludzkie jest całkowicie zdeterminowane otrzymywanymi w przeszłości nagrodami i karami. Ludzie spędzają swoje życie, rozwijając myśli i uczucia oraz wprowadzając w życie zachowania, które zgodnie z ich oczekiwaniami będą prowadzić do nagród i chronić przed karami. Behawioryści obstawali także przy tym, że myśli i interpretacje odgrywają niewielką rolę w determinowaniu zachowań. Dla behawiorystów myśli, uczucia i zachowania są efektem wcześniejszych doświadczeń. ZBC 72.

Behawioryści uważali, że zdrowie psychiczne może być poddane systemowi nagród i kar. Na przykład, gdybyś powiedział swojemu behawiorystycznemu terapeucie, że masz na swoim koncie burzliwe związki uczuciowe, terapeuta analizowałby nagrody, jakie otrzymujesz przez podtrzymywanie takich związków. Choć nagrody te mogą nie być oczywiste, czy wręcz racjonalne, behawioryści obstają przy przekonaniu, że są one obecne, lub były w przeszłości. Na przykład, niektórzy rodzice podtrzymują wobec swoich dzieci rzeczywiste lub wyobrażone schorzenia, aby zmusić je do pożądanego postępowania („Nie żeń się/nie wyprowadzaj się/nie idź do tej szkoły, jeśli nie chcesz przyprawić swojej matki/swojego ojca o atak serca”). Rodzice inwestują w choroby, aby osiągnąć swoje cele. Terapia behawioralna wiąże się z wyeliminowaniem nieprzystosowawczych myśli oraz zachowań i zastąpieniem ich zdrowszymi nawykami przez dobranie odpowiednich nagród i kar. ZBC 72.

Poznawczo-behawioralne ujęcie człowieka jest jednym z dominujących we współczesnej psychologii. W tym ujęciu szczególnie akcentuje się znaczenie procesów uczenia się jako warunkujących szerokie spektrum zachowań człowieka. Behawioryzm ujmował zachowania człowieka w kategoriach bodziec – reakcja, wskazując, że proces uczenia się przyczynia się do wzrostu bądź zmniejszenia się u jednostki tendencji do określonych zachowań. Odbywa się on, według behawioryzmu, poprzez warunkowanie klasyczne bądź sprawcze. Pierwsze z nich związane jest z opisanym przez rosyjskiego fizjologa I.P. Pawłowa kojarzeniem ze sobą bodźców, w którym bodźce pierwotnie obojętne zaczynają wywoływać reakcję – jak ślinienie się psa na dźwięk dzwonka w słynnym eksperymencie, uzyskiwane dzięki skojarzeniu tego dźwięku z podawanym pokarmem. Drugi typ warunkowania to zbadane i opisane przez amerykańskiego psychologa Burrhusa F. Skinnera warunkowanie instrumentalne, czyli uczenie się określonych zachowań na skutek ich konsekwencji. (…) Behawioryzm określał specyficzny styl funkcjonowania jednostki – osobowość jako system nawyków, czyli powtarzających się wzorców zachowań. OPK 52-53.

Warunkowanie sprawcze – forma behawioralnego uczenia się, w której prawdopodobieństwo reakcji zmienia się pod wpływem jej konsekwencji – to znaczy bodźców, które następują po tej reakcji. PKK II 133.

Prawo efektu – zasada, zgodnie z którą reakcje przynoszące pożądane rezultaty zostają wyuczone, czyli „utrwalone” w organizmie. PKK II 133.

Komora sprawcza – urządzenie w kształcie skrzynki, które można zaprogramować tak, aby dostarczało bodźców wzmacniających i karzących, zbieżnych z zachowaniem zwierzęcia. Komora sprawcza często jest nazywana „skrzynką Skinnera”. PKK II 135.

Zachowanie to, przekonywał Köhler, jest dowodem, że zwierzęta nie stosowały automatycznie reakcji warunkowych, lecz uczyły się przez wgląd: przez reorganizację swej percepcji problemu. Wysunął on twierdzenie, że takie zachowanie pokazuje, iż zwierzęta, podobnie jak ludzie, uczą się rozwiązywać problemy przez nagłe spostrzeżenie znajomych przedmiotów w nowych postaciach lub relacjach – jest to proces zdecydowanie umysłowy, a nie tylko behawioralny. Nazwał to uczeniem się przez wgląd. Uczenie się przez wgląd, oświadczył Köhler, jest wynikiem nagłej reorganizacji sposobu postrzegania danej sytuacji. Behawioryzm nie miał przekonującego wyjaśnienia demonstracji Köhlera. PKK II 157.

Podejście społeczno-poznawczo-behawioralne – współcześni psycholodzy często łączą poglądy wywodzące się z podejść, które kiedyś były uważane za niedające się pogodzić: psychologii poznawczej i behawioryzmu. Najkrócej mówiąc, psychologia poznawcza spogląda do wnętrza, kładąc nacisk na procesy psychiczne, natomiast behawioryzm spogląda na zewnątrz, kładąc nacisk na wpływ środowiska. PKK IV 114-115.

Podejście społeczno-poznawczo-behawioralne – alternatywa psychologiczna dla modelu medycznego, rozpatrująca zaburzenia psychiczne przez połączenie podejścia społecznego, poznawczego i behawioralnego. Typowa dla tego podejścia jest teoria wzajemnego determinizmu Alberta Bandury, która głosi, że zachowanie, poznanie i czynniki społeczne/środowiskowe oddziałują na siebie wzajemnie. PKK IV 115.

Mózgi oceniają wszystko pod kątem potencjalnego zagrożenia lub korzyści, a następnie dostosowują zachowanie w taki sposób, aby uzyskać jak najwięcej tego, co dobre, i zminimalizować szkody. Zdanie to podsumowuje najważniejszą tezę behawioryzmu; zobacz rozważania Pawłowa (1927) na temat dwóch podstawowych odruchów orientacyjnych. Z niewielkimi zmianami ilustruje ono również myśl Freuda – różne części nieświadomości nieustannie lustrują otoczenie oraz inicjują błyskawiczne reakcje automatyczne, chociaż czasami wchodzą ze sobą w konflikt. HPU 88-89.