Tendencyjność emocjonalna (emotional bias)

Czym jest tendencyjność emocjonalna?

Tendencyjność emocjonalna (ang. emotional bias) to naturalna skłonność ludzi do podejmowania decyzji i formułowania opinii na podstawie swoich emocji, postaw czy intuicji, zamiast dokonywać tego w sposób racjonalny, bazując na twardych dowodach i logicznej analizie. Często nie jesteśmy nawet świadomi tej tendencji, co sprawia, że nasze osądy mogą być zniekształcone przez uczucia, które w danym momencie dominują w naszym umyśle.

Zjawisko to ma swoje korzenie w psychologii i jest bliskie innym błędom poznawczym, takim jak potwierdzenie własnych przekonań czy efekt halo. W praktyce oznacza to, że łatwiej jest nam uwierzyć w coś, co koresponduje z naszymi emocjami, niż w coś, co wymaga od nas chłodnej analizy i dystansu.

Definicja tendencyjności emocjonalnej

Tendencyjność emocjonalna – skłonność do dokonywania sądów na podstawie postaw i uczuć, a nie na podstawie racjonalnej analizy dowodów. PKK I 31.

Jakie mechanizmy psychologiczne stoją za tendencyjnością emocjonalną?

Tendencyjność emocjonalna nie jest przypadkowym błędem w myśleniu, lecz wynikiem pewnych mechanizmów psychologicznych, które kierują naszym zachowaniem. Głównym z nich jest nasza tendencja do „przypisywania” emocji do określonych sytuacji. Na przykład, gdy czujemy strach, nasz umysł może interpretować otaczający nas świat w sposób, który potwierdza nasze lęki. Z kolei w przypadku radości, jesteśmy bardziej skłonni dostrzegać pozytywne aspekty w wydarzeniach, które mogłyby być postrzegane neutralnie lub nawet negatywnie.

W psychologii mówi się o tzw. heurystykach, czyli uproszczonych zasadach, które pomagają nam podejmować decyzje w codziennym życiu. Choć są one przydatne, mogą również prowadzić do błędnych osądów, szczególnie wtedy, gdy działają w oparciu o emocje, a nie racjonalną analizę.

Dlaczego emocje wpływają na nasze decyzje?

Emocje mają olbrzymi wpływ na sposób, w jaki postrzegamy rzeczywistość i podejmujemy decyzje. Jednym z kluczowych powodów, dla których emocje tak silnie kształtują nasze wybory, jest ich ewolucyjna funkcja. W przeszłości szybkie reagowanie na zagrożenie (np. na podstawie strachu) mogło być kwestią życia i śmierci, dlatego nasz umysł „przyzwyczaił się” do podejmowania decyzji w oparciu o natychmiastowe emocje.

Dziś, mimo że zagrożenia życia nie są już tak bezpośrednie, emocje wciąż rządzą naszymi decyzjami, szczególnie w sytuacjach stresowych, konfliktowych czy moralnych. Emocjonalne reakcje są szybsze i bardziej intuicyjne niż racjonalne rozważania, przez co mogą prowadzić nas na „skrót”, ale nie zawsze w dobrym kierunku.

Jak tendencyjność emocjonalna wpływa na nasze życie codzienne?

Tendencyjność emocjonalna ma wpływ na wiele aspektów naszego życia. W pracy, w relacjach międzyludzkich czy podczas podejmowania decyzji politycznych i społecznych, nasze emocje mogą prowadzić nas do nieracjonalnych wniosków. Na przykład:

• W pracy – osoba, która ma pozytywne emocje względem swojego kolegi, może ocenić jego pomysły jako lepsze, nawet jeśli nie są one racjonalnie uzasadnione. Z kolei, jeśli czujemy niechęć do kogoś, jesteśmy skłonni ignorować lub minimalizować jego pozytywne cechy.
• W polityce – wybory polityczne są często podejmowane na podstawie emocji, które kandydaci wzbudzają, a nie na podstawie racjonalnej oceny ich programów. Silne emocje związane z bezpieczeństwem, ideologią czy wrogością mogą kształtować nasze decyzje w sposób, który nie zawsze jest korzystny dla społeczeństwa.
• W życiu codziennym – często podejmujemy decyzje zakupowe lub w kwestiach zdrowotnych, bazując na emocjach. Może to prowadzić do nieprzemyślanych wydatków, a także do ignorowania dowodów naukowych w kwestiach zdrowotnych, jak na przykład przyjmowanie suplementów diety bez odpowiednich podstaw.

Jak unikać tendencyjności emocjonalnej?

Świadomość tego, jak silny wpływ na nasze decyzje mają emocje, jest pierwszym krokiem do ich kontrolowania. Istnieje kilka metod, które mogą pomóc w zmniejszeniu wpływu tendencyjności emocjonalnej:

1. Refleksja – zanim podejmiemy ważną decyzję, warto zastanowić się, jakie emocje nami kierują. Czy nasze odczucia są uzasadnione? A może decydująca jest tylko nasza intuicja?
2. Zbieranie dowodów – zamiast opierać się wyłącznie na emocjach, warto poszukać twardych dowodów, które mogą potwierdzić lub obalić nasze przekonania.
3. Konsultacja z innymi – warto zasięgnąć opinii osób, które nie są zaangażowane emocjonalnie w daną sprawę i mogą spojrzeć na nią z dystansem.
4. Techniki relaksacyjne – w chwilach stresu emocje mogą nas przytłaczać. Ćwiczenia oddechowe czy medytacja mogą pomóc w uspokojeniu umysłu, co pozwoli na bardziej racjonalne podejście do decyzji.

Tendencyjność emocjonalna – podsumowanie

Tendencyjność emocjonalna jest jednym z najczęstszych błędów poznawczych, który ma duży wpływ na nasze życie codzienne. Polega na tym, że podejmujemy decyzje, kierując się emocjami, a nie racjonalną analizą faktów. Świadomość tego mechanizmu oraz aktywne starania, by go kontrolować, mogą pomóc nam podejmować bardziej przemyślane i racjonalne decyzje w różnych aspektach życia.

Wypisy z literatury psychologicznej

Szczególnie częstym przejawem tendencyjności w myśleniu jest efekt potwierdzania, właściwa wszystkim ludziom skłonność do zapamiętywania zdarzeń, które potwierdzają nasze przekonania i ignorowania dowodów zaprzeczającym im. Efekt potwierdzania wyjaśnia dlaczego zwolennicy astrologii zapamiętują te przepowiednie, które wydają się trafne, zapominają zaś o tych błędnych. Efekt potwierdzania wyjaśnia także, dlaczego hazardziści lepiej zapamiętują swoje wygrane niż przegrane. (…) Przedstawione badanie dostarcza silnych dowodów świadczących o tym, że mózg może fizycznie przełączyć nas na „tryb efektu potwierdzania”, kiedy konfrontuje się z dowodami sprzecznymi z własnymi przekonaniami. PKK I 31.

Czy wnioski mogą być zniekształcone przez tendencyjność w myśleniu? Osoby myślące krytycznie wiedzą, w jakich warunkach pojawia się zwykle tendencyjność i potrafią rozpoznać najczęstsze rodzaje inklinacji, które przeanalizujemy w tym rozdziale. Takie osoby zakwestionowały na przykład obiektywność badaczy oceniających skuteczność nowych leków, którzy otrzymują pieniądze od ich producentów. W naszym przykładzie programu „nawracanie przez zastraszanie” prawdopodobną formą inklinacji jest tendencyjność emocjonalna. Ludzie nie tylko boją się przestępców i przestępstw, ale często są zwolennikami surowego traktowania przejawów kryminalnego zachowania. pokazuje to wstrząsająca liczba zaostrzających kary drakońskich praw, ustanowionych w ostatnich latach przez legislatorów stanowych. Podobnie, program „nawracanie przez zastraszanie” może przemawiać do ludzi ze względu na swoją domniemaną surowość, a nie ze względu na faktyczną skuteczność. PKK I 31-32.

Należy przyjąć jako fakt, że informacje o własnej osobie są przez nas umysł przetwarzane stronniczo. Chętnie usprawiedliwiamy swoje porażki i przypisujemy sobie dodatkowe zasługi. Skłonni jesteśmy oceniać siebie jako wyróżniających się na tle ogółu. Tego typu skrzywiona perspektywa przy spostrzeganiu własnej osoby pozwala większości ludzi zachować wysoką samoocenę. Jego źródłem jest pozytywna ocena własnej wartości. Stan ów jest na tyle miły, że sporadyczne sytuacje, kiedy rzeczywistość „uciera nam nosa”, wcale nie skłaniają nas do bardziej realistycznej oceny siebie. MPS 71.

Stronniczość w służbie ego –  skłonność do tendencyjnie korzystnego spostrzegania siebie. MPS 72.

Badacze wielokrotnie stwierdzali, że człowiek, jeśli powiedzieć mu, że odniósł sukces, chętnie przypisuje sobie jego autorstwo. Źródeł spotykających go nagród upatruje we własnym talencie i wysiłku. Odwrotnie postępuje, gdy dotknie go porażka. Zakłada wówczas, że jej przyczyna tkwi w czynnikach zewnętrznych, takich jak pechowy zbieg okoliczności lub charakter zadania, które przecież było niemożliwe do wykonania. MPS 72.

Słownik: wykaz pojęć Bibliografia: wykaz skrótów