Kara cielesna (corporal punishment)

Kara cielesna – co to jest i jakie są jej konsekwencje?

Kara cielesna to temat budzący wiele emocji i kontrowersji w kontekście wychowania dzieci. Choć przez wieki była powszechnie stosowaną metodą dyscyplinowania, współczesna psychologia i badania naukowe rzucają nowe światło na jej skuteczność i konsekwencje. W tym artykule przyjrzymy się bliżej temu zagadnieniu, wyjaśniając czym jest kara cielesna, jakie są jej formy i alternatywy oraz jakie mogą być jej długofalowe skutki dla rozwoju dziecka.

Czym jest kara cielesna?

Kara cielesna to świadome wyrządzanie bólu fizycznego drugiej osobie w celu ukarania jej za złe zachowanie lub wymuszenia posłuszeństwa. W kontekście wychowania dzieci, najczęściej polega na klapsach, biciu, szarpaniu czy potrząsaniu. Istotą kary cielesnej jest celowe zadanie bólu jako środka wychowawczego, mającego skorygować niepożądane zachowanie dziecka.

Warto zauważyć, że kara cielesna różni się od przemocy fizycznej przede wszystkim intencją – stosowana jest jako metoda wychowawcza, a nie wyraz złości czy agresji. Jednak granica między karą cielesną a przemocą bywa bardzo cienka, a skutki psychologiczne mogą być podobne.

Jakie są formy kar cielesnych?

Kary cielesne mogą przybierać różne formy, od tych uznawanych przez niektórych za „łagodne” po bardziej drastyczne. Warto je poznać, aby uświadomić sobie, jak szerokie jest to zjawisko:

• Klapsy i uderzenia otwartą dłonią
• Bicie pasem, kapciami lub innymi przedmiotami
• Szarpanie za włosy lub uszy
• Potrząsanie dzieckiem
• Szczypanie, ciągnięcie za ucho
• Zmuszanie do stania w niewygodnej pozycji przez dłuższy czas

Jak kary cielesne wpływają na rozwój dziecka?

Liczne badania naukowe wykazały, że stosowanie kar cielesnych może mieć poważne konsekwencje dla rozwoju psychicznego dziecka. Czy zastanawiałeś się kiedyś, dlaczego dziecko, które jest regularnie karane fizycznie, często staje się bardziej agresywne?

Okazuje się, że kary cielesne mogą prowadzić do obniżenia samooceny, zwiększonej agresywności, problemów z koncentracją i trudności w nauce. Dzieci karane fizycznie często uczą się, że przemoc jest akceptowalnym sposobem rozwiązywania problemów. Co więcej, kary cielesne mogą niszczyć zaufanie między dzieckiem a rodzicem, prowadząc do pogorszenia relacji rodzinnych.

Czy kary cielesne są skuteczną metodą wychowawczą?

Choć niektórzy rodzice uważają, że „klaps jeszcze nikomu nie zaszkodził”, badania psychologiczne jednoznacznie wskazują, że kary cielesne nie są skuteczną metodą wychowawczą. Dlaczego? Ponieważ choć mogą prowadzić do natychmiastowego posłuszeństwa, nie uczą dziecka, jak powinno się zachowywać.

Kary cielesne oddziałują przede wszystkim na poziomie strachu przed karą, a nie zrozumienia konsekwencji własnych działań. Dziecko uczy się unikać kary, a nie rozumieć, dlaczego dane zachowanie jest niewłaściwe. Ponadto, z czasem dzieci mogą się „uodpornić” na kary fizyczne, co prowadzi do eskalacji przemocy.

Jakie są alternatywy dla kar cielesnych?

Na szczęście istnieje wiele skutecznych alternatyw dla kar cielesnych, które pomagają dzieciom zrozumieć konsekwencje ich zachowań i rozwijać samodyscyplinę:

• Konsekwencje naturalne i logiczne (np. jeśli dziecko nie odrobi lekcji, następnego dnia może mieć problemy w szkole)
• Pozytywne wzmocnienia i nagradzanie pożądanych zachowań
• Jasne komunikowanie oczekiwań i ustalanie granic
• Technika „time-out” – chwila przerwy na uspokojenie emocji
• Modelowanie właściwych zachowań przez dorosłych

Jaki jest status prawny kar cielesnych w Polsce i na świecie?

W Polsce od 2010 roku obowiązuje całkowity zakaz stosowania kar cielesnych wobec dzieci. Zgodnie z art. 96 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego: „Osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się stosowania kar cielesnych”.

Sytuacja prawna w różnych krajach przedstawia się następująco:

Region	Kraje z całkowitym zakazem	Kraje bez całkowitego zakazu
Europa	Szwecja, Finlandia, Niemcy, Polska, Hiszpania	Czechy, Włochy
Ameryka	Brazylia, Kostaryka, Urugwaj	USA, Kanada
Azja	Izrael, Nepal, Mongolia	Japonia, Chiny, Indie
Afryka	Kenia, Republika Południowej Afryki	Nigeria, Egipt

Jak rozmawiać z dziećmi o dyscyplinie bez uciekania się do kar cielesnych?

Komunikacja jest kluczem do skutecznego wychowania bez przemocy. Rozmowa z dzieckiem na temat jego zachowania, wyrażanie swoich uczuć i oczekiwań w sposób jasny i spokojny, może przynieść znacznie lepsze rezultaty niż kara fizyczna.

Ważne jest również, aby tłumaczyć dziecku konsekwencje jego działań – zarówno dla niego samego, jak i dla innych. Dzięki temu dziecko uczy się empatii i odpowiedzialności za swoje czyny, a nie tylko unikania kary.

Pamiętaj, że jako rodzic lub opiekun jesteś najważniejszym wzorem dla dziecka. Sposób, w jaki reagujesz na trudne sytuacje, uczy dziecko, jak radzić sobie z własnymi emocjami i problemami.

Podsumowanie

Kara cielesna, choć przez wielu nadal postrzegana jako tradycyjna metoda wychowawcza, nie jest ani skuteczną, ani bezpieczną formą dyscyplinowania dzieci. Badania naukowe jednoznacznie wskazują na jej negatywny wpływ na rozwój psychiczny dziecka oraz relacje rodzinne. Co więcej, w wielu krajach, w tym w Polsce, stosowanie kar cielesnych wobec dzieci jest prawnie zabronione.

Zamiast uciekać się do przemocy fizycznej, warto poznać i stosować alternatywne metody wychowawcze, które nie tylko są bardziej skuteczne, ale również budują zdrowe i oparte na szacunku relacje między rodzicami a dziećmi. Pamiętajmy, że celem wychowania jest nie tylko korekta niepożądanych zachowań, ale przede wszystkim wspieranie dziecka w jego rozwoju i kształtowanie odpowiedzialnego, empatycznego człowieka.

Wypisy z literatury psychologicznej

Kara cielesna (corporal punishment) – rodzaj kary pozytywnej („pozytywna” oznacza tu dodanie czegoś); zadanie fizycznego bólu w reakcji na zachowanie niepożądane. BWD 179. 

Kara (punishment) – dodanie lub usunięcie czegoś z otoczenia skutkujące zredukowaniem zachowania; zob. kara pozytywna, kara negatywna. BWD 178.

Kara pozytywna (positive punishment) – konsekwencja polegająca na tym, że po pojawieniu się zachowania do otoczenia dodaje się coś niepożądanego lub negatywnego, skutkująca redukcją tego zachowania w przyszłości. BWD 179.

Karanie pozytywne – podawanie bodźca awersyjnego po danej reakcji. PKK II 144.

Blokowanie reakcji (response blocking) – typ kary pozytywnej; polega na fizycznym powstrzymaniu kogoś przed angażowaniem się w zachowanie niepożądane. BWD 177.

Praktyka pozytywna (positive practice) – typ kary pozytywnej; ponawiane angażowane karanej osoby we właściwe zachowanie, zastępujące zachowanie niepożądane – albo pewną określoną liczbę razy, albo przez wyznaczony czas. BWD 180.

Przypisy

• BWD = Victoria M. Boone: Wychowując dziecko z autyzmem. Pozytywne strategie oparte na terapii behawioralnej, tłum. Maria Moskal, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2020
• PKK II = F. G. Zimbardo, R. L. Johnson, V. McCann: Psychologia. Kluczowe koncepcje, t. 2, Motywacja i uczenie się, przeł. M. Guzowska-Dąbrowska, J. Radzicki, E. Czerniawska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010

*W artykule po symbolu literowym książki podano numer strony, z której pochodzi cytat.