Sprzężenie zwrotne (feedback)

Co to jest sprzężenie zwrotne?

Sprzężenie zwrotne, zwane także feedbackiem, to proces, w którym otrzymujemy informacje zwrotne dotyczące naszego działania, zachowania lub postępów. W ujęciu psychologicznym feedback pełni kluczową rolę w rozwoju osobistym, nauce i budowaniu relacji. To reakcja na nasze działania, która może być pozytywna, wzmacniająca nasze osiągnięcia, lub negatywna, wskazująca na konieczność poprawy. W praktyce oznacza to, że ktoś lub coś (np. wyniki naszej pracy) sygnalizuje nam, jak dobrze lub źle wykonujemy zadanie, co pozwala na korekty lub dalsze doskonalenie.

Dlaczego sprzężenie zwrotne jest takie ważne?

Z psychologicznego punktu widzenia sprzężenie zwrotne jest niezbędne do efektywnego funkcjonowania. Pomaga nam oceniać własne działania, zrozumieć, co robimy dobrze, a gdzie potrzebujemy zmiany. Informacja zwrotna wspiera rozwój osobisty, zawodowy i społeczny, ponieważ umożliwia refleksję i wyciąganie wniosków. Bez feedbacku bylibyśmy jak żeglarz na oceanie bez kompasu – trudno byłoby wiedzieć, dokąd zmierzamy i jak daleko już zaszliśmy. Feedback daje poczucie kierunku i możliwości poprawy, co prowadzi do samorozwoju i wzrostu kompetencji.

Jakie są rodzaje sprzężenia zwrotnego?

Sprzężenie zwrotne można podzielić na kilka rodzajów, które mają różne cele i efekty:

1. Pozytywny feedback – skupia się na uznaniu osiągnięć, zachęcając do kontynuacji dobrych działań. Jest motywujący i budujący, sprzyja poczuciu wartości i wzmacnia pozytywne zachowania.
2. Negatywny feedback – wskazuje na obszary do poprawy. Może być konstruktywny lub destrukcyjny w zależności od formy, w jakiej jest przekazany. W wersji konstruktywnej pomaga się rozwijać, a destrukcyjnej – zniechęcać i demotywować.
3. Feedback neutralny – oparty na faktach, bez ocen i emocji, co pozwala odbiorcy samodzielnie wyciągnąć wnioski.
4. Wewnętrzny feedback – pochodzi od nas samych, kiedy analizujemy nasze postępy i efekty działania.
5. Zewnętrzny feedback – pochodzi od innych ludzi lub otoczenia i daje obiektywną ocenę naszych działań.

Jak feedback wpływa na nasze zachowanie?

Sprzężenie zwrotne może znacząco wpływać na to, jak postrzegamy siebie i nasze działania. Pozytywny feedback wzmacnia naszą motywację i buduje pewność siebie. Kiedy ktoś docenia naszą pracę, czujemy się potrzebni i widzimy sens w tym, co robimy. Natomiast negatywny feedback, jeśli jest przekazany w sposób konstruktywny, umożliwia korekty i mobilizuje nas do pracy nad sobą.

Zbyt częsty lub zbyt intensywny feedback może jednak wywołać stres, zwłaszcza gdy jest negatywny lub ma formę ciągłej krytyki. Nadmiar negatywnej informacji zwrotnej obniża pewność siebie i może prowadzić do wypalenia. Z drugiej strony brak feedbacku, tzw. „cisza”, także bywa problematyczny, gdyż pozostawia nas w niepewności co do jakości naszej pracy.

Czy istnieje coś takiego jak idealny feedback?

Idealny feedback to taki, który jest precyzyjny, konkretny, oparty na faktach i jednocześnie dostosowany do odbiorcy. Powinien być szczery, ale wyrażony w sposób budujący, aby odbiorca mógł go przyjąć bez oporu. Skuteczny feedback spełnia kilka kluczowych warunków:

1. Jest konkretny – odnosi się do konkretnych sytuacji lub działań, zamiast oceniać całą osobę.
2. Jest szybki – przekazany w miarę możliwości tuż po zakończeniu działania, co zwiększa jego skuteczność.
3. Jest obiektywny – oparty na faktach, nie na emocjach lub subiektywnych ocenach.
4. Jest konstruktywny – koncentruje się na rozwoju i oferuje sugestie poprawy, a nie jedynie krytykę.

Jak reagować?

Przyjmowanie informacji zwrotnej to sztuka, która wymaga otwartości i gotowości do refleksji. Aby skutecznie korzystać z feedbacku, warto:

1. Słuchać uważnie – nie przerywać, nie komentować od razu, dać sobie czas na zrozumienie przekazu.
2. Analizować feedback – zastanowić się, co jest użytecznego w otrzymanej informacji, a co być może nie jest aż tak istotne.
3. Nie brać wszystkiego do siebie – krytyka dotycząca konkretnej czynności nie oznacza krytyki całej osoby.
4. Pytać o konkretne przykłady – jeśli feedback jest ogólny, poprosić o sprecyzowanie, aby lepiej zrozumieć, co wymaga poprawy.
5. Wdrażać wskazówki w życie – wyciągać wnioski i dążyć do poprawy tam, gdzie to konieczne.

Jak udzielać feedbacku, by był on skuteczny?

Feedback może być zarówno potężnym narzędziem motywującym, jak i narzędziem niszczącym, jeśli nie jest udzielany w sposób przemyślany. Aby Twój feedback był przyjęty pozytywnie i odniósł zamierzony efekt, warto pamiętać o kilku zasadach:

1. Zadbaj o odpowiedni moment – najlepiej udzielać feedbacku w sytuacji spokojnej, z dala od presji i stresu.
2. Skup się na zachowaniu, nie na osobie – komentuj konkretne działania, unikając oceny cech osobowościowych czy wartości moralnych.
3. Stosuj metodę „kanapki” – rozpocznij od pozytywu, potem wskaż obszary do poprawy, a na końcu dodaj coś budującego. To sprawia, że feedback jest łatwiejszy do przyjęcia.
4. Bądź empatyczny i zrozumiały – wczuj się w sytuację odbiorcy, zrozum jego emocje i doświadczenia.
5. Udzielaj konkretnych wskazówek – zamiast jedynie mówić, że coś jest „źle”, wskaż, jak można to poprawić.

Jakie są korzyści z feedbacku w życiu zawodowym i osobistym?

Regularne otrzymywanie i udzielanie feedbacku jest korzystne zarówno w sferze zawodowej, jak i osobistej. W pracy sprzężenie zwrotne pozwala na precyzyjne określenie postępów, usprawnianie procesów oraz rozwój kompetencji. Pracownicy, którzy regularnie otrzymują konstruktywny feedback, są bardziej zmotywowani, zaangażowani i otwarci na zmiany.

W życiu osobistym feedback wspiera rozwój relacji – pomaga partnerom lepiej się zrozumieć i efektywniej komunikować. Informacja zwrotna w rodzinie lub w związku, jeśli jest przekazywana w sposób empatyczny, sprzyja budowaniu zaufania i zrozumienia.

Jakie błędy popełniamy przy udzielaniu feedbacku?

Udzielanie informacji zwrotnej, zwłaszcza tej krytycznej, wymaga umiejętności. Najczęstsze błędy to:

1. Ogólniki – zamiast mówić „To jest źle”, lepiej wskazać, co konkretnie wymaga poprawy.
2. Brak szacunku – feedback powinien być wyrażany w sposób pełen szacunku i empatii.
3. Zbyt dużo krytyki – koncentrowanie się wyłącznie na negatywach może obniżyć motywację i pewność siebie odbiorcy.
4. Brak konstruktywnych wskazówek – krytyka bez sugerowania rozwiązań jest trudna do przyjęcia i mało skuteczna.

Podsumowanie: Jak świadomie korzystać z feedbacku?

Feedback jest narzędziem niezwykle przydatnym w rozwoju, ale wymaga świadomego podejścia. Zarówno udzielanie, jak i przyjmowanie informacji zwrotnej wymaga empatii, szacunku i umiejętności komunikacyjnych. Uczmy się widzieć w feedbacku okazję do rozwoju, a nie zagrożenie. Dzięki temu możemy lepiej się rozwijać, budować silniejsze relacje i osiągać wyższe cele zarówno w pracy, jak i w życiu prywatnym.

Definicja specjalistyczna

Sprzężenie zwrotne (feedback) – powrót części sygnału wyjściowego danego systemu do jego wejścia, zwykle jako środek służący poprawianiu lub modyfikowaniu działania sygnału. W ujemnym sprzężeniu zwrotnym zwiększenie sygnału wyjściowego skutkuje zmniejszeniem sygnału wejściowego, jak na przykład w przypadku termostatu lub innych samoregulujących się mechanizmów oraz wielu homeostatycznych procesach biologicznych, na przykład falach EEG. W dodatnim sprzężeniu zwrotnym zwiększenie sygnału wyjściowego skutkuje zwiększeniem sygnału wejściowego, jak w przypadku pisku wydawanego przez system dźwiękowy, kiedy mikrofon jest trzymany zbyt blisko głośnika.  CS 697-698. 

Wypisy z literatury psychologicznej

Ponieważ osiągnęliśmy taki punkt w ewolucji psychoterapii, w którym granica rozdzielająca zdrowie psychiczne i fizyczne się zatarła, musimy zająć się całościowym zdrowiem pacjentów. Zdrowie fizyczne i zdrowie psychiczne nie są jedynie dwiema stronami tego samego medalu tak jakby były połączonymi, ale mimo to odrębnymi wymiarami; w obrębie każdego wymiaru i pomiędzy nimi znajduje się wiele nieliniowych pętli sprzężenia zwrotnego, które stale oddziałują na wszystkie aspekty zdrowia. Zintegrowane podejście wymaga odniesienie się do współzależności między tymi rodzajami zdrowia w psychoterapii. AUM 16.

Myślenie, emocje i zachowanie oddziałują zwrotnie, wywołując zmiany w mózgu pętle sprzężenia zwrotnego w obrębie kontinuum umysłu-mózgu-genów wytwarzają wielokierunkowe związki przyczynowe między umysłem, mózgiem i genetyką jako szerszym systemem, a nie tylko oddzielnymi bytami. Razem wziąwszy, wszystkie te wymiary wchodzą ze sobą w interakcje jako nielinearne, wielowymiarowe ewoluujące zjawiska. AUM 16.

Aby zrozumieć, w jaki sposób koewoluują różne czynniki mające wpływ na zdrowie psychiczne, potrzebujemy interdyscyplinarnego punktu widzenia. Taki świeży i całościowy punkt widzenia zapewnia nam teoria złożoności. Wyrosła ona na gruncie teorii systemów i wyjaśnia wielopoziomowe interakcje oraz pętle sprzężenia zwrotnego, odwołując się do nauk przyrodniczych. AUM 18.

Pętle sprzężenia zwrotnego pomagają w pobudzaniu wzrostu i podtrzymaniu homeostazy. Bez nich nie moglibyśmy stać się bardziej odporni i wytrzymali. Pętle dodatniego sprzężenia zwrotnego pobudzają wzrost i rozszerzanie granic, co jest niezbędnym warunkiem rozwoju osoby. Pętle ujemnego sprzężenia zwrotnego pomagają w regulowaniu stanu równowagi, tak jak termostat w regulowaniu temperatury w pomieszczeniu, lub w tolerancji stresu w przypadku tej osoby. Na dynamiczne wzajemne oddziaływania między pętlami dodatniego i ujemnego sprzężenia zwrotnego wpływają zmiany w środowisku, które napotykamy i często kreujemy. Psychoterapia sprzyja pętlom dodatniego i ujemnego sprzężenia zwrotnego, które poprawiają zdrowie psychiczne. AUM 18-19.

Tych złożonych pętli sprzężenia zwrotnego nie można zredukować do żadnego pojedynczego czynnika w spektrum umysłu-mózgu-genów. Są one nawzajem dla siebie przyczyną i skutkiem. A w obrębie każdego podsystemu istnieją różne pętle sprzężenia zwrotnego, które podtrzymują stabilność i zmianę, w miarę jak adaptujemy się do zmieniających się warunków w naszym życiu. Jako takie są one samoorganizującymi się systemami w obrębie zbiorowych interakcji, które nazywamy „Ja”. W tym sensie Ja nie daje się zredukować do sumy jego części; stanowi ono proces samoorganizujący Ja („self-organizing proces”).

Podstawową potrzebą złożonych systemów adaptacyjnych, takich jak my sami, jest to, że musimy podtrzymywać otwarte interakcje ze środowiskiem w celu zachowania koherencji, złożoności – krótko mówiąc, zdrowia. Jako złożone systemy adaptacyjne jesteśmy systemami samoorganizującymi, wykorzystującymi interakcje biopsychospołeczne do zwiększania naszej złożoności i zdolności do adaptacji. Jesteśmy wytworem wielorakich, oddziałujących na siebie nawzajem systemów, które samoorganizują się, przechodząc w sposób nieliniowy na wyższe lub niższe poziomy organizacji. Samoorganizacja Ja stanowi autoreferencyjną koherencję wspomagana przez wyłonienie się umysłu podtrzymującego otwartość oraz trwałość naszej indywidualności i stale ewoluujących interakcji z innymi Ja. AUM 18-19.

Bliskie relacje sprzyjają długowieczności mierzonej zdolnością mózgu do neuroplastyczności i neurogenezy. Kultywowanie ufnych relacji, np. poprzez psychoterapię, zwiększa tolerancję na stres, tworząc pętle sprzężenia zwrotnego w układzie neuroendoktrynnym i wegetatywnym układzie nerwowym, które ograniczają lęk do minimum oraz podnoszą obniżony nastrój. AUM 21.

Mnogość XX-wiecznych teorii psychoterapeutycznych, roszczących sobie wyłączne prawo do właściwych wyjaśnień i metodologii, ustąpiła miejsca zintegrowanemu modelowi XXI wieku. W kolejnych rozdziałach będę analizował wiele wzajemnie powiązanych pętli sprzężenia zwrotnego, które przyczyniają się do zdrowia psychicznego lub złego stanu zdrowia. Badania w dziedzinie neurobiologii, epigenetyki i psychoimmunologii wykazały, że geny mogą być włączane i wyłączane oraz że procesy chorobowe i zdrowie psychiczne są w istotny sposób powiązane z naszym stylem życia i doświadczeniem. Nasz mózg, układ odpornościowy i system reakcji stresowej przystosowują się do naszych doświadczeń. W sumie psychoterapia dąży do poprawy zarówno zdrowia psychicznego, jak i fizycznego. W niniejszej książce badam te wzajemne powiązania i staram się wnieść swój wkład w integracyjny model przyszłości. AUM 31.

Sieć istotności, nazywana niekiedy siecią odczuwania, wiąże się z doznaniami somatycznymi i powstawaniem emocji. Zapewnia ona operacje  umysłowe, które organizują informacje pochodzenia somatycznego w poczucie Ja. Jak sugeruje jej nazwa. Sieć istotności wybiera bodźce, które wyróżniają się swoją istotnością spośród emocjonalnie obojętnych bodźców konkurujących o naszą uwagę. Sieć istotności pomaga nam określić, co jest ważne dla naszych najlepszych interesów na poziomie emocjonalnym. Opierając się na informacjach trzewnych i wytworzonych później informacjach emocjonalnych, sieć istotności wnosi motywacją do decyzji dotyczących działania. Emocje są wytworem wstępujących doznań i zstępujących myśli, które są wytwarzane i modulowane przez pętle sprzężenia zwrotnego. AUM 40.

Badacze z tego nurtu często też sięgają po modele wypracowane w naukach ścisłych. Należy do nich między innymi model równowagi dynamicznej. Szczególną jego cechą jest to, że dla układu w stanie równowagi zmiana parametrów powoduje ilościową, ale nie jakościową jego zmianę. Dynamiczną równowagę pozwalają zachować mechanizmy ujemnego sprzężenia zwrotnego (czynniki powodujące odchylenie wartości parametru indukują działania prowadzące do zmiany wartości parametru w stronę przeciwną, czyli do kompensacji odchylenia). Ilustracją układu dynamicznej równowagi, z mechanizmem ujemnego sprzężenia zwrotnego, są postawy jawne i utajone. Postawy utajone operują w systemie automatycznym, jako zapis emocjonalnych doświadczeń danej osoby. Postawy jawne są kształtowane w systemie refleksyjnym i są zależne od osobistych wartości podmiotu. DTP 13.

Stan równowagi jest zachowany, jeśli są one spójne (np. osoba twierdzi, że lubi kwiaty, i ma zautomatyzowane pozytywne skojarzenia z nimi). Niekiedy jednak w trakcie socjalizacji następuje dysocjacja tych postaw i stają się one niespójne. Na przykład, na poziomie utajonym osoba preferuje własną grupę, na poziomie jawnym z kolei wyraża wartości egalitarne  (taką samą postawę wobec „swoich” i wobec „obcych”). Sposobem na osiągnięcie dynamicznej równowagi jest włączenie dodatkowego, oprócz postaw jawnych i utajonych, elementu regulacyjnego, a jest nim system motywacyjny. W jego ramach dana osoba wypracowuje sobie mechanizmy, które służą uzyskaniu równowagi. Są nimi m. in. zautomatyzowane standardy kontroli, które powodują wyłączenie działania niepożądanych postaw utajonych. DTP 13.

Układ postaw może być regulowany na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego. Ilustracją takiej regulacji są zachowania osób palących papierosy. Antynikotynowe argumenty aktywizują ich pozytywne jawne postawy wobec palenia, a zarazem ich negatywne utajone postawy związane z zagrożeniem zdrowia. Elementem dynamicznym jest napięcie, konflikt, który powstaje między postawami jawnymi a utajonymi. Jest on niepożądany, więc zmusza do podjęcia działań w celu jego rozwiązania. Proces redukowania napięcia może zachodzić na poziomie zachowania. Na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego osoby palące sięgają po papierosa, aby kompensować wpływ swoich negatywnych utajonych skojarzeń. Palenie sprzyja redukowaniu nieprzyjemnego napięcia („relaksuje”) i przywraca równowagę w układzie. DTP 13-14.

Słownik: wykaz pojęć Bibliografia: wykaz skrótów