Efekt potwierdzania (confirmation bias)

Czym jest efekt potwierdzania?

Efekt potwierdzania (confirmation bias) to tendencja do preferowania informacji, które potwierdzają nasze wcześniejsze przekonania lub hipotezy, niezależnie od tego, czy są one prawdziwe. Mówiąc prościej, jest to skłonność do wyszukiwania, interpretowania, faworyzowania i zapamiętywania informacji w sposób, który utwierdza nas w naszych dotychczasowych poglądach. Ignorujemy lub umniejszamy natomiast znaczenie tych danych, które mogłyby nasze przekonania podważyć.

Jak działa efekt potwierdzania w naszym umyśle?

Nasz mózg każdego dnia przetwarza ogromne ilości informacji. Aby sobie z tym poradzić, stosuje różne uproszczenia, a efekt potwierdzania jest jednym z nich. Działa to tak, że informacje zgodne z naszymi przekonaniami są łatwiej akceptowane, szybciej zapamiętywane i chętniej przywoływane w dyskusjach. Z kolei te, które są sprzeczne, często spotykają się z krytyką, są bagatelizowane i szybko ulegają zapomnieniu.

Jakie są rodzaje efektu potwierdzania?

Można wyróżnić kilka sposobów, w jakie przejawia się efekt potwierdzania:

• Selektywne wyszukiwanie informacji
  Skupiamy się na poszukiwaniu tylko tych danych, które potwierdzają nasze przekonania, ignorując te, które mogłyby je podważyć.
• Tendencyjna interpretacja informacji
  Nawet jeśli dwie osoby mają dostęp do tych samych danych, mogą je interpretować w różny sposób, tak aby pasowały do ich wcześniejszych przekonań.
• Wybiórcze zapamiętywanie informacji
  Łatwiej przypominamy sobie te informacje, które są zgodne z naszymi poglądami.

Dlaczego ulegamy efektowi potwierdzania?

Nikt z nas nie lubi się mylić. Przyznanie się do błędu może być trudne, dlatego nasz umysł podświadomie szuka argumentów, które potwierdzają nasze przekonania. W ten sposób unikamy dyskomfortu związanego z kwestionowaniem naszych poglądów.

Jak efekt potwierdzania wpływa na nasze codzienne życie?

Efekt potwierdzania ma ogromny wpływ na nasze życie, w różnych jego aspektach. Może wpływać na nasze decyzje osobiste, zawodowe, a także na relacje z innymi ludźmi.

• Zdrowie
  Możemy ignorować objawy, które nie pasują do naszej autodiagnozy, skupiając się na informacjach, które potwierdzają nasze przekonanie o stanie zdrowia. To może prowadzić do błędnych decyzji medycznych.
• Edukacja
  Uczniowie mogą być skłonni do akceptowania informacji zgodnych z ich wcześniejszymi przekonaniami, odrzucając te, które je kwestionują.
• Relacje
  Efekt potwierdzania może prowadzić do tworzenia negatywnych opinii o innych ludziach, co może prowadzić do konfliktów i nieporozumień.
• Decyzje zawodowe
  Inwestorzy mogą poszukiwać informacji potwierdzających ich decyzje inwestycyjne, ignorując sygnały ostrzegawcze.
• Uprzedzenia i stereotypy
  Efekt potwierdzania utrwala uprzedzenia i stereotypy, ponieważ szukamy informacji, które potwierdzają nasze negatywne przekonania o innych grupach.

Jak unikać efektu potwierdzania?

Chociaż całkowite wyeliminowanie efektu potwierdzania jest trudne, istnieją sposoby, aby go ograniczyć:

• Uświadom sobie swoje uprzedzenia
  Zaakceptuj fakt, że każdy z nas ma tendencje do kierowania się własnymi przekonaniami.
• Dokładnie analizuj informacje
  Zwracaj uwagę na wszystkie dostępne dowody, a nie tylko te, które potwierdzają Twoje zdanie.
• Korzystaj z wiarygodnych źródeł
  Upewnij się, że informacje, z których korzystasz, pochodzą z zaufanych źródeł.
• Bądź otwarty na argumenty innych
  Staraj się zrozumieć punkt widzenia innych osób i rozważ argumenty, które są sprzeczne z Twoimi przekonaniami.

Podsumowanie

Efekt potwierdzania to powszechne zjawisko psychologiczne, które wpływa na nasze postrzeganie świata i podejmowane decyzje. Uświadamiając sobie jego istnienie i stosując odpowiednie strategie, możemy minimalizować jego negatywny wpływ i podejmować bardziej racjonalne i obiektywne decyzje.

Wypisy z literatury psychologicznej

Efekt potwierdzania – tendencja do zwracania uwagi na te dowody, które dopełniają i potwierdzają nasze przekonania lub oczekiwania, przy jednoczesnym ignorowaniu pozostałych dowodów. PKK I 31.

Szczególnie częstym przejawem tendencyjności w myśleniu jest efekt potwierdzania, właściwa wszystkich ludziom skłonność do zapamiętywania zdarzeń, które potwierdzają nasze przekonania i do ignorowania dowodów zaprzeczających im. Efekt potwierdzania wyjaśnia, dlaczego zwolennicy astrologii zapamiętują te przepowiednie, które wydają się trafne, zapominają zaś o tych błędnych. Efekt potwierdzania wyjaśnia także, dlaczego hazardziści lepiej zapamiętują swoje wygrane niż przegrane. PKK I 31.

A oto jeszcze jeden przykład. W wykonanym tuż przed ostatnimi wyborami prezydenckimi zdumiewającym badaniu z wykorzystaniem skanowania pracy mózgu, osoby posiadające zdecydowane poglądy polityczne wysłuchiwały sprzecznych z tymi poglądami twierdzeń wygłaszanych przez jednego ze swych ulubionych polityków. Okazało się, że w tej sytuacji obwód związany z rozumowaniem nagle się wyłączał, aktywne zaś pozostawały obszary mózgu związane przede wszystkim z przetwarzaniem emocji. To tak, jakby ich mózg wołał: „Nie chcę wiedzieć niczego sprzecznego z moimi przekonaniami”. Przedstawione badanie dostarcza silnych dowodów świadczących o tym, że mózg może fizycznie przełączyć się na „tryb efektu potwierdzania”, kiedy konfrontuje się z dowodami sprzecznymi z własnymi przekonaniami. PKK I 31.

Tendencyjność emocjonalna – skłonność do dokonywania sądów na podstawie postaw i uczuć, a nie na podstawie racjonalnej analizy dowodów. PKK I 31.

Wyobraź sobie, że znajdujesz się w zaciemnionym pokoju i oglądasz rzutowaną na ekran fotografię. Obraz jest tak rozmazany, że nie można wcale rozpoznać, co właściwie przedstawia. Ostrość stopniowo poprawia się, aż w końcu obraz jest już tylko lekko rozmazany. W tym momencie proszą cię, abyś odgadł, co to takiego. Jeśli jesteś podobny do większości osób badanych biorących udział w tym eksperymencie, to odgadniesz poprawnie około 25% przypadków. Przypuśćmy jednak, że od razu obejrzałeś lekko rozmazany obraz, bez stopniowego zwiększania ostrości. Chociaż teraz łączny czas ekspozycji byłby krótszy, to w tych warunkach odgadłbyś poprawnie w niemal 75 % przypadków – co oznacza trzykrotny wzrost trafności odgadywania. Jak to się dzieje? ACI 156.

Wyniki tego eksperymentu ilustrują tzw. tendencję do potwierdzania (confirmation bias) – skłonność, by dążyć do potwierdzania naszych pierwotnych hipotez i przekonań. Kiedy obraz jest bardzo rozmazany, większość ludzi tworzy hipotezy, co to mogłoby być – to wygląda jak lody w rożku; nie, koń stojący dęba; nie, wieża Eiffla. Mamy skłonność do trwania przy tych wstępnych hipotezach, a więc utrudniają nam one właściwe zinterpretowanie lekko rozmazanego obrazu. ACI 156-157.

Jeszcze innym typem błędu logicznego jest myślenie jednotorowe. Dostrzegamy jedynie to, co potwierdza słuszność naszego punktu widzenia. Lekceważymy lub odrzucamy informacje z nim sprzeczne. BZA 146.

Karl Popper nie bez racji obserwował, że zarówno marksizm, jak i psychoanaliza przypominają pierwotne mity, które cechuje pozorna moc wyjaśniająca. Bardzo trudno wskazać postępowanie, którego ich wyznawcy nie uznaliby za ich potwierdzenie. Maciej Dymkowski: Barwy politycznego pragmatyzmu, w: „Odra” 2015, nr 12, s. 20.