Sprzężenie zwrotne (feedback)

Sprzężenie zwrotne (feedback) – powrót części sygnału wyjściowego danego systemu do jego wejścia, zwykle jako środek służący poprawianiu lub modyfikowaniu działania sygnału. W ujemnym sprzężeniu zwrotnym zwiększenie sygnału wyjściowego skutkuje zmniejszeniem sygnału wejściowego, jak na przykład w przypadku termostatu lub innych samoregulujących się mechanizmów oraz wielu homeostatycznych procesach biologicznych, na przykład falach EEG. W dodatnim sprzężeniu zwrotnym zwiększenie sygnału wyjściowego skutkuje zwiększeniem sygnału wejściowego, jak w przypadku pisku wydawanego przez system dźwiękowy, kiedy mikrofon jest trzymany zbyt blisko głośnika.  CS 697-698. 

Sprzężenie zwrotne – szczególny rodzaj oddziaływania (sprzężenie) między dwoma obiektami, odgrywający bardzo ważną rolę m.in. w automatyce, mechanice, elektronice, biologii, naukach społ., polega na zwrotnym oddziaływaniu skutku określonego zjawiska na jego przyczynę; wg teorii sterowania zachodzi, gdy sygnał wyjściowy układu oddziaływa zwrotnie na jego sygnał wejściowy; rozróżnia się s.z. dodatnie i ujemne. S.z. dodatnie zachodzi wtedy, gdy skutek podtrzymuje przyczynę, powodując zwykle dalsze narastanie skutku, np. rozwój przemysłu powoduje rozwój nauk techn., ten zaś przyspiesza rozwój przemysłu. S.z. ujemne działa stabilizująco powodując, że skutek zjawiska przeciwdziała jego przyczynie, co znajduje szerokie zastosowanie w układach sterowania i stanowi istotę regulacji automatycznej. Na s.z. ujemnym opiera się regulacja wielu procesów fizjol., np. utrzymanie stałej temperatury ciała: niewielki wzrost temperatury krwi uruchamia proces (rozszerzenie naczyń krwionośnych, pocenie) powodujący oddanie nadmiaru ciepła z organizmu. encyklopedia.pwn.pl

Ponieważ osiągnęliśmy taki punkt w ewolucji psychoterapii, w którym granica rozdzielająca zdrowie psychiczne i fizyczne się zatarła, musimy zająć się całościowym zdrowiem pacjentów. Zdrowie fizyczne i zdrowie psychiczne nie są jedynie dwiema stronami tego samego medalu tak jakby były połączonymi, ale mimo to odrębnymi wymiarami; w obrębie każdego wymiaru i pomiędzy nimi znajduje się wiele nieliniowych pętli sprzężenia zwrotnego, które stale oddziałują na wszystkie aspekty zdrowia. Zintegrowane podejście wymaga odniesienie się do współzależności między tymi rodzajami zdrowia w psychoterapii. AUM 16.

Książka ta prezentuje zatem punkt widzenia przeciwstawny redukcjonizmowi. Analizuje ona, w jaki sposób może dochodzić do dysregulacji układu odpornościowego, jak zaburzenia autoimmunologiczne wiążą się z problemami zdrowia psychicznego i jak te same problemy zdrowia psychicznego oddziałują zwrotnie – w sposób nieliniowy – na inne problemy zdrowotne. Na przykład cukrzyca typu 2 nasila depresję, a więc także depresja zaostrza cukrzycę. Nie można też wszystkich zjawisk psychicznych zredukować do neuronu czy konkretnej sieci neuronów. Myślenie, emocje i zachowanie oddziałują zwrotnie, wywołując zmiany w mózgu. Pętle sprzężenia zwrotnego w obrębie kontinuum umysłu-mózgu-genów wytwarzają wielokierunkowe związki przyczynowe między umysłem, mózgiem i genetyką jako szerszym systemem, a nie tylko oddzielnymi bytami. Razem wziąwszy, wszystkie te wymiary wchodzą ze sobą w interakcje jako nielinearne, wielowymiarowe ewoluujące zjawiska. AUM 16.

Aby zrozumieć, w jaki sposób koewoluują różne czynniki mające wpływ na zdrowie psychiczne, potrzebujemy interdyscyplinarnego punktu widzenia. Taki świeży i całościowy punkt widzenia zapewnia nam teoria złożoności. Wyrosła ona na gruncie teorii systemów i wyjaśnia wielopoziomowe interakcje oraz pętle sprzężenia zwrotnego, odwołując się do nauk przyrodniczych. Pętle sprzężenia zwrotnego pomagają w pobudzaniu wzrostu i podtrzymaniu homeostazy. Bez nich nie moglibyśmy stać się bardziej odporni i wytrzymali. Pętle dodatniego sprzężenia zwrotnego pobudzają wzrost i rozszerzanie granic, co jest niezbędnym warunkiem rozwoju osoby. Pętle ujemnego sprzężenia zwrotnego pomagają w regulowaniu stanu równowagi, tak jak termostat w regulowaniu temperatury w pomieszczeniu, lub w tolerancji stresu w przypadku tej osoby. Na dynamiczne wzajemne oddziaływania między pętlami dodatniego i ujemnego sprzężenia zwrotnego wpływają zmiany w środowisku, które napotykamy i często kreujemy. Psychoterapia sprzyja pętlom dodatniego i ujemnego sprzężenia zwrotnego, które poprawiają zdrowie psychiczne. Tych złożonych pętli sprzężenia zwrotnego nie można zredukować do żadnego pojedynczego czynnika w spektrum umysłu-mózgu-genów. Są one nawzajem dla siebie przyczyną i skutkiem. A w obrębie każdego podsystemu istnieją różne pętle sprzężenia zwrotnego, które podtrzymują stabilność i zmianę, w miarę jak adaptujemy się do zmieniających się warunków w naszym życiu. Jako takie są one samoorganizującymi się systemami w obrębie zbiorowych interakcji, które nazywamy „Ja”. W tym sensie Ja nie daje się zredukować do sumy jego części; stanowi ono proces samoorganizujący Ja („self-organizing proces”). Podstawową potrzebą złożonych systemów adaptacyjnych, takich jak my sami, jest to, że musimy podtrzymywać otwarte interakcje ze środowiskiem w celu zachowania koherencji, złożoności – krótko mówiąc, zdrowia. Jako złożone systemy adaptacyjne jesteśmy systemami samoorganizującymi, wykorzystującymi interakcje biopsychospołeczne do zwiększania naszej złożoności i zdolności do adaptacji. Jesteśmy wytworem wielorakich, oddziałujących na siebie nawzajem systemów, które samoorganizują się, przechodząc w sposób nieliniowy na wyższe lub niższe poziomy organizacji. Samoorganizacja Ja stanowi autoreferencyjną koherencję wspomagana przez wyłonienie się umysłu podtrzymującego otwartość oraz trwałość naszej indywidualności i stale ewoluujących interakcji z innymi Ja. AUM 18-19.

Bliskie relacje sprzyjają długowieczności mierzonej zdolnością mózgu do neuroplastyczności i neurogenezy. Kultywowanie ufnych relacji, np. poprzez psychoterapię, zwiększa tolerancję na stres, tworząc pętle sprzężenia zwrotnego w układzie neuroendoktrynnym i wegetatywnym układzie nerwowym, które ograniczają lęk do minimum oraz podnoszą obniżony nastrój. AUM 21.

Mnogość XX-wiecznych teorii psychoterapeutycznych, roszczących sobie wyłączne prawo do właściwych wyjaśnień i metodologii, ustąpiła miejsca zintegrowanemu modelowi XXI wieku. W kolejnych rozdziałach będę analizował wiele wzajemnie powiązanych pętli sprzężenia zwrotnego, które przyczyniają się do zdrowia psychicznego lub złego stanu zdrowia. Badania w dziedzinie neurobiologii, epigenetyki i psychoimmunologii wykazały, że geny mogą być włączane i wyłączane oraz że procesy chorobowe i zdrowie psychiczne są w istotny sposób powiązane z naszym stylem życia i doświadczeniem. Nasz mózg, układ odpornościowy i system reakcji stresowej przystosowują się do naszych doświadczeń. W sumie psychoterapia dąży do poprawy zarówno zdrowia psychicznego, jak i fizycznego. W niniejszej książce badam te wzajemne powiązania i staram się wnieść swój wkład w integracyjny model przyszłości. AUM 31.

Sieć istotności, nazywana niekiedy siecią odczuwania, wiąże się z doznaniami somatycznymi i powstawaniem emocji. Zapewnia ona operacje  umysłowe, które organizują informacje pochodzenia somatycznego w poczucie Ja. Jak sugeruje jej nazwa. Sieć istotności wybiera bodźce, które wyróżniają się swoją istotnością spośród emocjonalnie obojętnych bodźców konkurujących o naszą uwagę. Sieć istotności pomaga nam określić, co jest ważne dla naszych najlepszych interesów na poziomie emocjonalnym. Opierając się na informacjach trzewnych i wytworzonych później informacjach emocjonalnych, sieć istotności wnosi motywacją do decyzji dotyczących działania. Emocje są wytworem wstępujących doznań i zstępujących myśli, które są wytwarzane i modulowane przez pętle sprzężenia zwrotnego. AUM 40.

Badacze z tego nurtu często też sięgają po modele wypracowane w naukach ścisłych. Należy do nich między innymi model równowagi dynamicznej. Szczególną jego cechą jest to, że dla układu w stanie równowagi zmiana parametrów powoduje ilościową, ale nie jakościową jego zmianę. Dynamiczną równowagę pozwalają zachować mechanizmy ujemnego sprzężenia zwrotnego (czynniki powodujące odchylenie wartości parametru indukują działania prowadzące do zmiany wartości parametru w stronę przeciwną, czyli do kompensacji odchylenia). Ilustracją układu dynamicznej równowagi, z mechanizmem ujemnego sprzężenia zwrotnego, są postawy jawne i utajone. Postawy utajone operują w systemie automatycznym, jako zapis emocjonalnych doświadczeń danej osoby. Postawy jawne są kształtowane w systemie refleksyjnym i są zależne od osobistych wartości podmiotu. Stan równowagi jest zachowany, jeśli są one spójne (np. osoba twierdzi, że lubi kwiaty, i ma zautomatyzowane pozytywne skojarzenia z nimi). Niekiedy jednak w trakcie socjalizacji następuje dysocjacja tych postaw i stają się one niespójne. Na przykład, na poziomie utajonym osoba preferuje własną grupę, na poziomie jawnym z kolei wyraża wartości egalitarne  (taką samą postawę wobec „swoich” i wobec „obcych”). Sposobem na osiągnięcie dynamicznej równowagi jest włączenie dodatkowego, oprócz postaw jawnych i utajonych, elementu regulacyjnego, a jest nim system motywacyjny. W jego ramach dana osoba wypracowuje sobie mechanizmy, które służą uzyskaniu równowagi. Są nimi m. in. zautomatyzowane standardy kontroli, które powodują wyłączenie działania niepożądanych postaw utajonych. DTP 13.

Tak jak napisano powyżej, układ postaw może być regulowany na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego. Ilustracją takiej regulacji są zachowania osób palących papierosy. Antynikotynowe argumenty aktywizują ich pozytywne jawne postawy wobec palenia, a zarazem ich negatywne utajone postawy związane z zagrożeniem zdrowia. Elementem dynamicznym jest napięcie, konflikt, który powstaje między postawami jawnymi a utajonymi. Jest on niepożądany, więc zmusza do podjęcia działań w celu jego rozwiązania. Proces redukowania napięcia może zachodzić na poziomie zachowania. Na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego osoby palące sięgają po papierosa, aby kompensować wpływ swoich negatywnych utajonych skojarzeń. Palenie sprzyja redukowaniu nieprzyjemnego napięcia („relaksuje”) i przywraca równowagę w układzie. DTP 13-14.