Informacje szczegółowe
Autor: Luiz Pessoa
Tytuł: Splątany mózg. Jak są ze sobą powiązane percepcja, poznanie i emocje
Tytuł oryginału: Entangled Brain. How Perception, Cognition, and Emotion Are Woven Together
Przekład: Anna Binder
Wydawnictwo: Wydawnictwo Naukowe PWN
Miejsce i data wydania: Warszawa 2024
Liczba stron: 360
Oprawa: miękka Wymiary: 14.8 x 21cm
ISBN: 9788301237295
Kup książkę w najniższej cenie
Jak rozplatać splątany mózg?
Książka Luiza Pessoi Splątany mózg. Jak są ze sobą powiązane percepcja, poznanie i emocje? rzuca nowe światło na złożoność działania ludzkiego mózgu. Autor – uznany neurobiolog poznawczy – stawia odważną tezę, która jest sprzeczna z najbardziej popularnymi ujęciami naukowymi oraz ich rozpowszechnionym, masowym odbiorem.
Otóż według dominujących obecnie poglądów mózg ma budowę modułową, to znaczy składa się z zasadniczo niezależnych od siebie podsystemów, które działają zgodnie z własnymi wewnętrznymi zasadami. W praktyce oznacza to, że każdy podsystem pełni ściśle określoną funkcję i nie ogląda się zbytnio na to, czym zajmują się w tym czasie inne podsystemy.
Tradycyjnie dzieli się mózg na jego część prymitywną (starszą) i racjonalną (nowszą), a te części z kolei na szereg modułów, pełniących konkretne funkcje, czyli powodujących określone reakcje czy zachowania. Jest to klasyczny przykład wyjaśniania mechanistycznego, czyli przyczynowo-skutkowego. Powiedzmy: ciało migdałowate odbiera jakiś bodziec, uznaje go za zagrażający, uruchamia określone reakcje fizjologiczne (przyspieszone tętno, podwyższone ciśnienie, rozszerzone źrenice), te zaś prowadzą do określonego zachowania: walki, ucieczki lub zastygnięcia w bezruchu.
Pessoa uważa, że takie narracje za bardzo upraszczają istotę działania mózgu, a niekiedy wydają się wręcz karykaturalne. „Nie musimy umieszczać funkcji w małych przegródkach w mózgu i opowiadać zgrabnych historii. Rzeczywistość jest o wiele bardziej skomplikowana”. I proponuje zupełnie inny sposób myślenia, oparty na idei zjawisk zbiorowych, teorii sieci i systemach złożonych. Z tej perspektywy mózg jawi się jako wielozadaniowy, zintegrowany i elastyczny system sieciowy.
W dużym uproszczeniu, według autora mózg nie jest zbiorem oddzielnych regionów odpowiedzialnych za konkretne funkcje, lecz złożonym systemem, w którym różne obszary współpracują ze sobą, tworząc rozproszone, wielorako ze sobą powiązane – „splątane” właśnie – sieci czy też struktury, realizujące poszczególne funkcje. Kluczowe jest tu określenie struktura – to nie suma pojedynczych elementów stanowi jej istotę, lecz funkcjonalne relacje między nimi, ich wzajemne na siebie oddziaływanie i współdziałanie.
W mózgu trwa nieustanna i niezwykle sprawna wewnętrzna komunikacja wszystkich podsystemów, które okazjonalnie – w zależności od sytuacji – tworzą bardziej lub mnie stałe konfiguracje, aby generować określone zachowania służące przetrwaniu. Inaczej mówiąc, do wykonania jednego zadania delegowanych jest wiele kooperujących ze sobą obszarów mózgu. Na przykład ciało migdałowate bierze udział nie tylko w „wytwarzaniu strachu”, ale także w wielu innych procesach – z kolei w „wytwarzane strachu” angażuje się nie tylko ciało migdałowate, ale także inne obszary.
Autor przedstawia wszechstronne, przekonujące argumenty na poparcie swojej koncepcji „splątanego mózgu”, przytaczając przy tym liczne badania naukowe, niektóre naprawdę zaskakujące. Aczkolwiek często zaznacza – z rozbrajająca szczerością tudzież badawczą odwagą – że „obecnie nie rozumiemy większości zjawisk, którymi zajmuje się nauka o mózgu”, a „to, czego się dowiedzieliśmy, ledwie dotyka powierzchni”. Nie zmienia to faktu, że wiemy jednak coraz więcej.
Lektura książki bywa dość trudna. Można poczuć się nieco przytłoczonym zarówno zakresem prezentowanej wiedzy, jak i nagromadzeniem fachowej terminologii, ale autor dba o to, aby jego intencje były zawsze czytelne. Idea przewodnia książki wyjaśniana jest w wielu miejscach i na różne sposoby, tak że nigdy nie tracimy jej z oczu, a nasze rozumienie całości sukcesywnie rośnie. Mówiąc inaczej, nawet jeśli nie zrozumiemy jakichś bardziej skomplikowanych technicznych niuansów, sens całości w miarę czytania staje się coraz jaśniejszy, a tezy autora bardziej przekonujące.
Splątany mózg Luiza Pessoi to wymagająca, ale błyskotliwa i napisana z niezwykłą pasją książka o wzajemnych powiązaniach między mózgiem, umysłem i naszymi codziennymi zachowaniami. Czy też o tym – jak to ujmuje sam autor – w jaki sposób mózg przyczynia się do powstawania umysłu.
Ta książka nie tylko proponuje nowe spojrzenie na biologiczne podstawy naszych umysłów, ale też pobudza do refleksji bardziej ogólnych: jak rodzi się nasza świadomość i kim jako ludzie w istocie jesteśmy.
Grzegorz Tomicki
Od autora – fragmenty książki
Jakiego rodzaju obiektem jest mózg? Przewodnią myślą tej książki jest to, że nie da się go zgrabnie rozłożyć na zbiór części i zrozumieć każdą z nich z osobna. Przeciwnie, mózg jest splątanym systemem, który należy rozumieć w inny sposób. Potrzebny jest język systemów złożonych, opisujemy go tu w sposób obrazowy. Sformalizowanie go wymaga matematyki, ale ilustracja centralnych pojęć daje czytelnikowi „dźwignie wyobraźni”. Myślenie w kategoriach systemów złożonych uwalnia nas z kajdan myślenia liniowego i umożliwia wyjaśnianie odwołujące się do „obliczeń zbiorowych”, które wymykają się uproszczonym narracjom.
Mózg jest systemem wzajemnie oddziałujących na siebie części. Na poziomie lokalnym – powiedzmy, w obrębie określonego regionu – populacje neuronów oddziałują na siebie. Jednak interakcje nie zachodzą tylko lokalnie w danym obszarze, a dane zachowanie opiera się na komunikacji między wieloma regionami. Anatomiczne połączenia stanowią podłoże dla interakcji, które obejmują wiele części kory mózgu, i łączą korę, struktury podkorowe, śródmózgowie i tyłomózgowie. Pogląd ten stoi w ostrym kontraście do podejścia „lokalizacjonistycznego”, które traktuje regiony jako względnie niezależne jednostki.
Jeśli ośrodkowy układ nerwowy jest złożonym systemem połączonych ze sobą części, to jak one do siebie pasują? Omówimy tutaj kilka ogólnych zasad organizacji mózgu, które pomogą nam zrozumieć całość. Ogromna liczba połączeń anatomicznych między regionami tworzy sieć autostrad, umożliwiającą bardzo wydajne przesyłanie sygnałów w całym mózgu. Z tych fizycznych szlaków wyłaniają się relacje funkcjonalne oparte na łączeniu się odległych regionów w jednostki funkcjonalne. Z tej perspektywy to sieci, a nie regiony, stanowią jednostki funkcjonalne mózgu. Ale nawet te sieci są trudno uchwytne, ponieważ mają złożone własności, zarówno przestrzenne, jak i czasowe. Niemniej jednak lepsze zrozumienie ich własności jest niezbędne do wyjaśnienia, w jaki sposób układ nerwowy generuje zachowania.
Dobre książki czynnych naukowców w rzetelny sposób przedstawiają skomplikowane zagadnienia z dziedziny biologii, ewolucji, fizyki i matematyki. Od czasów, gdy byłem nastolatkiem, takie książki były dla mnie zawsze inspiracją. W Splątanym mózgu chciałem (mam nadzieję, że skutecznie!) zrobić to samo – napisać o swoim ulubionym temacie, któremu poświęciłem trzydzieści lat pracy badawczej.
Luiz Pessoa
