Peter L. Berger, Thomas Luckmann: Społeczne tworzenie rzeczywistości. Traktat z socjologii wiedzy

Społeczne tworzenie rzeczywistości, czyli w jakim świecie żyjemy?

Społeczne tworzenie rzeczywistości. Traktat z socjologii wiedzy Petera L. Bergera i Thomasa Luckmanna to książki dziś już klasyczna, należąc do kanonu myśli socjologicznej XX wielu.

Analizując pojęcia „rzeczywistości” i „wiedzy”, autorzy badają rolę wiedzy w społeczeństwie oraz sposób, w jaki tworzy ona wspólnie podzielany, czyli społeczny obraz rzeczywistości, który w konsekwencji traktujemy jak empiryczną realność.

Berger i Luckmann krok po kroku dekonstruują tę użyteczną iluzję i wykazują, że tworzenie rzeczywistości to swoista konglomerat wpływów kulturowych, uwarunkowań historycznych, procesów psychospołecznych, przypadkowych przekonań i ideowych wyobrażeń, a także indywidualnych idiosynkrazji czy psychicznych dyspozycji.

W tym ujęciu rzeczywistość to nic innego jak sztuczny konstrukt społeczny – dodatkowo filtrowany przez jednostkowe nastawienia – który z naturalnym stanem rzeczy ma niewiele wspólnego.

Co jest rzeczywiste dla członka klasy średniej w kulturze Zachodu, dla Beduina przemierzającego pustynie Afryki Północnej może okazać się czystą fikcją, abstrakcją albo fantazją. Dobrze jest o tym pamiętać, konfrontując się z innymi – równoprawnymi – obrazami rzeczywistości niż nasza własna.

dr Grzegorz Tomicki

W skrócie

Książka Petera L. Bergera i Thomasa Luckmanna Społeczne tworzenie rzeczywistości. Traktat z socjologii wiedzy to klasyczne dzieło socjologii, w którym autorzy analizują, jak rzeczywistość społeczna jest tworzona i utrzymywana poprzez interakcje między jednostkami. Berger i Luckmann argumentują, że wiedza, którą ludzie uznają za oczywistą, nie jest czymś obiektywnym, lecz wynikiem procesów społecznych, w których uczestniczymy.

Główne założenia książki

1. Konstrukcja rzeczywistości społecznej: Autorzy przedstawiają koncepcję, że nasza rzeczywistość społeczna nie jest czymś danym z góry, ale jest wytworem procesów interakcji między ludźmi. Tworzymy i podtrzymujemy ją przez nasze działania, role społeczne i wzorce zachowań. Rzeczywistość ta jest następnie instytucjonalizowana i traktowana jako „naturalna”.
2. Rola języka i wiedzy: Ważnym aspektem tworzenia rzeczywistości jest język, który umożliwia nie tylko komunikację, ale także ujednolicenie doświadczeń. Dzięki niemu jednostki mogą zrozumieć świat wokół siebie w podobny sposób. Wiedza ta jest przekazywana z pokolenia na pokolenie, co wzmacnia poczucie stabilności społecznej.
3. Proces socjalizacji: Berger i Luckmann omawiają dwa etapy socjalizacji – pierwotną i wtórną. Pierwsza odnosi się do procesów kształtowania tożsamości w dzieciństwie, kiedy jednostki uczą się podstawowych norm i wartości. Socjalizacja wtórna to ciągła adaptacja do nowych ról społecznych w dorosłym życiu.
4. Instytucjonalizacja i legitymizacja: Autorzy pokazują, jak różne formy zachowań stają się z czasem zinstytucjonalizowane, czyli przyjmowane jako normy społeczne. Instytucje te są legitymizowane przez różne systemy wiedzy, np. religię, naukę czy prawo, które nadają im autorytet.

Znaczenie książki

Społeczne tworzenie rzeczywistości jest ważnym dziełem nie tylko dla socjologii, ale także dla psychologii społecznej i filozofii. Autorzy ukazują, jak złożony jest proces postrzegania świata i jak istotne są w nim struktury społeczne. Książka ta jest inspiracją dla wielu badaczy, którzy zajmują się tematyką konstrukcji tożsamości, ról społecznych oraz socjalizacji.

Berger i Luckmann podkreślają, że to, co traktujemy jako „realne”, nie jest wynikiem samego istnienia fizycznego świata, lecz efektem zbiorowej interakcji społecznej, co nadaje jej fascynujący wymiar w analizach społecznych i psychologicznych.

Fragment

Rzeczywistość życia codziennego jest przyjmowana bez zastrzeżeń jako rzeczywistość. Nie wymaga dodatkowych weryfikacji wykraczających ponad czy poza swoją obecność. Po prostu jest tam jako oczywista i nieodparta sfera faktów. Wiem, że jest ona rzeczywista. Jakkolwiek jestem zdolny zwątpić w jej realność, muszę pozbyć się tych wątpliwości, ponieważ ta realność jest zrutynizowanym życiem codziennym, w którym istnieję. Tłumienie wątpliwości jest tak zdecydowane, że aby wątpić, musiałbym zdobyć się na radykalne zmiany, sięgając – powiedzmy – do teoretycznej albo religijnej kontemplacji. Świat życia codziennego narzuca się sam i jeżeli chcę się przeciwstawić tej jego autoproklamacji, muszę podjąć świadomie zamierzony i wcale niełatwy wysiłek.

Porządek społeczny nie jest częścią „natury rzeczy” i nie może być wywiedziony z „praw przyrody”. Istnieje on wyłącznie jako wytwór ludzkiego działania. Jeżeli nie chcemy zlekceważyć jego empirycznych przejawów, nie możemy mu przypisać innego statusu ontologicznego. Zarówno w swojej genezie (porządek społeczny jest wynikiem minionych działań ludzkich), jak i w swoim istnieniu w jakiejkolwiek chwili (porządek społeczny istnieje tylko o tyle, o ile ludzie w dalszym ciągu go wytwarzają), jest on wytworem społecznym.

Peter L. Berger, Thomas Luckmann

Autorzy: Peter L. Berger, Thomas Luckmann
Tytuł: Społeczne tworzenie rzeczywistości. Traktat z socjologii wiedzy
Tytuł oryginału: The Social Construction of Reality: A Treatise in the Sociology of Knowledge
Przekład: Józef Niżnik
Wydawnictwo: Wydawnictwo Naukowe PWN
Miejsce i data wydania: Warszawa 2022
Wymiary: 12.5×19.5cm
Liczba stron: 284
ISBN: 9788301163761