Hipoteza (hypóthesis)

Czym jest hipoteza w psychologii?

Hipoteza – twierdzenie zawierające przewidywania wyników badania naukowego; twierdzenie opisujące związki między zmiennymi uwzględnionymi w badaniu. PKK I 38.

Badanie naukowe polega przede wszystkim na zadawaniu pytań. Aby zrozumieć jakieś zachowanie, naukowcy formułują hipotezy. Hipoteza to próba wyjaśnienia, przewidzenia lub zbadania jakiegoś zjawiska. Od ogólnikowych przypuszczeń, które snuje każdy z nas, naukowe hipotezy różnią się tym, że są poddawane przez naukowców testom sprawdzającym ich prawdziwość. Naukowcy starają się bowiem tak zaprojektować swoje badania, aby pomogły im lepiej zrozumieć, jak i dlaczego zachodzą pewne zjawiska. PZA 41.

Hipoteza [gr. hypóthesis ‘założenie’], metodol. zdanie przyjęte jako założenie w celu wyjaśnienia jakiegoś zjawiska i wymagające sprawdzenia. Hipotezy naukowe powstają zwykle wtedy, gdy dla pewnych faktów nie znajduje się racji wśród uznanych (uzasadnionych) twierdzeń; hipoteza poddana procesowi weryfikacji bądź zostaje obalona, bądź też wzrasta stopień jej prawdopodobieństwa, niekiedy tak dalece, iż hipoteza staje się prawem nauki. encyklopedia.pwn.pl

Wypisy z literatury psychologicznej

Sprawdzając hipotezę o czyimś braku inteligencji, o wiele bardziej interesujemy się przejawami głupoty niż mądrości tej osoby. Taka reguła zbierania danych nosi nazwę strategii konfirmacji i prowadzi zwykle do częstszego potwierdzania (konfirmacji) hipotezy, niż wynikałoby to z obiektywnych danych. WPS 145.

Hipotezy prowadzą także do „produkowania” potwierdzających je danych pomimo swojej początkowej fałszywości. Jest to zjawisko samospełniającej się przepowiedni. Jego istotą jest postawienie na temat natury jakiejś sytuacji czy człowieka pewnej błędnej hipotezy („ten nowy sąsiad wygląda na agresywnego faceta, ma takie czarne, zrośnięte brwi”), która inicjuje sekwencję zdarzeń („sprawdzę, czy rzeczywiście jest taki agresywny, i rzucę w jego psa kamieniem”) doprowadzających do pojawienia się autentycznych dowodów jej trafności („ale krzyczy i wygraża – rzeczywiście jest agresywny, miałem rację”). WPS 147.

Spostrzeganiu innych ludzi nieodłącznie towarzyszy ich wartościowanie, czyli ocenianie. Oceny mogą być formułowane „oddolne” na zasadzie integrowania ocen cząstkowych niesionych przez szczegółowe informacje o człowieku, bądź też „odgórnie” na zasadzie przenoszenia na ocenianego człowieka gotowej reakcji afektywnej zawartej w schemacie, do którego został on przypisany. Trzeci model oceniania zakłada, iż schematy i inne przesłanki powodują formułowanie  początkowych hipotez na temat wartości ocenianego człowieka, a hipotezy te utendencyjniają proces poszukiwania i interpretacji danych, czasami prowadząc do samospełniającej się przepowiedni. Każdy z tych modeli jest do pewnego stopnia trafny, choć w innych warunkach. WPS 148.

Tendencja do potwierdzania i tendencja do przewidywania wstecz wspierają twierdzenie, że poznanie ludzkie ma na ogół charakter konserwatywny. Oznacza to, że skłonność do zachowania tego, co już zostało ustanowione – do utrzymania istniejącej uprzednio wiedzy, przekonań, postaw i hipotez. W całym tym rozdziale zapoznawaliśmy się z licznymi przykładami konserwatyzmu poznawczego: pierwsza otrzymana informacja prawie zawsze wywiera największy wpływ; przy formułowaniu ocen nadużywa się łatwo dostępnych kategorii; niekiedy niewłaściwie stosuje się heurystyki reprezentatywne i heurystyki oparte na postawach; stereotypy zniekształcają przetwarzanie informacji tak, by potwierdzić użyteczność danego stereotypu; materiał pamięciowy jest rekonstruowany w taki sposób, by pasował do aktualnego punktu widzenia. ACI 157-158.

Nie tylko mamy skłonność do potwierdzania naszych hipotez, lecz także często jesteśmy zupełnie pewni, że są one prawdziwe. Jako przykład może posłużyć zjawisko, które Baruch Fischoff określił jako tendencję do przewidywania wstecz (hindsight bias) lub efekt „wiedziałem-o-tym-od-początku” („I-knew-it-all-along” effect). Jak może przypominasz sobie z naszej dyskusji w rozdziale 1, kiedy już znamy wynik jakiegoś zdarzenia, wówczas jesteśmy skłonni sądzić, że potrafilibyśmy przewidzieć go z góry. ACI 157.