Przywiązanie (attachment)

Czym jest przywiązanie?

Przywiązanie w ujęciu psychologicznym to jedno z najważniejszych pojęć w psychologii rozwojowej, które odnosi się do silnych, emocjonalnych więzi, jakie tworzą się między dzieckiem a jego opiekunem, zazwyczaj matką. Te więzi mają fundamentalne znaczenie dla dalszego rozwoju emocjonalnego, społecznego i psychicznego jednostki. Pierwsze lata życia są kluczowe dla formowania tych więzi, a sposób, w jaki są one budowane, ma długotrwały wpływ na zachowanie i sposób funkcjonowania człowieka w późniejszych relacjach.

Teoria przywiązania została rozwinięta głównie przez Johna Bowlby’ego, który badał, w jaki sposób wczesne relacje z opiekunami wpływają na rozwój jednostki. Według niego, dzieci rodzą się z biologicznym instynktem tworzenia więzi z osobami, które są odpowiedzialne za ich opiekę. Bowlby uważał, że potrzeba przywiązania jest pierwotna i naturalna, a zapewnienie jej zaspokojenia jest kluczowe dla zdrowego rozwoju psychicznego.

Definicja

Przywiązanie – trwały społeczno-emocjonalny związek między dzieckiem a rodzicem lub innym stałym opiekunem. PKK I 178.   

Rodzaje przywiązania

W badaniach psychologicznych wyróżniono różne style przywiązania, które są wynikiem interakcji między dzieckiem a opiekunem:

1. Przywiązanie bezpieczne – Dzieci z bezpiecznym stylem przywiązania wykazują pewność, że ich opiekunowie będą dostępni i reagujący na ich potrzeby. Kiedy opiekun jest obecny, dziecko czuje się bezpiecznie, co umożliwia mu eksplorację otoczenia. W sytuacji stresu szuka opieki i wsparcia u swojego opiekuna, a po uzyskaniu poczucia bezpieczeństwa szybko wraca do zabawy czy innych aktywności. Ten styl przywiązania jest wynikiem spójnej i empatycznej opieki.
2. Przywiązanie lękowo-unikające – Dzieci te wydają się być niezależne emocjonalnie i nie szukają bliskości w stresujących sytuacjach. Często starają się same radzić sobie z trudnymi emocjami. Wynika to z braku reakcji na potrzeby emocjonalne dziecka lub wręcz odrzucenia przez opiekunów.
3. Przywiązanie lękowo-ambiwalentne – Dzieci z tym stylem przywiązania są niepewne, czy ich opiekunowie będą dostępni, gdy będą tego potrzebować. W rezultacie, są one bardzo skupione na bliskości z opiekunem, ale jednocześnie mogą być niepewne i lękliwe w jego obecności, ponieważ ich potrzeby emocjonalne były zaspokajane w sposób niespójny.
4. Przywiązanie zdezorganizowane – To styl, który występuje, gdy dziecko doświadcza sprzecznych sygnałów od opiekunów, co może wynikać z traumatycznych doświadczeń, takich jak przemoc lub zaniedbanie. Dzieci te nie wykazują spójnego wzorca zachowań w relacjach z opiekunem – mogą być lękliwe, zdezorientowane lub wręcz unikać kontaktu.

Wpływ przywiązania na dorosłe życie

Styl przywiązania, który wykształca się w dzieciństwie, ma silny wpływ na przyszłe relacje międzyludzkie, zwłaszcza te intymne. Osoby z bezpiecznym stylem przywiązania zazwyczaj łatwiej nawiązują bliskie relacje, potrafią budować zdrowe granice i są bardziej odporne emocjonalnie. Natomiast osoby z lękowymi stylami przywiązania mogą doświadczać trudności w zaufaniu innym, lęku przed porzuceniem, a także problemów z utrzymaniem stabilnych relacji.

W dorosłym życiu można wyróżnić podobne style przywiązania:

• Styl bezpieczny – Charakteryzuje się umiejętnością wyrażania uczuć i zaufania w relacjach.
• Styl unikający – Osoby te mogą unikać bliskości i zaangażowania emocjonalnego.
• Styl lękowy – Zazwyczaj obejmuje nadmierne zaangażowanie i lęk przed odrzuceniem.
• Styl lękowo-unikowy (zdezorganizowany) – Związany z chaotycznymi, nieprzewidywalnymi zachowaniami w relacjach.

Znaczenie terapii

Rozumienie stylów przywiązania jest istotne w pracy terapeutycznej, szczególnie w terapii psychodynamicznej i terapii par. Zmiana wzorców przywiązania jest możliwa dzięki pracy nad świadomością własnych emocji, wzorców relacyjnych i uczeniem się nowych sposobów reagowania w bliskich relacjach.

Przywiązanie: podsumowanie

Przywiązanie w psychologii jest więc nie tylko teorią o wczesnych relacjach dziecka z opiekunami, ale także kluczowym elementem w zrozumieniu funkcjonowania dorosłych w ich związkach i relacjach społecznych. 

Wypisy z literatury psychologicznej

Trzy style przywiązania w bliskich związkach:
– styl bezpieczny – z łatwością zbliżam się do ludzi i nie sprawia mi kłopotu ani bycie uzależnionym od innych, ani ich uzależnienie ode mnie. Rzadko martwię się tym, że inni mnie opuszczą lub że ktoś się za bardzo do mnie zbliży.
– styl nerwowy – inni ludzie z oporami zbliżają się do mnie na tyle, na ile bym chciał. Często martwię się, że moja partnerka nie kocha mnie naprawdę i że nie zechce ze mną zostać. Chciałbym się całkowicie zlać w jedno z ukochaną osobą i to czasami odstrasza ode mnie potencjalne partnerki.
– styl unikowy – czuję się nieco skrępowany z innymi, trudno mi całkowicie ludziom zaufać lub pozwolić sobie samemu, żeby się od kogoś uzależnić. Robię się nerwowy, gdy ktoś za bardzo się do mnie zbliży, a moje partnerki często domagają się, abym zwierzał się bardziej, niż mam na to ochotę. WPS 333.

Przywiązanie bezpieczne – styl przywiązania dzieci, które są odprężone i czują się komfortowo w obecności opiekunów, jednocześnie są tolerancyjne wobec obcych osób i nowych doświadczeń – w przeciwieństwie do dzieci z przywiązaniem przy braku poczucia bezpieczeństwa. PKK I 179.

Lękowo-ambiwalentny styl przywiązania – jeden z dwóch podstawowych wzorców reakcji obserwowany u dzieci z przywiązaniem bez poczucia bezpieczeństwa – dziecko dąży do kontaktu z opiekunem, okazując nadmierne zaniepokojenie po rozdzieleniu z nim i trudności w uspokojeniu po jego powrocie. PKK I 180.

Styl unikania w przywiązaniu – jeden z dwóch podstawowych wzorców reakcji obserwowany u dzieci z przywiązaniem bez poczucia bezpieczeństwa – dziecko nie wykazuje specjalnego zainteresowania kontaktem z opiekunem, nie przejawia zbytniego zaniepokojenia z powodu rozdzielenia z nim, ani radości po ponownym zbliżeniu. PKK I 180.

Wdrukowanie – prymitywna forma uczenia się, dzięki której niektóre młode zwierzęta podążają za pierwszym zobaczonym lub usłyszanym poruszającym się obiektem i przejawiają przywiązanie do niego. PKK I 178.

Lęk separacyjny Powszechny wzorzec zaniepokojenia dostrzegany u małych dzieci w momencie oddzielenia od opiekuna. PKK I 180.

Teoria przywiązania, chociaż w pewnym stopniu wiąże się z teorią relacji z obiektem, rozwinęła się oddzielnie. Bowlby wielokrotnie podkreślał, że ważne są rzeczywiste doświadczenia, a nie fantazje dziecka, czym odróżniał się wyraźnie od myślenia kleinowskiego. Bowlby uważał, że istnieje cały system zachowania u dziecka, którego celem jest utrzymanie bliskości z matką lub opiekunem. W teorii przywiązania motywacją dziecka nie jest po prostu poszukiwanie obiektu, lecz raczej osiągnięcie kojącego stanu psychofizjologicznego, wynikającego z fizycznej bliskości z matką lub opiekunem. GDP 26.

Pierwowzorem przywiązania jest stosunek małego dziecka do matki czy innej opiekującej się nim na stałe osoby. U małych dzieci obserwuje się bardzo charakterystyczną kolejność reakcji na rozłączenie z matką. W pierwszej fazie jest to protest wyrażający się płaczem, aktywnym jej poszukiwaniem i oporem przeciwko próbom niesienia ukojenia przez inne osoby. Potem pojawia się rozpacz znajdująca wyraz w biernej rezygnacji połączonej z głuchym, dojmującym smutkiem. Wreszcie następuje faza negacji przywiązania wyrażająca się paradoksalnym ignorowaniem matki i jej unikaniem, kiedy już się na powrót pojawi. WPS 332.

Duża stałość tego ciągu reakcji u różnych dzieci, a także fakt, że przynajmniej dwie pierwsze jego fazy obserwowane są także u dzieci małp, skłoniła badaczy do twierdzenia, że przywiązanie emocjonalne stanowi wrodzony system reakcji. Ten behawioralny system przywiązania przekłada się na dążenie do fizycznej bliskości z opiekunem oraz do poszukiwania jego ochrony i opieki i jest systemem reakcji wzbudzanych u dziecka przez zagrożenie separacją (oddzieleniem od opiekuna), a także wszelkie inne zagrożenia. Funkcją systemu przywiązania pozostaje więc ochrona dziecka przed separacją i innymi niebezpieczeństwami groźnymi dla jego przetrwania. WPS 332.

W okresie pierwotnego przywiązania małe dziecko wykształca też wiedzę o relacji z opiekunem i obu jej uczestnikach. Bowlby nazywa tę nie do końca uświadamianą wiedzę modelami roboczymi – w sensie zarówno ich otwarcia i podatności na zmiany, jak i spełniania funkcji instrumentu regulującego stosunki z opiekunem. Roboczy model opiekuna dotyczy jego gotowości do reagowania na dziecięcą potrzebę wsparcie i ochronę (a więc tego, czy opiekun zapewnia poczucie bezpieczeństwa). Roboczy model siebie obejmuje zdolność radzenia sobie z zagrożeniami oraz to, czy jest się dla innych kimś, komu takie wsparcie jest udzielane. Modele robocze odnoszą się pierwotnie do relacji dziecko-opiekun, ale są bezwiednie poszerzane na inne relacje społeczne. Choć mogą ulegać przemianom w miarę upływu czasu, wykształcone we wczesnym dzieciństwie modele zwykle stają się bezwiednymi oczekiwaniami i pierwowzorem dla bliskich relacji nawiązywanych w późniejszym, także dorosłym życiu. WPS 332.

Pokaźna liczba badań nad przywiązaniem ma ścisły związek z pierwszym etapem jednej z najważniejszych, obejmujących cały cykl życia, teorii rozwoju. Jej autor, Erik Erikson (1902-1994) był jednym z wybitnych psychoanalityków, którzy twierdzili, że krocząc przez życie tworzymy, na poziomie nieświadomości, podstawowe przekonania na temat własnej osoby i naszych relacji ze światem społecznym. Te podstawowe przekonania wpływają następnie na nasz rozwój poprzez wybory, jakich dokonujemy w związkach z innymi. Ponadto Erikson był zdanie, że każde z tych podstawowych przekonań wynika z kryzysu (który może być pomyślnie przezwyciężony lub pozostać nierozwiązany) w krytycznym momencie rozwoju. Dlatego też każdy z ośmiu etapów  swojej teorii rozwoju opisywał jako wybór między dwoma sprzecznymi przekonaniami, takimi jak np. ufność versus nieufność – wybór będący pierwszym w życiu problemem rozwojowym. PKK I 182.

Słownik: wykaz pojęć Bibliografia: wykaz skrótów