Emocja (emotion)
Emocja – definicje
Emocja (emotion) – krótkotrwały stan psychiczny o charakterze oceniającym, afektywnym bądź intencjonalnym, w tym zadowolenie, smutek, wstręt oraz inne uczucia wewnętrzne. Zob. też afekt, teoria Cannona-Barda, teoria oceny poznawczej, teoria Jamesa-Langego, teoria konstruktów osobistych, emocje podstawowe. Por. nastrój. (łac. e- od + movere, motum ruszać + -ion na oznaczenie akcji, procesu lub stanu). CS 192.
Emocja – czteroczęściowy proces obejmujący pobudzenie fizjologiczne, subiektywne odczucia, interpretację (ocenę) poznawczą i ekspresję behawioralną. Emocje pomagają organizmom radzić sobie z ważnymi zdarzeniami. PKK II 25.
Emocja (emotion) – z historycznego punktu widzenia termin ten okazał się całkowicie oporny wobec prób zdefiniowania go; prawdopodobnie żaden inny termin psychologiczny nie jest tak często używany przy jednoczesnej niemożności jego zdefiniowania. Większość autorów sprytnie używa tego terminu jako tytułu rozdziału, decydując się na to, by przedstawiony materiał zastąpił zwięzłą definicję. Pochodzi z łac. emovere, co tłumaczy się jako poruszać, pobudzać, podniecać. Współczesne zastosowanie tego terminu ma dwojaki charakter: 1. ogólna nazwa dla każdego z wielu subiektywnie doświadczanych, afektywnie naładowanych stanów, których status ontologiczny został ustanowiony przez zwykły konsensus. Jest to główne zastosowanie terminu, zarówno w jęz. fachowym, jak i potocznym. Właśnie to mamy na myśli, mówiąc, że miłość, strach, nienawiść, przerażenie są emocjami; 2. określenie dziedziny badań naukowych, która bada różne czynniki środowiskowe, fizjologiczne i poznawcze, kryjące się za tymi subiektywnymi doznaniami. RS.
Wypisy z literatury psychologicznej
W skrócie, emocja posiada cztery przenikające się składniki: pobudzenie fizjologiczne, interpretację (ocenę) poznawczą, subiektywne odczucia i ekspresję behawioralną (mimiczną i pantomimiczną). PKK II 25.
Tendencyjność emocjonalna – skłonność do dokonywania sądów na podstawie postaw i uczuć, a nie na podstawie racjonalnej analizy dowodów. PKK I 31.
Emocja jako konstrukt jest heterogeniczna, co oznacza, że korelacja między konkretnymi emocjami a stanami fizjologicznymi mogą być funkcją typu emocji, z którym mamy do czynienia. Nawet Darwin rozróżniał emocje pierwotne (o podstawach neuronalnych) i emocje społeczne (o podstawach kulturowych). Twierdził, że niektóre emocje wyrastają z wewnętrznej, neuronalnej aktywności organizmu i dlatego są wyrażane powszechnie przez wszystkich ludzi i zrozumiałe niezależnie od kultury. Te pierwotne emocje to między innymi gniew, strach, panika, smutek, zaskoczenie, zainteresowanie, poczucie szczęścia (ekstaza) i odraza. PNE 97.
Emocje to programy przetrwania głęboko wbudowane w mózg, a nie przedmioty świadomej kontroli. W obliczu zagrożenia fizycznego uruchamia się strach. Przypuśćmy, że goni cię groźny pies; strach sprawia, że cały czas się poruszasz. Złość chroni nas, mobilizując do walki w obronie własnej. Smutek to emocja podstawowa, którą czujemy, gdy doświadczamy strat, na przykład gdy wypadną nam włosy, zgubimy ulubiony przedmiot czy odejdzie ukochana osoba. Kiedy okazujemy radość z odniesionego sukcesu, inspirujemy inne osoby, uczucie podekscytowania mobilizuje do większego zaangażowania, dzięki któremu człowiek wzrasta, wzbogaca się i rozwija. Emocje to natychmiastowe reakcje na bieżące okoliczności. Emocje stanowią wyraźne przeciwieństwo intelektu. Mózg myślący przez pewien czas rozważa, jak zareagować. Mózg emocjonalny reaguje natychmiast. HND 25.
Nie ma prawie żadnych zjawisk społecznych, w których emocje (affect) nie odgrywają ważnej roli. Emocje dominują w interakcji społecznej i są główną walutą, w której zawierane są transakcje w relacjach społecznych… Nie można być przedstawionym innej osobie, nie doświadczając natychmiast uczucia przyciągania lub odpychania i nie zauważając takich odczuć u tej osoby. Nieustannie oceniamy siebie nawzajem, oceniamy zachowania innych, a także oceniamy motywy i konsekwencje ich zachowania. R.B. Zajonc, Feeling and Thinking: Preferences need no inferences, w: „American Psychologist”, 1982, nr 35 (2), s. 153. HTH 268.
Jedną z najbardziej utrwalonych błędnych koncepcji na temat ludzkiego umysłu jest założenie, że emocje są przeciwieństwem rozumu. Przypadki Elliota, Phineasa Gage’a i innych ludzi z podobnymi problemami jasno pokazują, że emocje są jednym z kluczowych elementów w podejmowaniu właściwych osobistych decyzji. PKK II 25.
Wszystkie emocje obejmują stan umysłowego i fizjologicznego pobudzenia koncentrującego się na jakimś zdarzeniu ważnym dla danej jednostki. PKK II 27.
Emocje pomagają nam skierować uwagę na ważne sytuacje i reagować na nie oraz przekazywać innym ludziom nasze intencje. PKK II 27.
Niezależnie od tego, czy pojawiają się u ludzi, hien, kotów czy kangurów, emocje są stanami pobudzenia sygnalizującymi ważne zdarzenia, na przykład zagrożenie lub obecność płodnego partnera. Emocje także odciskają się w pamięci, pomagając organizmom szybko rozpoznawać sytuacje pojawiające się ponownie. PKK II 28.
Ogólnie rzecz ujmując, nasze emocje są albo pozytywne, albo negatywne i obejmują skłonność do dążenia lub unikania. PKK II 28.
Ponieważ większość emocji podstawowych pojawia się w sytuacjach, które mogą mieć znaczenie dla przeżycia, zostały one ukształtowane przez dobór naturalny. PKK II 28.
Emocje nie są całkowicie zaprogramowane genetycznie. Zależą także od uczenia się, czyli wynikają z naszych doświadczeń. Szczególnie ważną rolę w powstawaniu emocjonalnego składnika temperamentu odgrywają doświadczenia z wczesnych etapów życia, a także doświadczenia, które wywołały bardzo silne reakcje emocjonalne. PKK II 29.
Reguły okazywania emocji – akceptowane w danej kulturze sposoby wyrażania emocji. PKK II 31.
Odkrycie w mózgu dwóch rozłącznych dróg przetwarzania pobudzenia emocjonalnego wyjaśniło, jak działają emocje i pozwoliło zaproponować rozwiązania wielu dotąd nierozstrzygniętych zagadnień psychologii emocji. PKK II 35.
Jeden układ emocjonalny – układ szybkiej reakcji – działa głównie na poziomie nieświadomym, gdzie w okamgnieniu przesiewa nadchodzące bodźce i pomaga nam bardzo szybko (nawet zanim trafią one do naszej świadomości) zareagować na te spośród nich, które sygnalizują potencjalnie ważne zdarzenia. Układ ten, powiązany z pamięcią utajoną, działa jak system wczesnego ostrzegania, wywołując, przykładowo, niemal natychmiastową reakcję przestrachu na niespodziewany hałas. Ten układ szybkiej reakcji zależy głównie od znajdującego się głęboko w mózgu obwodu, który działa automatycznie i nie wymaga przemyślanej, świadomej kontroli. PKK II 36.
Drugi układ emocjonalny – ten obejmujący przetwarzanie świadome – jest połączony z pamięcią jawną. Ten obwód może, na przykład, przyczynić się do powstania strachu, który będzie narastał w twojej głowie, kiedy wyobrazisz sobie konieczność publicznego wystąpienia. Układ przetwarzania świadomego generuje emocje wolniej niż szlaki nieświadome, ale jest dokładniejszy i bardziej rozważny. Opierając się głównie na korze mózgowej, twoje świadome spojrzenie na otaczające cię zdarzenia może znacząco różnić się od tego wygenerowanego przez nieświadomy układ przetwarzania. Dlatego, jeśli masz fobię, możesz odczuwać strach, mimo że „wiesz”, iż to uczucie nie ma rozsądnych podstaw. PKK II 37.
Jak widzisz, mózg nie posiada czegoś takiego jak „ośrodek emocji”. Zamiast tego posiada liczne obwody związane z emocjami, które służą dwóm oddzielnym układom przetwarzania emocji. I, żeby wszystko jeszcze bardziej skomplikować, te dwa układy także wchodzą ze sobą w interakcje. PKK II 38.
Kora mózgowa – najbardziej zewnętrzna warstwa tkanki mózgowej i nasza „myśląca czapka” – odgrywa pierwszoplanową rolę w świadomym przetwarzaniu emocji, zarówno interpretując zdarzenia, jak i łącząc je ze wspomnieniami i uczuciami. To powiązanie, jak już widzieliśmy, pomaga nam w podejmowaniu decyzji dzięki nadawaniu znaczenia emocjonalnego możliwościom, które mamy do wyboru, przykładowo: „Czy chcę oszczędzać pieniądze, czy kupić nowy sprzęt grający?”. Naukowcy zajmujący się badaniem mózgu sądzą dziś, że znają miejsce spotkania emocji i rozumu w mózgu. PKK II 38-39.
Lateralizacja emocji – różny wpływ półkul mózgowych na odmienne emocje. Lewa półkula najwyraźniej wpływa na emocje pozytywne (np. szczęście), a półkula prawa wpływa na emocje negatywne (np. złość). PKK II 39.
Twój organizm wytwarza mnóstwo hormonów, ale w grupie najważniejszych z punktu widzenia emocji znajdują się serotonina, adrenalina i noradrenalina. Serotonina wiąże się z uczuciem przygnębienia i depresją. Adrenalina jest hormonem uwalnianym podczas strachu. Noradrenalina występuje w większych ilościach w złości. PKK II 41.
Teoria Jamesa-Langego – teoria głosząca, że bodziec wywołujący emocję prowadzi do reakcji fizjologicznej, która z kolei wyzwala emocję. PKK II 42.
Teoria Cannona-Barda – teoria głosząca, że odczucie emocji i wewnętrzna reakcja fizjologiczna pojawiają się jednocześnie: jedno nie jest przyczyną drugiego. Oba zjawiska są uznawane za wynik poznawczej oceny danej sytuacji. PKK II 43.
Dwuczynnikowa teoria emocji Schachtera-Singera – koncepcja głosząca, że emocja jest wynikiem oceny poznawczej zarówno pobudzenia fizjologicznego (czynnik nr 1), jak i bodźca wywołującego emocję (czynnik nr 2). PKK II 44.
Emocje mogą zostać wyzwolone przez bodźce zewnętrzne wykryte zarówno przez świadomy, jak i przez nieświadomy system emocjonalny. A zatem emocje mogą być rezultatem świadomych myśli (np. kiedy martwisz się egzaminem) lub nieświadomych wspomnień (np. kiedy czujesz wstręt na widok jedzenia, którym się kiedyś zatrułeś). PKK II 43.
Choć emocje czasem wymykają się spod kontroli, to zdecydowanie nie jesteśmy zdani na ich łaskę. Rozumienie emocji i ich kontrolowanie są umiejętnościami, które można nabyć. PKK II 51.
Inteligencja emocjonalna – umiejętność rozumienia i kontrolowania reakcji emocjonalnych. PKK II 51.
Ludzie z wysoką inteligencją emocjonalną nie tylko są wyczuleni na emocje własne i innych ludzi, ale potrafią też opanowywać negatywne uczucia i ograniczać niestosowną ekspresję pojawiających się impulsów. PKK II 51-52.
Sieć istotności, nazywana niekiedy siecią odczuwania, wiąże się z doznaniami somatycznymi i powstawaniem emocji. Zapewnia ona operacje umysłowe, które organizują informacje pochodzenia somatycznego w poczucie Ja. Jak sugeruje jej nazwa, sieć istotności wybiera bodźce, które wyróżniają się swoją istotnością spośród emocjonalnie obojętnych bodźców konkurujących o naszą uwagę. Sieć istotności pomaga nam określić, co jest ważne dla naszych najlepszych interesów na poziomie emocjonalnym. Opierając się na informacjach trzewnych i wytworzonych później informacjach emocjonalnych, sieć istotności wnosi motywacją do decyzji dotyczących działania. Emocje są wytworem wstępujących doznań i zstępujących myśli, które są wytwarzane i modulowane przez pętle sprzężenia zwrotnego między mózgiem a ciałem. AUM 40-41.
Emocje pomagają nam skierować uwagę na ważne sytuacje i reagować na nie oraz przekazywać innym ludziom nasze intencje. Emocja jest procesem obejmującym pobudzenie fizjologiczne, interpretację (ocenę) poznawczą, subiektywne odczucia i ekspresję behawioralną (mimiczną i pantomimiczną). Emocje mogą też pełnić rolę motywów. Z perspektywy ewolucyjnej pomagają nam dążyć do lub unikać powtarzających się bodźców mających znaczenie dla przeżycia i prokreacji. Na płaszczyźnie społecznej ekspresje emocjonalne służą komunikowaniu uczuć i zamiarów. Przynajmniej siedem mimicznych wzorów ekspresji emocji (wyrazów twarzy) ma charakter uniwersalny, rozumiany we wszystkich kulturach, choć ekspresje te mogą być modyfikowane przez specyficzne dla danej kultury reguły okazywania emocji. Nie ma zgody odnośnie do liczby emocji, których może doświadczyć człowiek; większość ekspertów uważa, że istnieje ograniczona liczba emocji podstawowych, które mogą się łączyć, prowadząc do powstania emocji bardziej złożonych. Niektóre różnice między emocjonalnością mężczyzn i kobiet mają korzenie biologiczne. Widać to na podstawie odmiennego odsetka określonych zaburzeń psychicznych, a także częstszego wyrażania złości przez mężczyzn. Zarazem różnice kulturowe pokazują, że niektóre różnice między płciami są rezultatem uczenia się. A konkretnie – w zależności od kultury, mężczyźni i kobiety uczeni są odmiennych reguł związanych z kontrolowaniem ekspresji emocjonalnej. Mimo różnic, o żadnej płci nie możemy powiedzieć, że jest bardziej emocjonalna od drugiej. PKK II 104-105.
Nauka odkryła istnienie w mózgu dwóch rozdzielnych systemów emocjonalnych. Jeden, układ szybkiego reagowania, działa przede wszystkim na poziomie nieświadomym i zależy od głębokich struktur układu limbicznego, głównie ciała migdałowatego. Drugi obejmuje świadome przetwarzanie w korze mózgowej. W skład emocji wchodzą także zmiany fizjologiczne pojawiające się w odpowiedzi na informacje przesyłane przez autonomiczny układ nerwowy i układ hormonalny. Zrozumienie, w jaki sposób działają te dwa niezależne układy emocjonalne, dało podstawy do rozwikłania kilku kontrowersji dotyczących roli reakcji fizjologicznych i procesów poznawczych w emocjach – szczególnie zaś wzajemnego oddziaływania reakcji fizjologicznych, procesów poznawczych i uczuć towarzyszących emocji. Funkcja odwróconego U opisuje złożone związki między pobudzeniem a poziomem wykonania zadania: zwiększenie pobudzenia poprawia wykonanie zadania, ale tylko do chwili osiągnięcia optymalnego poziomu pobudzenia, który zależy od złożoności zadania. Poszukiwacze doznań mają szczególnie wysokie zapotrzebowanie na pobudzenie. PKK II 105.
Choć reakcje emocjonalne nie zawsze podlegają świadomej regulacji, możemy się nauczyć je kontrolować. Inteligencja emocjonalna, zdolność kontrolowania własnych emocji ma ogromne znaczenie dla utrzymania dobrych relacji społecznych. Jest czymś odmiennym od zdolności mierzonych tradycyjnymi testami inteligencji. Zwiększona kontrola emocjonalna może zostać osiągnięta dzięki treningowi, co wykazano w programach kontrolowania złości. Testy badające inteligencję emocjonalną pokazują, że osoby z wysokim poziomem tej umiejętności odnoszą sukcesy w sytuacjach społecznych. Odwrotną stroną medali kontroli emocjonalnej jest zachowanie ludzi, którzy opanowali tę umiejętność w celu oszukiwania innych. Psycholodzy poszukiwali, z pewnym skutkiem, zarówno werbalnych, jak i niewerbalnych wskazówek kłamstwa. Większość ludzi nie umie wykrywać oszustów lepiej, niż wynika to z przypadku. Choć agresja może być rezultatem złości, ludzie zazwyczaj są w stanie ją powstrzymywać. W pewnych okolicznościach wyrażanie złości bez agresji może przynieść korzyści – choć powszechne przekonanie o jednoznacznie pozytywnych skutkach otwartego wyrażania złości i agresji jest niebezpiecznym mitem. Ludzie mający problemy z radzeniem sobie ze złością i agresją mogą korzystać z terapii poznawczej. PKK II 106.
Istnieje coraz więcej dowodów na to, że emocje nie są jedynie wewnętrznymi reakcjami, lecz również aktami społecznymi związanymi z interakcją z otoczeniem. Wiele naszych emocji wynika z przyczyn społecznych; co więcej, wpływają one na zachowanie innych ludzi, a być może nawet istnieją tylko z powodu swojego oddziaływania społecznego. Chociaż niektóre przejawy emocji nie podlegają naszej woli, mamy sporą kontrolę nad tym, do jakiego stopnia ujawniamy innym swoje reakcje emocjonalne. Czasami ukrywamy własne uczucia, kiedy indziej wyolbrzymiamy je, a bywa, że odgrywamy coś, czego wcale nie przeżywamy. W każdym wypadku naszym celem jest przekazanie otoczeniu jakiejś informacji o sobie – to znaczy zaprezentowanie się w określony sposób. Laux i Weber wprowadzili termin prezentowanie emocji, nazywając tak reakcje emocjonalne stosowane w celu przedstawienia pożądanego wizerunku własnej osoby. LWW 36-37.
Autoprezentacja może redukować emocje negatywne, a nasilać pozytywne. Ponieważ uzyskanie pochwały i akceptacji owocuje na ogół dobrym samopoczuciem, człowiek jest w stanie poprawić sobie nastrój, zachowując się w sposób, który zostanie zaakceptowany i pochwalony. Biorąc zaś pod uwagę, że autoprezentacja jest jednym ze sposobów na zyskanie aprobaty, ludzie mogą operować wywieranym wrażeniem, aby poczuć się lepiej. LWW 59.
Według Williama Jamesa, emocja ma zarówno treść „uczuciową”, jak i treść poznawczą. Jego „dwuczęściową” koncepcję emocji można porównać do procesu odtwarzania piosenki za pomocą szafy grającej: najpierw trzeba uruchomić mechanizm, wrzucając monetę, potem wybrać piosenkę, jaką chcemy posłuchać, przez naciśnięcie właściwych guzików. Emocja także wymaga zarówno pobudzenia fizjologicznego, jak i jakiegoś czynnika umożliwiającego jej zidentyfikowanie. ACI 42.
„Jeśli pragnąłbyś w samym sobie zwalczyć niepożądane emocjonalne skłonności, to powinieneś zewnętrznie, kierując się rozsądkiem i udając, jeśli trzeba, dać wyraz tym preferencjom, które chciałbyś, aby się w tobie samym zrodziły”. William James, What Is an Emotion?, 1884. MPS 174.
Jeśli nie możemy sprawować bezpośredniej kontroli nad swymi emocjami, to pozostaje nam wywierać na nie wpływ pośredni przez zachowanie. MPS 220.
Rozszczepienie obiektu (splitting of the object) – w teorii Klein, najbardziej prymitywny ze wszystkich mechanizmów obronnych, za pomocą którego obiekty popędu, wywołujące ambiwalencję i wynikający z niej lęk, są rozszczepione na emocje pozytywne i negatywne, co prowadzi do niezintegrowanych obrazów self i innych ludzi. Rozszczepienie odgrywa centralną rolę w teorii technik obronnych zaproponowanej przez szkockiego psychoanalityka Ronalda Fairbairna (1889-1964). Zob. też dobra pierś, dobry obiekt. CS 646.
Katharsis – uwolnienie emocji. Według koncepcji katharsis zmniejszenie popędu agresji następuje w drodze „uwolnienia” skumulowanej energii agresywnej albo poprzez przejawienie rzeczywistej agresji, albo poprzez fantazje o treści agresywnej. MPS 516.
Zajonc twierdzi, że procesy emocjonalne przebiegają szybciej i są bardziej pierwotne niż myślenie. Dlatego strach i negatywne nastawienie nie zawsze pojawiają się jako wyraz posiadanych stereotypów. Czasami kolejność jest odwrotna i najpierw pojawia się intuicyjna emocja, a potem uzasadniające ją sądy. MPS 539.
Innym rozróżnieniem jest podział na emocję i afekt, i to rozróżnienie jest istotne. W pełni rozwinięte emocje mogą składać się z przeżyć bardzo bogatych, złożonych i o dużym znaczeniu. Afekt zaś odnosi się do odczuć pozytywnych lub negatywnych. W najprostszym i najpowszechniejszym ujęciu afekty to tylko niewielkie odczucia sympatii lub niechęci. Afekty są prostsze i najwyraźniej bardziej prymitywne niż emocje. Mogą jednak wywierać dużo ważniejszy wpływ na działania i reakcje człowieka. Afekt to emocja zredukowana do jednego wymiaru – pozytywnego lub negatywnego. Złość, smutek, niepokój, zazdrość i inne to afekty negatywne. W podobny sposób rozmaite przyjemne uczucia mają afekt pozytywny. BZK 260.
Emocje mogą się przydać zwierzęciu społecznemu co najmniej w dwojaki sposób. Po pierwsze, wewnątrz psychiki pojedynczego człowieka emocje wywierają pewien wpływ, który popycha tę osobę do utrzymywania silnych związków. Z drugiej strony, emocje funkcjonują też między ludźmi, ponieważ pomagają im przekazywać rozmaite pomocne, cenne komunikaty i, co za tym idzie, lepiej się rozumieć. BZK 271.
Praktycznie nie ma takiego zjawiska społecznego, w którym emocja nie gra roli w jakiś sposób. Emocje dominują w interakcjach społecznych. Nasze codzienne rozmowy to na ogół wymiana opinii, preferencji i ocen. ZUM 30.
Rozpocząłem ten artykuł cytatem z Wundta, lecz muszę przyznać, że w trakcie rozwijania moich argumentów wyłonił się innych duch – duch Freuda. Rozdział między procesami poznawczymi a emocjonalnymi, dominacja efektu pierwszeństwa w reakcjach emocjonalnych, zdolność emocji do wpływania na zachowanie, podczas gdy nawet zwykłe spostrzeganie percepcyjne jest na poziomie przypadku – wszystkie te zjawiska są zgodne z duchem Freuda – championa nieświadomości. ZUM 65.
Ludzie nie zawierają małżeństw ani nie rozwodzą się, nie dokonują morderstw ani zabójstw, nie poświęcają życia ani wolności po detalicznym procesie poznawczym, po rozważeniu wszystkich za i przeciw danemu działaniu. Jeśli rozważymy, jaka proporcja wariancji w przebiegu w przebiegu naszego życia jest kontrolowana przez procesy poznawcze, a jaka przez emocje, oraz o ile jedne i drugie wpływają na ważne cele naszego życia, trudno się nie zgodzić, iż zjawiska emocjonalne zasługują na uwagę większą, niż było to dotąd udziałem psychologów poznawczych, oraz na dokładniejsza poznawczą analizę przez psychologów społecznych. ZUM 66.
Intensywne przeżywanie uczuć pozytywnych ma swoją cenę w postaci równie silnego doświadczania uczuć negatywnych (o czym dobrze wiedzą zakochani). WPS 273.
Bardziej lubimy osobę, której sami wyrządziliśmy przysługę.
Mniej lubimy osobę, której wyrządziliśmy krzywdę.
Tym bardziej jesteśmy zaangażowani w bliski związek z inną osobą, im więcej włożyliśmy w niego wysiłku.
Tym bardziej utożsamiamy się z jakąś grupą lub organizacją, im dłużej w niej przebywamy i wyższą zajmujemy pozycję. WPS 283.
Ekspresja uczuciowa – z wyjątkiem narzuconej sobie maski nie jest zależna od woli; rozgrywa się automatycznie poza udziałem naszej świadomości. „Decyzja” emocjonalna, tj. przyjęcie określonej postawy uczuciowej, nie jest rozstrzygnięciem w sensie świadomego wyboru wobec danej alternatywy. Jest wyborem, ale automatycznym, bez udziału naszej świadomości, analogicznym do tego, jaki dokonuje się w czynnościach zautomatyzowanych lub autonomicznych (wegetatywnych). KS 257-258.
Trudno na razie powiedzieć, co jest pierwsze, czy zmiany biochemiczne, czy zmiany uczuciowe prowadzące do zakłócenia podstawowych procesów biochemicznych. Niemniej jednak między obu zjawiskami zachodzi zależność typu błędnego koła. Wywołane przez silne uczucia zmiany biochemiczne (np. podwyższenie się poziomu amin katecholowych i serotoniny we krwi i w mózgu) odbijają się z kolei na dynamice uczuć, staje się ona silniejsza, co znów podwyższa dynamikę biochemiczną. KS 148-149.
Emocje są formą przetwarzania informacji. Przeciwstawienie emocji poznaniu jest zatem równie bezsensowne, jak zestawienie deszczu z pogodą albo samochodów z pojazdami. HPU 77.
Emocje nie są w całości podkategorią intuicji. Wielu badaczy zalicza do emocji wszelkie zmiany fizjologiczne, które przygotowują jednostkę do podjęcia zachowania adaptacyjnego, między innymi zmiany hormonalne zachodzące w organizmie. Reakcje hormonalne nie są intuicjami. Poznawcze elementy emocji – takie jak ocena zdarzeń i wahania poziomu uwagi i czujności – są jednak podtypami intuicji. Pojawiają się automatycznie, a jednostka jest świadoma ich wyników, lecz nie samych procesów. HPU 77.
Oto najwspanialsza racjonalistyczna fantazja: namiętności są i powinny być tylko sługami rozumu (odwracając zdanie Hume’a). HPU 58.
Kontaktu z ludźmi wymagają zarówno zimnego (racjonalnego) poznania, dzięki któremu jedna osoba rozumie, co druga może myśleć i jak może wyglądać odpowiednia reakcja, jak i poznania gorącego (emocjonalnego), polegającego na empatii dla cudzych uczuć i postaw, prawdziwym ich „odczuwaniu” w sposób podobny do tego, jak doświadcza ich drugi człowiek. FMP 66.
W zaburzeniach psychosomatycznych objawy fizyczne maskują problemy emocjonalne. Skoro objawy te ukrywają emocjonalne napięcia będące ich źródłem, to siłą rzeczy osoby, u których objawy te występują, szukają jakiejś choroby somatycznej tłumaczącej ich stan. Po diagnozę idą do lekarzy zajmujących się chorobami somatycznymi, a nie do psychiatrów. OSW 16.
Rosnąca liczba danych psychologicznych przekonuje, że swoich uczuć na temat czegoś doświadczamy o ułamek sekundy wcześniej, niż możemy to coś objąć umysłem. Podejrzewam, że to, co dochodzi do nas z głębi duszy, to właśnie czyste, banalne uczucie. Po niewielkim treningu powinniśmy więc osiągnąć zdolność rejestrowania takiego uczucia jeszcze przed jego rozpracowaniem przez aparaturę naszego umysłu. CWW 126.
Zachęcamy cię do wyrażania siebie i brania odpowiedzialności za swoje uczucia; nie wiń drugiego człowieka za to, co ty czujesz. Zauważ różnicę między „Jestem wściekły” a „Jesteś sk…synem”. Nie trzeba poniżać drugiej osoby (agresja), aby wyrazić swoje uczucia (asertywność). Stosuj wypowiedzi „ja”, żeby wyrazić swoje uczucia. Nie zrzucaj odpowiedzialności za to, co czujesz, na tego, z kim rozmawiasz. Twoje uczucia są twoje i dobrze jest tak właśnie je przedstawiać. „Czuję się zraniony” jest bardziej uczciwe niż „Jesteś niesprawiedliwy”. AEA 94-95.
Istnieje przyczyna wyjaśniająca, dlaczego odczuwamy tak silną potrzebę nawiązywania bliskości emocjonalnej z innymi ludźmi. W toku całej ewolucji gatunku ludzkiego przynależność do grupy zawsze dawała większe poczucie bezpieczeństwa i redukowała poziom stresu. Co z naszych przodków, którzy lubili się trzymać blisko innych, mieli największą szansę na przeżycie, gdyż doświadczali zapewniającej bezpieczeństwo bliskości z pozostałymi jednostkami. GDD 38.
Za dojrzałego emocjonalnie uznajemy kogoś, kto jest zdolny do obiektywnego i abstrakcyjnego myślenia, a jednocześnie potrafi nawiązać głęboką bliskość emocjonalną z innymi ludźmi. Osoby dojrzałe emocjonalnie potrafią funkcjonować samodzielnie, równocześnie nawiązują jednak głębokie więzi emocjonalne z innymi i udaje im się harmonijnie łączyć oba te aspekty w codziennym życiu. Potrafią otwarcie dążyć do osiągnięcia tego, na czym im zależy, lecz nie wykorzystują przy tym innych ludzi. Odcięli się wystarczająco od swojej rodziny pochodzenia, aby móc budować własne, niezależne życie. Mają dobrze wykształcone poczucie własnego „ja: i własnej tożsamości, wysoko cenią sobie też swoje najbliższe związki z innymi ludźmi. Dojrzałe emocjonalnie jednostki czują się komfortowo z własnymi uczuciami i potrafią szczerze o nich mówić. Mają dobre relacje z innymi ludźmi dzięki wysoko rozwiniętej empatii, zdolności kontrolowania impulsów i inteligencji emocjonalnej. Są zainteresowane wewnętrznym życiem innych ludzi, z przyjemnością otwierają się przed innymi i dzielą się swoimi uczuciami w atmosferze bliskości emocjonalnej. Gdy pojawia się jakiś problem, omawiają go bezpośrednio z zainteresowanymi osobami, aby wyjaśnić dzielące ich różnice.Ludzie dojrzali emocjonalnie radzą sobie ze stresem w realistyczny, zorientowany na przyszłość sposób, świadomie przetwarzając przy tym własne myśli i uczucia. W razie potrzeby potrafią kontrolować emocje, przewidywać przyszłość i przystosować się do rzeczywistości, robią też pożytek z empatii i poczucia humoru, aby łagodzić trudne sytuacje i wzmacniać więź z innymi. Bycie obiektywnymi sprawia im przyjemność, znają siebie na tyle dobrze, by przyznawać się do własnych słabości. GDD 45-46.
Osoby niedojrzałe emocjonalnie czują się poirytowane odmiennymi poglądami i opiniami innych ludzi, uważają bowiem, że wszyscy powinni myśleć tak samo jak oni. Nie są w stanie zrozumieć, że inni ludzie mają prawo do własnego punktu widzenia. Żyją w ciągłej niepewności, obawiając się, że ktoś ich zdemaskuje i ujawni, jacy są źli, niedoskonali i niegodni miłości. Wznieśli wokół siebie wysoki mur obronny, aby nikt nie zbliżył się na tyle, by zagrozić ich wątłemu poczuciu własnej wartości. Osoby niedojrzałe emocjonalnie są na wskroś autoreferencyjne (self-referential). Oznacza to, że podczas każdej interakcji wszystkie drogi prowadzą z powrotem do nich samych. Nie są jednak autorefleksyjni. Koncentrują się na sobie nie po to, by pogłębić swoją wiedzę lub samo zrozumienie; zależy im tylko na byciu w centrum zainteresowania. GDD 48-50.
Zdolność odczuwania ambiwalentnych uczuć jest oznaką dojrzałości. Jeśli ludzie potrafią łączyć sprzeczne emocje, na przykład szczęście z poczuciem winy lub gniew z miłością, oznacza to, że są w stanie uchwycić złożoność emocjonalną, która jest nieodłącznie związana z ludzką egzystencją. Jednoczesne doświadczanie sprzecznych uczuć sprawia, że łagodzą się one nawzajem. Gdy ludzie wykształcą w sobie zdolność równoczesnego odczuwania różnych emocji, świat staje się dojrzalszy, bogatszy i bardziej głęboki. Zamiast jednej intensywnej, jednowymiarowej reakcji emocjonalnej potrafią odtąd doświadczać kliku różnych uczuć odzwierciedlających niuanse danej sytuacji. Reakcje osób niedojrzałych emocjonalnie są jednak często czarno-białe, bez żadnych pośrednich barw. Wyklucza to ambiwalencję, dylematy oraz inne złożone przeżycia emocjonalne. GDD 64.
Mózg każdego człowieka zbudowany jest w taki sposób, aby zwracać większą uwagę na informacje emocjonalne niż na zwykłe fakty. Okazuje się, że obwód odpowiedzialny za uwagę wpływa na obwód odpowiedzialny za emocje i na odwrót. KRW 60.
Warto podkreślić, że cztery z sześciu podstawowych ludzkich emocji o silnym zabarwieniu psychofizycznym to emocje negatywne: strach, złość, wstręt i smutek. Najwyraźniej w przeszłości to właśnie one najlepiej sprawdzały się przy adaptowaniu naszych organizmów do walki i ucieczki, torując tym samym skuteczna drogę do przetrwania i rozwoju gatunku. I choć lubimy myśleć o sobie jako istotach racjonalnych, logicznych i podejmujących przemyślane decyzje, to prawda jest taka, że podobne przekonania zawierają w sobie sporych rozmiarów iluzję. Ogólny szkic rodzącej się decyzji powstaje bowiem z gry emocji, a nie schludnie wyglądającego bilansu zysków i strat. Ten ostatni element jest już tylko wisienką na ewolucyjnym torcie i ma za zadanie uzasadnić „racje serca”, integrując emocje z faktami. SPW 129-130.
Odczuwanie głębokiego bólu nie jest miłe. Niesie ze sobą cierpienie. Sprawia, że stajemy się bezbronni. Uczucie radości jest przyjemne. Ale i ono przemija. Emocje przychodzą i odchodzą. Są jednak wyznacznikami tego, co ważne – co cię ukształtowało, na dobre i na złe. RPB 110.
Jest wiele książek napisanych przez specjalistów terapii poznawczo-behawioralnej (cognitive-behavioral therapy, BBT), w których wymieniono irracjonalne przekonania typowe dla depresji. CBT w najprostszej wersji wychodzi z założenia, że emocje powstają pod wpływem tego, co do siebie mówisz lub co sądzisz. Gdy zmienisz swoja negatywną lub irracjonalną mowę wewnętrzną – zmienią się tez emocje związane z tymi myślami. Zmiana emocji będzie z kolei miała duży wpływ na twoje zachowanie i poprawę samopoczucia. RPB 123.
Emocje funkcjonują w czterech wymiarach: doznaniach fizycznych, myślach, uczuciach i pragnieniach. MTR 184.
Słownik: wykaz pojęć Bibliografia: wykaz skrótów
Dodaj komentarz