Gaworzenie (babbling)

Czym jest gaworzenie?

Gaworzenie (ang. babbling) to etap rozwoju językowego, który pojawia się u niemowląt około 6. miesiąca życia. Polega na łączeniu samogłosek z spółgłoskami, tworząc powtarzalne sylaby typu ma-ma, ba-ba czy da-da. Choć brzmi to jak pierwsze słowa, te dźwięki nie mają jeszcze znaczenia – to ćwiczenie aparatu mowy.

W przeciwieństwie do wcześniejszego głużenia (gruchania, gurkocenia), gaworzenie wymaga świadomej kontroli nad narządami artykulacyjnymi. Dziecko stopniowo traci zdolność do wydawania dźwięków obcych językowi otoczenia, co jest pierwszym krokiem ku przyswajaniu mowy.

Dlaczego gaworzenie jest ważne?

Gaworzenie to niezbędny etap rozwoju komunikacji. Oto kluczowe funkcje:

1. Trening fizyczny
   – Doskonalenie koordynacji mięśni języka, warg i strun głosowych
   – Ćwiczenie kontroli oddechu przy wymawianiu dźwięków
2. Przygotowanie do mowy
   – Nauka różnicowania intonacji (np. podnoszenie głosu, by zwrócić uwagę)
   – Stopniowe ograniczanie się do dźwięków charakterystycznych dla języka otoczenia
3. Rozwój społeczny
   – Budowanie więzi poprzez interakcje z opiekunami (np. „rozmowy” z rodzicami)
   – Eksperymentowanie z reakcjami otoczenia na różne dźwięki

Jak wygląda gaworzenie w praktyce?

Przykłady typowych dźwięków:

• Powtarzalne sylaby: ta-ta-ta, ma-ma-ma
• Eksperymenty z intonacją: podnoszenie lub opuszczanie głosu na końcu „zdania”
• Naśladowanie dźwięków z otoczenia (np. odgłosów zwierząt)

Ciekawostka: dzieci niesłyszące rozwijają gaworzenie migowe – prostsze gesty bez znaczenia, co wskazuje na wrodzone predyspozycje do komunikacji.

Czy gaworzenie jest konieczne?

Choć nie ma jednoznacznej odpowiedzi, badania sugerują, że tak:

1. Dzieci głuche nie przechodzą przez ten etap, co utrudnia późniejsze nauczanie mowy
2. Dryfowanie językowe – stopniowe dostosowywanie się do fonetyki otoczenia – jest kluczowe dla rozwoju
3. Echolalia (powtarzanie słów) pojawia się dopiero po okresie gaworzenia, co podkreśla jego rolę przygotowawczą

Jak wspierać gaworzenie?

3 sprawdzone metody:

• Rozmawiaj z dzieckiem – nawet jeśli nie rozumie słów, reaguje na intonację i rytm
• Odpowiadaj na dźwięki – np. jeśli dziecko mówi ba-ba, możesz odpowiedzieć ba-ba-ba
• Zwracaj uwagę na reakcje – jeśli dziecko podnosi głos, by zwrócić uwagę, reaguj natychmiast

Podsumowanie

Gaworzenie to ważny krok w rozwoju językowym, który przygotowuje dziecko do mówienia. Choć wydaje się pozbawione sensu, uczy kontroli nad ciałem, intonacji i budowania relacji. Jeśli obserwujesz u dziecka brak tego etapu, warto skonsultować się z logopedą – może to wskazywać na potrzebę wsparcia.

FAQ – najczęściej zadawane pytania

Czy gaworzenie to już mowa?

Nie, gaworzenie to przygotowanie do mowy, a nie jej początek. Choć dziecko wydaje dźwięki przypominające słowa (np. ma-ma), nie przypisuje im jeszcze znaczenia. Dopiero gdy zacznie używać konkretnych sylab w kontekście (np. ma-ma przy wskazywaniu na matkę), możemy mówić o pierwszych słowach.

Dlaczego niektóre dzieci gaworzą więcej niż inne?

Różnice wynikają z indywidualnego tempa rozwoju. Niektóre dzieci mogą gaworzyć intensywniej, by szybciej opanować mowę, inne – wolniej, skupiając się na innych umiejętnościach (np. motoryce). Ważne, by obserwować, czy dziecko postępuje w rozwoju – np. czy po 12 miesiącach zaczyna używać pierwszych słów.

Czy gaworzenie migowe jest tak samo ważne jak ustne?

Tak, gaworzenie migowe (np. prostsze gesty bez znaczenia) pełni tę samą funkcję jak gaworzenie ustne. Dzieci niesłyszące uczą się przez nie kontroli nad ciałem i komunikacji z otoczeniem, co przygotowuje je do późniejszego opanowania języka migowego.

Jak długo trwa gaworzenie?

Gaworzenie trwa ok. 6-9 miesięcy, po czym stopniowo przechodzi w echolalię (powtarzanie słów) i pierwsze słowa. U niektórych dzieci może trwać dłużej, ale jeśli po roku życia dziecko nie próbuje naśladować dźwięków, warto skonsultować się z logopedą.

Czy można je przyspieszyć?

Nie ma dowodów, by sztuczne przyspieszanie (np. wymuszanie powtarzania słów) przynosiło korzyści. Najlepszym wsparciem jest naturalna interakcja – np. rozmowy, czytanie książek i reagowanie na dźwięki dziecka.

Co zrobić, jeśli dziecko nie gaworzy?

Brak gaworzenia po 9. miesiącu życia może wskazywać na problemy ze słuchem, motoryką ustno-twarzową lub opóźnienie rozwoju. W takim przypadku warto skonsultować się z logopedą, który oceni, czy dziecko potrzebuje wsparcia. Nawet jeśli dziecko słyszy, brak gaworzenia może utrudniać późniejsze opanowanie mowy.

Wypisy z literatury psychologicznej

Gaworzenie – produkowanie powtarzających się sylab, charakterystyczne dla wczesnych stadiów przyswajania języka. PKK I 190.    

Układ nerwowy dziecka (lub dorosłego) może wykryć niebezpieczeństwo bądź zagrożenie życia, ilekroć znajdzie się ono w nowym środowisku lub spotyka obcą osobę. Na poziomie poznawczym nie ma żadnego powodu, by odczuwało lęk. Często jednak, nawet jeśli ma świadomość, że jest bezpieczne, jego ciało i tak nie chce być mu posłuszne. Czasami to nieposłuszeństwo ma charakter ukryty i tylko dana osoba wie, że serce wali jej jak młotem, coś ściska ją w piersi i ma miękkie kolana.

U innych osób reakcje te mogą być bardziej widoczne: drżą im ręce, oblewają się rumieńcem, na ich dłoniach i czole pojawiają się kropelki potu. Jeszcze innym krew odpływa z twarzy, kręci im się w głowie i są bliskie omdlenia. Neurocepcja wyjaśniałaby, dlaczego niemowlę gaworzy radośnie na widok znanego mu opiekuna lub opiekunki i płacze, gdy zbliża się do niego ktoś obcy, albo dlaczego maluch lubi, gdy przytulają go mama lub tata, ale taki sam gest obcej osoby interpretuje jako atak. PNE 38.

Przypisy

• PKK = F. G. Zimbardo, R. L. Johnson, V. McCann: Psychologia. Kluczowe koncepcje, t. 1-5, tłumacze różni, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010
• PNE = Stephen W. Porges: Neurofizjologiczne podstawy emocji i przywiązania w teorii poliwagalnej, przeł. Aleksander Gomola, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2021
  
  *W artykule po symbolu literowym książki podano numer strony, z której pochodzi cytat