Kara negatywna (negative punishment)

Czym jest kara negatywna?

Kara negatywna (negative punishment) to pojęcie z zakresu psychologii behawioralnej, które oznacza usunięcie czegoś pożądanego lub pozytywnego bezpośrednio po wystąpieniu niepożądanego zachowania, co prowadzi do zmniejszenia prawdopodobieństwa pojawienia się tego zachowania w przyszłości. Innymi słowy, kara negatywna polega na odebraniu bodźca przyjemnego, aby zredukować niepożądane zachowanie.

Przykładem może być odebranie dziecku telefonu komórkowego za złe zachowanie lub cofnięcie przywileju wyjścia na spacer po złamaniu zasad. Warto podkreślić, że w terminologii behawioralnej „negatywna” nie oznacza czegoś złego, lecz po prostu usunięcie bodźca, a „pozytywna” – dodanie bodźca, nawet jeśli jest on nieprzyjemny.

Jak działa kara negatywna i kiedy jest skuteczna?

Kara negatywna działa na zasadzie warunkowania instrumentalnego, gdzie konsekwencje zachowania wpływają na jego częstotliwość. Aby była skuteczna, powinna spełniać kilka warunków:

• Być zastosowana natychmiast po niepożądanym zachowaniu – im szybciej, tym lepiej.
• Być konsekwentna – regularne stosowanie zwiększa skuteczność.
• Dotyczyć bodźca, który jest dla danej osoby wartościowy i pożądany.
• Być adekwatna do przewinienia, aby nie wywołać frustracji lub buntu.

Przykłady skutecznego zastosowania to odebranie nastolatkowi prawa do korzystania z telefonu po złamaniu ustalonych zasad lub cofnięcie przywileju oglądania telewizji za nieodrobione zadania domowe.

Jakie są przykłady kary negatywnej w codziennym życiu?

Kara negatywna jest powszechnie stosowana w wychowaniu dzieci, edukacji, a także w życiu dorosłych. Oto kilka przykładów:

• Rodzicielstwo
  Odebranie dziecku ulubionej zabawki lub dostępu do gier komputerowych za złe zachowanie.
• Szkoła
  Cofnięcie prawa do przerwy lub udziału w wycieczce za nieprzestrzeganie zasad.
• Życie dorosłych
  Cofnięcie prawa jazdy za przekroczenie przepisów drogowych lub odebranie premii za niewywiązywanie się z obowiązków.

Czym kara negatywna różni się od kary pozytywnej?

Cecha	Kara negatywna	Kara pozytywna
Definicja	Usunięcie bodźca pozytywnego	Dodanie bodźca negatywnego
Przykład	Odebranie telefonu za złe zachowanie	Naliczenie mandatu za wykroczenie
Cel	Zmniejszenie niepożądanego zachowania	Zmniejszenie niepożądanego zachowania
Bodziec	Przyjemny, który jest odebrany	Awersyjny, który jest dodany

Kara pozytywna polega na dodaniu nieprzyjemnego bodźca (np. nagana, kara finansowa), natomiast kara negatywna na odebraniu czegoś przyjemnego, co jest dla osoby ważne.

Dlaczego kara negatywna jest ważna w codziennym życiu?

Zrozumienie i prawidłowe stosowanie kary negatywnej pomaga skutecznie modyfikować zachowania, zarówno u dzieci, jak i dorosłych. W przeciwieństwie do kary pozytywnej, która może wywoływać lęk czy opór, kara negatywna często jest postrzegana jako bardziej akceptowalna i mniej stresująca. Pozwala na wyraźne pokazanie konsekwencji złych zachowań bez konieczności stosowania kar fizycznych czy agresywnych metod. W praktyce pomaga w kształtowaniu norm społecznych, samodyscypliny oraz odpowiedzialności.

Jakie są najczęstsze błędy przy stosowaniu kary negatywnej?

• Nieadekwatne lub zbyt surowe odebranie bodźca, które może prowadzić do frustracji.
• Brak konsekwencji – niespójne stosowanie kary zmniejsza jej skuteczność.
• Opóźnienie w zastosowaniu kary – jeśli kara nie następuje bezpośrednio po zachowaniu, traci sens.
• Odebranie bodźca, który nie jest dla osoby wartościowy, co nie wpływa na zachowanie.

Podsumowanie

Kara negatywna to skuteczna technika psychologiczna polegająca na odebraniu czegoś przyjemnego po niepożądanym zachowaniu, co prowadzi do zmniejszenia częstotliwości tego zachowania. Jest szeroko stosowana w wychowaniu, edukacji i codziennym życiu. Kluczem do jej skuteczności jest szybkie, konsekwentne i adekwatne stosowanie.

W przeciwieństwie do kary pozytywnej, kara negatywna nie polega na dodawaniu bodźca awersyjnego, lecz na usunięciu bodźca pozytywnego, co często jest bardziej akceptowalne i efektywne w długim terminie. Znajomość tego pojęcia pomaga lepiej rozumieć mechanizmy kształtowania zachowań i stosować je w praktyce bez szkody dla relacji interpersonalnych.a negatywna?

Wypisy z literatury psychologicznej

Kara negatywna (negative punishment) – konsekwencja polegająca na tym, że po pojawieniu się zachowania z otoczenia usuwa się coś pożądanego lub pozytywnego, skutkująca redukcją tego zachowania w przyszłości. BWD 179.    

Karanie negatywne – usunięcie atrakcyjnego bodźca po danej reakcji. PKK II 144.

Kara negatywna polega na usunięciu bezpośrednio po wystąpieniu jakiegoś zachowania czegoś, czego brak doprowadzi do zredukowania prawdopodobieństwa pojawienia się tego zachowania w przyszłości. BWD 64.

Kara (punishment) – dodanie lub usunięcie czegoś z otoczenia skutkujące zredukowaniem zachowania. BWD 178.

Wzmocnienie (reinforcement) – dodanie lub usunięcie czegoś z otoczenia skutkujące wzmożeniem zachowania. BWD 182.

Podobnie jak wzmocnienie kary są dwojakiego rodzaju: negatywne i pozytywne. Jeśli pojęcie pozytywnej kary wydaje ci się cokolwiek dziwne, nie zapominaj, że w świecie stosowanej analizy zachowania określenia „pozytywne” i „negatywne” nie są traktowane równoznacznie ze słowami „dobre” i „złe”. „Pozytywne” odnosi się do dodania bodźca do otoczenia, natomiast „negatywne” oznacza usunięcie bodźca. Zatem kara pozytywna polega na dodaniu bezpośrednio po wystąpieniu jakiegoś zachowania czegoś, co doprowadzi do zredukowania tego zachowania w przyszłości. BWD 61-62.

Przykładem kary pozytywnej jest naliczenie odsetek po niezapłaceniu rachunku na czas – dodanie opłaty zredukuje zachowanie polegające na nieregulowaniu zobowiązań finansowych w terminie. Przykładem kary negatywnej jest powszechna wśród rodziców strategia odbierania dziecku jego ulubionego przedmiotu – powiedzmy, urządzenia elektronicznego – gdy źle się zachowuje. Rodzic zakłada, że pozbawienie dziecka pożądanego obiektu, zależne od niewłaściwego zachowania, doprowadzi do zredukowania tego zachowania w przyszłości. BWD 62.

Przypisy

• BWD = Victoria M. Boone: Wychowując dziecko z autyzmem. Pozytywne strategie oparte na terapii behawioralnej, tłum. Maria Moskal, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2020
• PKK II = F. G. Zimbardo, R. L. Johnson, V. McCann: Psychologia. Kluczowe koncepcje, t. 2, Motywacja i uczenie się, przeł. M. Guzowska-Dąbrowska, J. Radzicki, E. Czerniawska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010

*W artykule po symbolu literowym książki podano numer strony, z której pochodzi cytat.