Uzależnienie od alkoholu, alkoholizm

Co to jest alkoholizm?

O uzależnieniu mówimy wówczas, gdy potrzeba napicia się alkoholu czy zażycia narkotyku po to, by poczuć się normalnie, zaczyna dominować nad innymi istotnymi aspektami życia. w procesie tym ważni dla ciebie ludzie i sprawy cierpią z powodu twojego nałogu, który przeszedł w fazę używania kompulsywnego, stał się przymusem. Dzieje się tak, ponieważ picie alkoholu czy zażywanie narkotyków, by poczuć się „dobrze”, absorbuje cię do tego stopnia, że zaniedbujesz inne zajęcia, które zajmowały twój czas i uwagę, zanim te w całości pochłonęły używki, próby ich odstawienia i nawroty. Co gorsza, mimo że nałóg negatywnie wpływa na różne aspekty twojego życia (zdolność do wydajnej pracy, samopoczucie fizyczne i psychiczne, relacje z ważnymi osobami), ty nadal sięgasz po używki. GUM 27.

Wypisy z literatury psychologicznej

Czynniki genetyczne (jak przypadek uzależnienia w najbliższej rodzinie) wyjaśniają podatność na uzależnienie w 40-60%. Wiele osób, które miały uzależnionego członka rodziny, nie popada w nałóg, z kolei wśród osób zmagających się z uzależnieniem podatność genetyczna na ogół idzie w parze z warunkami środowiskowymi, które uruchamiają problemowy wzorzec używania alkoholu lub narkotyków. Jeśli na przykład osoba obciążona podatnością genetyczną dorasta w domu, w którym panuje chaos, gdzie doświadcza przemocy i jest świadkiem nadużywania alkoholu przez dorosłych, to czynniki te mogą uruchomić genetyczną skłonność do nadużywania substancji odurzających. Z kolei ktoś, kto dorastał w zdrowym środowisku rodzinnym, lecz cierpi na depresję lub zaburzenie lękowe i ma kontakt z rówieśnikami, którzy używają alkoholu bądź narkotyków, jest bardziej narażony na rozwinięcie się uzależnienia w porównaniu z osobą, której dotyczy tylko jeden z tych czynników. GUM 27-28.

Naturalne odczucie przyjemności związane z dopaminą zostało zaprojektowane jako mechanizm sprzyjający przetrwaniu. Przyjemność czerpana z jedzenia, bliskość z drugim człowiekiem oraz innych miłych doświadczeń sprawia, że chcemy je powtarzać. Są nam one przecież niezbędne do życia – bez jedzenia i kontaktów z innymi ludźmi stracimy zdrowie i nie pożyjemy długo. Tymczasem reakcja przyjemności uruchamiana przez wielokrotne używanie alkoholu i narkotyków powoduje emocjonalne i fizyczne cierpienie, zmniejsza zdolność odczuwania przyjemności i wykonywania czynności podtrzymujących życie (takich jak praca, jedzenie, dbanie o siebie), jednocześnie zmuszając nas do dalszego sięgania po używki. GUM 44.

Głód substancji średnio trwa około piętnastu minut. Choć zdaje się to wiecznością, gdyż fizycznie i psychicznie czujesz się naprawdę podle, to pomocne bywa spojrzenie z dystansu i przypominanie sobie, że pragnienie naprawdę minie. Niektórym pomaga wyobrażanie sobie pragnienia jako morskiej fali, która rośnie, aż osiągnie maksymalny poziom, po czym opada i znika. Jeśli uda ci się przetrwać ten krótki czas, „unosząc się na fali pragnienia”, dyskomfort minie, a ty umocnisz się na drodze do zdrowia. Surfując na fali pragnienia, poczujesz, jak wszystkie doznania z nim związane słabną i mijają. Twoim celem jest wytrzymać bez sięgnięcie po używkę. GUM 145.

Termin „alkoholik” w języku potocznym używany jest w odniesieniu do osoby zmagającej się z zaburzeniem używania alkoholu. Diagnozę tego zaburzenia stawia się na podstawie poniższych zachowań, które zostały ujęte w klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, czyli w DSM-5:
– Spożywanie alkoholu w większych ilościach lub przez dłuższy czas niż się zamierzało.
– Odczuwanie uporczywego pragnienia picia alkoholu albo podejmowanie bezskutecznych prób ograniczenia lub kontrolowania picia.
– Poświęcanie dużo czasu na działania związane ze zdobywaniem alkoholu, piciem go i odwracaniem jego negatywnych skutków.
– Odczuwanie głodu alkoholu, silnego pragnienia albo potrzeby picia.
– Zaniedbywanie podstawowych obowiązków w pracy, w domu lub w szkole z powodu powtarzającego się picia alkoholu.
– Kontynuowanie picia pomimo ciągłych lub nawracających problemów społecznych i interpersonalnych spowodowanych albo pogłębionych przez działanie alkoholu.
– Ograniczenie bądź porzucenie z powodu alkoholu ważnych zajęć społecznych, zawodowych lub rekreacyjnych.
– Powtarzające się wchodzenie w sytuacje, w których istnieje większe ryzyko uszkodzenia ciała z powodu picia alkoholu.
– Kontynuowanie picia, choć powoduje ono stany depresyjne lub lękowe albo niekorzystnie wpływa na inny problem zdrowotny.
– Konieczność wypijania więcej niż wcześniej, aby uzyskać pożądany efekt.
– Doświadczanie charakterystycznych objawów abstynencyjnych spowodowanych przerwaniem picia bądź zredukowaniem dawki alkoholu albo picie alkoholu lub używanie substancji o podobnym działaniu z zamiarem złagodzenia czy uniknięcia tychże objawów. LDW 18-19.

Uznaje się, że mamy do czynienia z zaburzeniem używania alkoholu, gdy co najmniej dwa z wymienionych zachowań występują przez co najmniej dwanaście miesięcy. O ciężkości zaburzenia decyduje liczba spełnionych kryteriów. Uzależnieniu od alkoholu mogą towarzyszyć choroby współistniejące, w tym zaburzenia depresyjne, zaburzenia lękowe, zaburzenie afektywne dwubiegunowe czy zaburzenie stresowe pourazowe. Mogą one wzajemnie oddziaływać na siebie negatywnie, zatem ważne jest rozważenie, czy alkohol lub inne substancje psychoaktywne nie służą wtedy samoleczeniu. LDW 19.

Osoby uzależnione od alkoholu i inni dysfunkcyjni rodzice stają się ekspertami od zaprzeczania, żeby wytłumaczyć swoje niewłaściwe zachowanie. Łatwiej im przekręcać czyjeś słowa, lekceważyć innych lub ignorować problem niż stawić mu czoło. Jako ich dzieci uczymy się zatem, że nasze uczucia nie zostaną uprawomocnione ani uszanowane. Jest to tak bolesne, że z czasem, stopniowo i nieświadomie, postanawiamy przestać w ogóle coś odczuwać. W pewnym sensie tłumimy emocje, aby ochronić się przed bolesnym poczuciem, że nie jesteśmy słyszani, albo przed poczuciem winy z powodu wywołania w rodzicu jakiegoś rodzaju dyskomfortu. Dobra wiadomość jest taka, że jako osoba dorosła możesz zacząć rozróżniać, za co ponosisz odpowiedzialność, a za co nie, to zaś pomoże ci odzyskać kontakt z sobą i ze swoimi uczuciami. LDW 44-45.

Uzależnienie od substancji jest tylko jednym z wielu rodzajów uzależnień, jakich mogą doświadczać członkowie naszych rodzin. Niektórzy rodzice zmagają się z uzależnieniem od hazardu lub gier, kompulsywnym kupowaniem czy współuzależnieniem. Uzależnienie może być przekazywane z pokolenia na pokolenie; według badań za podatność na uzależnienie od narkotyków w co najmniej połowie mogą odpowiadać czynniki genetyczne. W dodatku obecność i liczba pewnego typu receptorów dopaminowych, które odgrywają istotną rolę w tym, jak doświadczamy przyjemności i szczęścia, są powiązane z większym ryzykiem rozwoju uzależnienia od alkoholu, heroiny i kokainy. LDW 51.

Spożywanie alkoholu i przyjmowanie innych substancji psychoaktywnych w sposób oczywisty podlega zarówno warunkowaniu klasycznemu (bodziec-reakcja), jak i warunkowaniu sprawczemu (modyfikowanie frekwencji poprzez nagrody i kary). Zwyczaje związane z piciem i przyjmowaniem innych substancji pozostają również pod silnym wrażeniem modelowania (uczenie się przez obserwowanie zachowań innych osób), zwłaszcza w rodzinie i wśród rówieśników. MTU 45.

Szacuje się, że genetyczne czynniki ryzyka są odpowiedzialne za ok. 50% podatności na późniejsze nadmierne spożycie alkoholu. MTU 47.

Zespół abstynencyjny w przypadku głębokiego uzależnienia od alkoholu lub innych substancji uspokajających bywa groźny dla życia. MTU 58.

Odurzenie zwiększa prawdopodobieństwo popełnienia czynów o długotrwałych lub nieodwracalnych konsekwencjach. W świecie zachodnim większość więźniów odsiaduje wyroki za przestępstwa popełnione pod wpływem substancji psychoaktywnych lub w jakimś związku z nimi (dotyczy to zwłaszcza alkoholu). Środki pobudzające, alkohol, sterydy i środki psychodeliczne znacznie wzmagają agresję, szczególnie u mężczyzn. Pod wpływem alkoholu mężczyźni znacznie częściej dopatrują się wrogich zamiarów w działaniach innych i reagują z większą agresją. U dużego odsetka osób, które popełniły samobójstwo, stwierdzono uzależnienie lub obecność substancji psychoaktywnych w organizmie (zwłaszcza alkoholu). MTU 64-65.

W 65 procentach przypadków dokonanych zabójstw morderca bądź ofiara, bądź też obydwoje są pijani. Alkohol wyzwala agresję, ponieważ obniża normalny poziom samoświadomości i nie pozwala na przeanalizowanie konsekwencji podejmowanych kroków. Alkohol sprzyja deindywiduacji i odrzuceniu hamulców. MPS 489.

Spośród wszystkich środków niewłaściwie używanych na największe niebezpieczeństwo śmiertelnego przedawkowania narażają te, które hamują i tłumią ośrodkowy układ nerwowy. Należą do nich: (1) alkohol, barbiturany, benzodiazepiny i inne leki uspokajające, (2) heroina i inne opiaty, (3) większość inhalantów. MTU 65.

Nadużywanie substancji psychoaktywnych i uzależnienie odbierają poczucie wewnętrznego szczęścia, okresy trzeźwości są w coraz większym stopniu zdominowane przez negatywne emocje – depresję, lęk, osamotnienie, złość i pretensje. Środki pobudzające wiążą się z innymi problemami natury psychiatrycznej, zwłaszcza wywołanymi przez nie objawami paranoicznymi i psychozą. MTU 66.

Większość osób, które wychodzą z uzależnienia, robi to samodzielnie, nie zgłaszając się nigdy po specjalistyczną pomoc. MTU 102.

W niektórych modelach leczenia szczególną uwagę przywiązuje się do duchowości. Jednym z najbardziej znanych jest program dwunastu kroków, zainicjowany w roku 1935 i opracowany na podstawie doświadczeń dwóch współzałożycieli – dr. Billa W. i dr. Boba – w chwili, gdy „czując pokrewieństwo wspólnego cierpienia, jeden alkoholik zaczął rozmawiać z drugim”. W programach opartych na filozofii dwunastu kroków nie akcentuje się konkretnego modelu etiologii, kładzie się jednak dość duży nacisk na wady charakteru jako czynniki przyczyniające się do uzależnienia, w kontekście zdrowienia natomiast jeszcze większą rolę odgrywa tu pierwiastek duchowy. W takim ujęciu ludzie nie potrafią rozwiązać problemu uzależnienia samodzielnie, potrzebują pomocy wyższej instancji. AA i inne programy dwunastu kroków (zob. rozdz. 14) proponują program duchowego przebudzenia i indywidualnego zdrowienia. Przebudzenie duchowe może być wyjściem ze stanu destrukcyjnej niezależności i przejściem w stan stosownej zależności od Boga i innych. MTU 43-44.

Nie istnieje jedna metoda terapeutyczna skuteczna dla wszystkich osób z problemem alkoholowym. TPU 27.

Ludzie, którzy znajdują się w niekorzystnych warunkach życiowych, są bardziej zagrożeni uzależnieniem niż ci, którzy maja inne, alternatywne źródła satysfakcji. TPU 32.

Odstawienie narkotyków lub alkoholu jest w pewnym stopniu problemem technicznym. Pacjenci, którzy przychodzą po pomoc, chcą rzucić nałóg, ale nie wiedzą jak. Wielu z nich wielokrotnie już próbowało to zrobić samodzielnie, ale bez powodzenia. Terapia poznawcza proponuje im konkretne techniki, które pomogą odstawić środek i pozostać w abstynencji albo celowo ograniczyć konsumpcję. Pacjenci mogą stosować te same przydatne techniki do rozwiązywania swych codziennych problemów, aby prowadzić bardziej radosne i spełnione życie. TPU 38-39.

Pragnienie prowadzi do pewnej rutyny w konsumpcji alkoholu lub narkotyku. Analizuje się jednostkowe źródła zaspokojenia głodu, powstaje pewien plan, organizm mobilizuje się do działania, zmieniają się procesy fizjologiczne (uruchomienie układu parasympatycznego). Ponieważ pragnienie jest „stanem apetytu”, towarzysza mu różne objawy somatyczne, w pewien sposób przypominający zwykłe uczucie głodu lub tęsknotę za kimś lub za czymś. Ten rodzaj apetytu działa według zasady przyjemności, podczas gdy kontrola głodu narkotykowego przebiega zgodnie z zasadą realizmu. TPU 45.

Uzależnienie się przebiega według zasady błędnego koła: zaczyna się od lęku lub złego nastroju i samoleczenia tych stanów alkoholem lub narkotykami. Zachowanie to wywołuje lub wzmacnia problemy finansowe, społeczne i/lub medyczne, które prowadzą do częstszego przeżywania przykrych emocji. Wielu uzależnionych usprawiedliwia swą konsumpcję „niekontrolowanym pragnieniem lub głodem”, odczucia te jednak powstają często pod wpływem określonych przekonań dysfunkcjonalnych. Uzależnieni mają tendencję do minimalizowania problemów wynikających z zażywania substancji, zaprzeczania im, ignorowania lub ich błędnej atrybucji (przypisywania problemów innym czynnikom niż alkohol czy narkotyki). TPU 50-51.

Dobre studium przypadku pomaga terapeucie zrozumieć złożoność funkcjonowania pacjenta uzależnionego. Zebranie informacji dotyczących historii pacjenta, jego podstawowych przekonań, zasad, sposobów radzenia sobie, ważnych dla niego sytuacji ryzykownych, automatycznych myśli i wyobrażeń oraz zachowań nie przystosowawczych pozwala terapeucie lepiej zrozumieć, w jaki sposób pacjent uzależnił się od substancji psychoaktywnych. Studium przypadku może także pomóc w odpowiedzi na pytania:
1. Dlaczego pacjent w ogóle zaczął brać środki psychoaktywne?
2. W jaki sposób używanie tych substancji doprowadziło do uzależnienia?
3. Dlaczego pacjent nie mógł sam zerwać z nałogiem?
4. Jak rozwinęły się jego podstawowe przekonania?
5. Jak wyglądało życie pacjenta przed zażywaniem środków psychoaktywnych?
6. Jakie są najczęstsze sytuacje prowadzące do używania substancji psychoaktywnych? TPU 90.