Zachowanie (behavior)

Czym jest zachowanie z perspektywy psychologicznej?

Zachowanie (behavior) – wszystko, co jednostka mówi lub robi; także: reakcja. BWD 183.

Zachowanie złożone (complex behavior) – większe zachowanie tworzone przez łańcuchy mniejszych zachowań. BWD 182.

Wypisy z literatury psychologicznej

Motorem naszego zachowania jest stała interakcja między tym, co dzieje się w naszej głowie, a tym co zachodzi w otoczeniu, czyli konfrontacja osobowego „ja” z warunkami życia społecznego. MPS 55.

W procesie wpływu społecznego zachowanie jednej osoby wywiera wpływ lub oznacza chęć jego wywarcia na zachowania, uczucia lub myśli innej osoby. ZLP 61.

Zwykle przystosowujemy nasze zachowanie do wymagań sytuacji społecznej, a w sytuacjach nowych lub niejednoznacznych czerpiemy wskazówki z obserwacji zachowania innych osób. PKK V 30.

Rola społeczna jest jednym z kilku społecznie zdefiniowanych wzorców zachowania, których się oczekuje od osób funkcjonujących w danej sytuacji lub grupie. Role, które przyjmujesz, mogą wynikać z twoich zainteresowań, zdolności, celów – lub mogą być narzucone ci przez grupę czy przez niezależne od ciebie warunki kulturowe, ekonomiczne lub biologiczne. W każdym przypadku role społeczne wyznaczają twoje zachowanie, określając wyraźnie, co powinieneś robić, jak powinieneś to robić, kiedy, gdzie i dlaczego. PKK V 32.

Normy społeczne wyznaczają społecznie właściwe postawy i zachowania w określonych sytuacjach. Normy społeczne mogą być ogólnymi wytycznymi, takimi jak zasady określające, jakie postawy polityczne lub religijne uważa się za dopuszczalne. Normy społeczne mogą być także całkiem szczegółowe, obejmując takie reguły postępowania, jak zachowywanie ciszy w bibliotece lub wyczyszczenie butów przed rozmową kwalifikacyjną. PKK V 33.

Dyspozycja – warunek nieobserwowalny, hipotetycznie przyjmowany w psychologii dla wyjaśniania intraindywidualnej stałości zachowania. Tak rozumianą dyspozycję przeciwstawia się z jednej strony temu, co bezpośrednio obserwowalne, tzn. wyjaśnianemu zachowaniu, a z drugiej również nieobserwowalnym procesom, przyjmowanym także w ramach tego wyjaśniania. W tym drugim przypadku eksponuje się względną trwałość dyspozycji, różną od zachodzenia procesów, i swoistą regulacyjną funkcję, jaką jest dysponowanie jednostki do określonych zachowań. Liczne problemy związane z tak rozumianymi dyspozycjami rozwiązuje się w ramach trzech ogólnych stanowisk: instrumentalizmu, realizmu i racjonalizmu. SS 70-1.

Zachowanie się człowieka jest organizowane przez geny, z których pewne posiadamy wspólnie z blisko spokrewnionymi z nami gatunkami, inne zaś są właściwe tylko naszemu gatunkowi. WNL 62.

Twórca procedur warunkowania sprawczego, amerykański psycholog Burrhus Fredric Skinner (1905-1990), całą swoją ideę poświęcił dla idei, że czynnikami najsilniej wpływającymi na zachowanie są jego konsekwencje: to, co następuje bezpośrednio po tym zachowaniu. PKK II 133.

Kształtowanie – technika uczenia się sprawczego, za pomocą której wytwarza się nowe zachowanie, wzmacniając reakcje podobne do reakcji pożądanej. PKK II 137.

Wzmocnienie jest jednym z fundamentów zmiany zachowania. Niemal wszystkie nasz interakcje z innymi ludźmi i codzienne czynności powodowane są naturalnymi reakcjami na czynniki wzmacniające, które występują w naszym otoczeniu. Wzmocnienie negatywne pozwala nam uniknąć niechcianych zadań lub czynności – albo uciec przed nimi – poprzez zaangażowanie się w określone zachowanie, wzmocnienie pozytywne zaś polega na uzyskiwaniu dostępu do pewnych zadań czy działań również poprzez pewne określone zachowania. BWD 59.

Według teorii dysonansu poznawczego, ludzie są motywowani do unikania przykrego stanu dysonansu. Gdy przekonują się, że doświadczają dysonansu poznawczego, starają się zredukować go sposobami, które są przewidywalne, jeśli nawet nie całkiem logiczne. Są dwa główne sposoby zredukowania dysonansu, polegające na tym, że zmienia się albo swoje zachowanie, albo swoje przekonania. W życiu cywilnym zatem, jeśli szef odnosi się do ciebie ordynarnie, to mógłbyś uniknąć dysonansu, po prostu znajdując sobie inną pracę. Jednakże w przypadku rekruta piechoty morskiej zmiana pracy nie wchodzi w grę: jest za późno, żeby się wycofać, gdy szkolenie podstawowe już się rozpoczęło. Rekrut doznający dysonansu poznawczego jest więc motywowany do przystosowania swojego sposobu myślenia. Jest najbardziej prawdopodobne, że zredukuje on dysonans, racjonalizując swoje doświadczenia („Jest ciężko, ale to kształtuje charakter”), albo rozwijając w sobie większą lojalność wobec tej organizacji („Bycie członkiem takiej elitarnej grupy jest warte wszystkich tych cierpień!”). Ogólnie rzecz biorąc, teoria dysonansu poznawczego głosi, że gdy elementy poznawcze i działania ludzi są w konflikcie (stan dysonansu), ludzie często redukują ten konflikt, zmieniając swoje przekonania tak, by pasowały do ich zachowania. Dlaczego? Ludzie nie lubią uważać siebie samych za niemądrych lub niekonsekwentnych. Aby więc uzasadnić sobie własne zachowanie, są motywowani do zmiany swoich postaw. Inaczej zagrażałoby to ich samoocenie. PKK V 71-2.

Ponieważ jesteśmy istotami tyleż racjonalizującymi, co racjonalnymi, nieustannie uzasadniamy nasze decyzje i zachowania tak, żeby wydawały się racjonalne, wyszukując „dobre powody” dla naszych złych zachowań. PKK V 86.

Psycholodzy starają się zrozumieć zachowanie, aby promować prospołeczne formy działania i zmieniać na lepsze jego antyspołeczne aspekty. Zrozumienie, dlaczego niektórzy ludzie dopuszczają się „złych zachowań”, nie oznacza ich usprawiedliwiania, raczej prowadzi do nowych idei, dotyczących zmieniania czynników wpływających na te zachowania. Pełne zrozumienie najbardziej złożonego zachowania  ludzi powinno obejmować zdanie sobie sprawy z tego, w jaki sposób warunki sytuacyjne są stwarzane i kształtowane przez czynniki wyższego rzędu – przez systemy władzy. Aby zrozumieć złożone wzorce zachowania, trzeba brać pod uwagę systemy, a nie tylko jednostkowe dyspozycje i sytuacje. PKK V 100.

Wyjaśniając zachowanie innych często popełniamy podstawowy błąd atrybucji, który polega na przypisywaniu obserwowanego zachowania motywom wewnętrznym z pominięciem znaczenia sił sytuacyjnych. Za występowanie tego błędu odpowiada m.in. nasza tendencja do koncentrowania uwagi nie na okolicznościach zdarzenia, ale na jego bohaterze. Czyjaś rasa i płeć są bez trudu dostrzegane i zwracają uwagę, działające zaś czynniki sytuacyjne, ponieważ nie są tak widoczne i oczywiste, bywają bagatelizowane. Zachowanie niewolników częściej tłumaczono ich niewolniczą naturą niż stworzonymi im warunkami życia. do niedawna tę sama prawidłowość można było zaobserwować przy tłumaczeniu widocznych różnic w zachowaniu kobiet i mężczyzn. Ponieważ uwarunkowania wynikające z ról płciowych były trudne do zauważenia, stąd ich przyczyn upatrywano w wewnętrznych predyspozycjach obu płci. MPS 472.

Tendencja do samokontroli zachowania – dążenie do odpowiedniego zaprezentowania się w sytuacjach społecznych, czego wyrazem jest gotowość do modyfikacji swych zachowań w celu wywołania odpowiedniego wrażenia. MPS 89.

Jak powtarza Susan Fiske, „myślimy po to, aby działać”. MPS 148.

Autoprezentacja decyduje o granicach, w których mieści się większość zachowań. LWW 15.

W tradycyjnej psychologii postawy uważane są za wewnętrzne uczucia sympatii lub antypatii, wynikające z przekonań na temat jakiejś osoby, obiektu bądź wydarzenia. Przy takim podejściu nacisk kładzie się na psychologiczną, intrapersonalną naturę postaw oraz na wpływ postawy człowieka na jego postępowanie. Z pewnością istnieją takie poznawczo-uczuciowe struktury. Jednakże podkreślanie psychologicznej natury postaw wiąże się z umniejszaniem ich znaczenia w relacjach interpersonalnych. Z punktu widzenia badań nad zachowaniami społecznymi postawy wyrażane przez ludzi są równie interesujące i ważne, co te „prawdziwe”. Kiedy ludzie demonstrują innym swoje postawy, manifestacje te mają oczywiste implikacje interpersonalne. LWW 32.

Badania wykazały, że ludzie zachowujący się w sposób niezgodny z własnymi zasadami czasami „zapominają”, jakie były ich pierwotne postawy. Dokonawszy sprzecznego z zasadami czynu, człowiek zdaje się wierzyć, że zawsze uważał go za dozwolony. Początkowo fakt ten tłumaczono potrzebą spójności poznawczej (to znaczy, że jednostka zapomina o swojej pierwotnej postawie, aby zachować poczucie spójności) lub teorią mówiącą, że ludzie wnioskują o swoich postawach na podstawie obserwacji własnego zachowania (wnioskują, że skoro coś zrobili, zawsze musieli uważać to za słuszne). Ostatnie odkrycie sugerują jednak, że zjawisko to czasami ma związek z motywami autoprezentacyjnymi. Osoby, które zachowały się niezgodnie ze swoimi przekonaniami, pragną, aby inni sądzili, iż zawsze opowiadały się za takim postępowaniem; dzięki temu nie zostaną ocenione jako niekonsekwentne, zakłamane lub niestałe. Jak się wydaje, ludziom bardziej zależy na tym, aby wyglądać na konsekwentnych niż na rzeczywistym poczuciu spójności. LWW 36.

Właściwie każde zachowanie może posłużyć do celów autoprezentacyjnych. Przez najbardziej różnorodne zachowania ludzie starają się przekazać określony wizerunek samego siebie. Należy podkreślić, że analiza zachowań społecznych z perspektywy autoprezentacji nie ma na celu sugerowania, jakoby wszystkie one służyły li tylko wywarciu określonego wrażenia. Zachowanie człowieka jest funkcją wielu czynników, a motywy autoprezentacyjne stanowią tylko jeden z nich. LWW 51-52.

Wybór zachowań publicznych może być kształtowany przez wiele różnych czynników, takich jak sytuacja społeczna jednostki, audytorium, obraz Ja, repertuar zachowań. Także oparta na zachowaniu autoinferencja pozostaje pod wpływem równie szerokiego (choć odmiennego) zestawu czynników psychospołecznych – takich jak wartość i siła wcześniejszych przekonań, sposób spostrzegania konsekwencji społecznych danego zachowania oraz sił, które to zachowanie kształtują. CJO 180.

Zarówno czynniki odpowiedzialne za zachowania społeczne, jak i czynniki odpowiedzialne za stopień internalizacji zachowań społecznych wynikają ze sposobu postrzegania przez aktora znaczenia, celu i skutków danego zachowania publicznego: tego, jakie zachowanie, gdzie komu i dlaczego jest prezentowane. CJO 181.

Innym kluczowym czynnikiem sterującym zachowaniem publicznym jednostki jest jej audytorium. Kto patrzy? Kto się dowie? I jakie są związki aktora z obserwatorami i słuchaczami? Audytorium steruje zachowaniem na różne sposoby. Wyjaśnić każdy z nich to w gruncie rzeczy orzec, co w interpretacji epizodu kształtuje zachowanie aktora. Audytorium może wpływać na zachowanie, ponieważ jest adresatem komunikacji, a tym samym określa, co konkretnie musi zostać zrobione lub powiedziane, by aktor mógł osiągnąć cel. CJO 186.

Na początku psychologowie społeczni byli ze sobą zgodni: aby przewidywać zachowanie ludzi, należy poznać ich postawy. Jednak w 1964 roku Leon Festinger, uważany przez niektórych za najważniejszą postać psychologii społecznej, stwierdził, że nie ma dowodów na to, iż zmianie postaw towarzyszy jednocześnie zmiana zachowań. Festinger uznał, że między postawami a zachowaniami zachodzi co prawda bezpośrednia relacja, ale przebiega w odwrotnym od zakładanego kierunku. Aby ją opisać, sięgał do analogii z koniem i wozem, przyrównując jednak zachowanie do konia, a postawy do wozu. Jak w inny sposób ujął to Robert Abelson, człowiek to istota, która „bezbłędnie potrafi znajdować powody dla tego, co robi, ale ma trudności, aby robić to, do czego znajduje powody”. MPS 153.

Jeśli psychologia społeczna nauczyła nas czegoś w ciągu ostatnich 25 lat, to z pewnością tego, że nie tylko myśli znajdują przełożenie na czyny, ale również odwrotnie – czyny torują drogę naszym myślom. MPS 161.

Zasada dopasowywania postaw do zachowań często działa tam, gdzie zło przybiera najbardziej drastyczne formy. Zazwyczaj bowiem okrucieństwo nie rodzi się nagle, ale jest wynikiem stopniowych i powolnych odstępstw od normalnie przestrzeganych zasad. Popełnienie drobnych niegodziwości może/ przybliżyć nas niepostrzeżenie do granic bestialstwa i znieść opory psychiczne przed jego dokonaniem. Parafrazując jedną z myśli La Rochefoucaulda (1665), można powiedzieć, że nie jest trudno znaleźć osobę, która nigdy nie uległa pokusie, ale taką, która uległa jej tylko raz. Zło prowadzi do korozji świadomości osoby, która je popełnia. Krzywda wyrządzona niewinnej ofierze, gdy na przykład niesłusznie ją oczernimy lub wymierzymy jej wstrząsy elektryczne, z reguły prowadzi do obniżenia jej wartości w naszych oczach. W ten sposób usprawiedliwiamy zło, którego się dopuszczamy. Wynika z tego, że nie tylko krzywdzimy tych, których nie lubimy, ale także nie lubimy tych, których krzywdzimy. MPS 169-170.

Związek łączący postawy i zachowania ma charakter dwustronny: nie tylko przekonania przekładają się na czyny. Jest również odwrotnie, czyny znajdują odbicie w przekonaniach. Kiedy działamy, wzmacniamy to, co było u podłoża tego, co robiliśmy, szczególnie gdy czujemy się za to odpowiedzialni. Regułę tę potwierdza wiele dowodów. Działania przypisane rolom społecznym formują postawy osób, które te role odgrywają. Badacze zajmujący się zjawiskiem „stopy w drzwiach” odkryli, że uczynienie drobnego kroku w kierunku zrealizowania pewnego zamierzenia (np. poprzez wyświadczenie komuś drobnej przysługi) zbliża nas niemal nieuchronnie do uczynienia również następnego, większego kroku w tym samym kierunku. Zachowanie wpływa również na postawy moralne, ponieważ staramy się usprawiedliwiać swoje czyny i oceniać je jako słuszne. Analogicznie nasze działania w dziedzinie polityki lub kontaktów z przedstawicielami innych ras kształtują naszą świadomość społeczną. Nie tylko stajemy w obronie tego, w co wierzymy, ale także odwrotnie, wierzymy w to, co robimy. MPS 175.

Wszelkie zachowania można zmodyfikować wbrew naturze genetycznej i epigenetycznej. Aby jednak utrzymać tę zmianę wbrew naturze, należy zrezygnować z niemal wszystkiego, co dla nas najmilsze. Nasze geny i to, jak skutki ich działania są modyfikowane przez stresogenne doświadczenia w dzieciństwie, niekoniecznie przesądzają ostatecznie o tym, jacy jesteśmy i jaki jest nasz charakter, ale wywierają stałą presję, byśmy funkcjonowali i zachowywali się w określony sposób. FMP 227.

Słownik: wykaz pojęć Bibliografia: wykaz skrótów