Kora mózgowa (cerebral cortex)

Kora mózgowa – co warto wiedzieć o centrum dowodzenia mózgu?

Kora mózgowa to struktura, która odpowiada za nasze wyższe funkcje umysłowe. Ta cienka warstwa istoty szarej, pokrywająca powierzchnię mózgu, decyduje o naszej inteligencji, osobowości i zdolności do świadomego doświadczania świata. W tym artykule przyjrzymy się bliżej tej kluczowej strukturze mózgu i zrozumiemy, jak wpływa na nasze codzienne życie.

Czym jest kora mózgowa?

Kora mózgowa (cerebral cortex) to najbardziej zewnętrzna warstwa mózgu, składająca się z istoty szarej, która zawiera ciała komórek nerwowych. Jej powierzchnia wynosi około 0,2-0,25 m², co jest możliwe dzięki charakterystycznemu pofałdowaniu tworzącemu liczne bruzdy i zakręty. Grubość kory waha się między 2 a 4 mm, ale pomimo tej niewielkiej grubości, zawiera ona około 86 miliardów neuronów, które tworzą niezwykle złożoną sieć połączeń.

Kora mózgowa pokrywa dwie półkule mózgowe, które są przedzielone szczeliną podłużną. Interesującym faktem jest to, że każda z półkul specjalizuje się w różnych funkcjach – u większości osób lewa półkula odpowiada za mowę, naukę i technikę, podczas gdy prawa zajmuje się sztuką i wyobraźnią.

Jaką budowę ma kora mózgowa?

Budowa kory mózgowej jest niezwykle złożona. Powierzchnia kory tworzy liczne fałdy nazywane zakrętami, które są oddzielone bruzdami. Te bruzdy dzielą powierzchnię każdej półkuli na płaty:

• Płat czołowy – odpowiedzialny za planowanie, podejmowanie decyzji i kontrolę ruchów
• Płat ciemieniowy – przetwarza informacje dotykowe i przestrzenne
• Płat skroniowy – odpowiada za słuch i niektóre aspekty pamięci
• Płat potyliczny – przetwarza informacje wzrokowe
• Płat limbiczny – związany z emocjami i pamięcią

Kora mózgowa ma charakterystyczną budowę warstwową. Składa się z sześciu warstw komórek:

• Warstwa drobinowa – najbardziej zewnętrzna, zawierająca włókna nerwowe
• Warstwa ziarnista zewnętrzna – zawiera komórki piramidalne i gwiaździste
• Warstwa piramidowa zewnętrzna – najgrubsza w korze ruchowej
• Warstwa ziarnista wewnętrzna – bogata w komórki gwiaździste
• Warstwa piramidowa wewnętrzna – zawiera duże komórki piramidalne
• Warstwa wielopostaciowa – najgłębsza warstwa kory

Za co odpowiadają poszczególne części kory mózgowej?

W korze mózgowej można wyróżnić kilka rodzajów obszarów funkcjonalnych, które odpowiadają za różne aspekty naszego funkcjonowania:

Obszar kory	Lokalizacja	Funkcja
Kora ruchowa	Płat czołowy	Kontrola ruchów dowolnych
Kora czuciowa	Płat ciemieniowy	Przetwarzanie bodźców dotykowych
Kora wzrokowa	Płat potyliczny	Przetwarzanie informacji wzrokowych
Kora słuchowa	Płat skroniowy	Przetwarzanie dźwięków
Obszary kojarzeniowe	Różne lokalizacje	Integracja informacji, myślenie abstrakcyjne

W korze mózgowej znajdują się także wyspecjalizowane ośrodki odpowiadające za mowę i jej rozumienie. Te ośrodki podlegają nadrzędnemu ośrodkowi mowy zlokalizowanemu na styku płatów skroniowego, potylicznego i ciemieniowego.

Jakie znaczenie ma kora mózgowa w naszym codziennym życiu?

Kora mózgowa odgrywa kluczową rolę niemal w każdym aspekcie naszego codziennego funkcjonowania:

• Funkcje poznawcze:
  • Myślenie i rozwiązywanie problemów
  • Planowanie i podejmowanie decyzji
  • Uczenie się i zapamiętywanie nowych informacji
  • Koncentracja i uwaga
• Funkcje sensoryczne:
  • Interpretacja bodźców wzrokowych, słuchowych, dotykowych
  • Rozpoznawanie twarzy, obiektów, dźwięków
  • Orientacja przestrzenna
• Funkcje motoryczne:
  • Kontrola dobrowolnych ruchów ciała
  • Koordynacja ruchowa
  • Mowa i komunikacja

To właśnie dzięki korze mózgowej możemy rozmawiać z przyjaciółmi, rozwiązywać problemy w pracy, cieszyć się sztuką czy muzyką, a także planować przyszłość. Jest ona niezbędna do świadomego przeżywania i interpretowania świata wokół nas.

Podsumowanie

Kora mózgowa to fascynująca struktura, która sprawia, że jesteśmy ludźmi. Ta cienka warstwa istoty szarej, podzielona na płaty i złożona z sześciu warstw komórek, odpowiada za nasze wyższe funkcje umysłowe – od percepcji sensorycznej po abstrakcyjne myślenie.

Dzięki korze mózgowej możemy się uczyć, planować, komunikować i świadomie doświadczać świata. Zrozumienie jej budowy i funkcji pomaga nam lepiej pojąć, jak działa nasz umysł i co wpływa na nasze codzienne zachowania i decyzje.

Wypisy z literatury psychologicznej

Kora mózgowa – cienka, szara substancja okrywająca półkule mózgowe. Składa się ona z ok. 6-milimetrowej gęstej warstwy komórek nerwowych. Kora mózgowa zajmuje się głównie wyższymi procesami psychicznymi, włączając w to myślenie i spostrzeganie. PKK I 134. 

Kora mózgu – kora mózgu, nazywana także płaszczem mózgu, to okalająca mózg ssaków tkanka nerwowa złożona z istoty szarej. Ma budowę warstwową. PSM 299.

Kora nowa (neocortex) – sześciowarstwowa kora mózgu w grzbietowej części płaszcza ssaków; nazywana także isocortex. PSM 299.

Kora przedczołowa – najbardziej wysunięta do przodu część płata czołowego. PSM 299.

Płaty czołowe – regiony w korze mózgowej, znajdujące się w przedniej części mózgu, kontrolujące poruszanie się i myślenie. PKK I 136. 

Płaty ciemieniowe – obszary kory znajdujące się z tyłu i na górze mózgu. Płaty te są zaangażowane w odczuwanie dotyku i dostrzeganie relacji przestrzennych między obiektami. PKK I 139.

Kora asocjacyjna – region w korze, który łączy informacje z różnych części mózgu. PKK I 142.

Bruzda – bruzda to wklęsła część lub rowek w korze mózgu. Otacza zakręt, tworząc pofałdowaną powierzchnię ludzkiego mózgu. Większe bruzdy nazywane są szczelinami. Patrz też: zakręt. PSM 297.

Chociaż kora mózgu ma dość regularną strukturę, jest na tyle duża, że dla orientacji musimy ją podzielić. Jej główne części nazwano od kości czaszki, pod którymi się znajdują: potyliczna – z tyłu czaszki, skroniowa – w pobliżu skroni i z boku czaszki, ciemieniowa – z boku i na górze w kierunku tyłu czaszki i czołowa – wokół przedniej części czaszki.

Dwie inne części kory mózgu są niewidoczne z zewnątrz i żeby je zobaczyć, trzeba popatrzeć od środka, są to: zakręt obręczy, położony wzdłuż przyśrodkowej części każdej półkuli (mózg składa się z dwóch połówek, czyli półkul), oraz wyspa, ukryta pod „pokrywką” kory czołowej i ciemieniowej (i rzeczywiście jest niejako wyspą położoną poza „lądem” kory ciemieniowej, skroniowej i czołowej). Strukturą korową jest także hipokamp, który ma prosty układ warstw i znajduje się blisko przyśrodkowych ścian półkul (tu są one najbliższe zetknięcia z pniem mózgu). PSM 25.

Większość ludzi, myśląc o swym mózgu, wyobraża sobie tę jego część, którą nazywamy korą mózgową. To tam zachodzą procesy związane ze świadomym myśleniem, posługiwaniem się językiem i logiką. Mózg składa się jednak z wielu części, a każda z nich funkcjonuje inaczej. Jedna z nich zwana jest ciałem migdałowatym. Pełni ono wiele funkcji, a do jego głównych zadań zależy zarządzanie reakcjami „walcz albo uciekaj” w sytuacjach zagrożenia. CPN 82.

Ciało migdałowate odpowiada za reakcje „walcz lub uciekaj”, ponieważ jest zdolne do podejmowania o wiele szybszych działań niż kora mózgowa. Ciało migdałowate, mając bezpośrednie połączenia z uszami i oczami, odbiera informacje ze świata zewnętrznego, zanim dotrą one do jakiejkolwiek innej części mózgu. Ten szybki przepływa danych z zewnątrz umożliwia ciału migdałowatemu udzielenie błyskawicznej odpowiedzi na pytanie: „Czy to bezpieczne?”. Ciało migdałowate nie używa języka. Gromadzi i zapamiętuje informacje, operując skojarzeniami. CPN 82.

Twoja kora mózgowa prawidłowo stwierdza brak zagrożenia, dostrzegając jedynie włoskie przystawki i chleb czosnkowy. W kinie zarejestruje, że nie ma żadnego potwora, lecz jedynie film o potworach. Dlaczego więc kora mózgowa nie nakaże ciału migdałowatemu, by przestało wysyłać fałszywe sygnały o niebezpieczeństwie? Dlatego że połączenia nerwowe pomiędzy tymi dwiema częściami mózgu umożliwiają jedynie jednostronny przepływ informacji. Ciało migdałowate może przesyłać sygnały do kory mózgowej, ale komunikacja w drugą stronę jest niemożliwa.

To korzystna zależność, ponieważ ciało migdałowate odpowiada za szybkie reakcje w sytuacjach zagrożenia. Kiedy na czerwonym świetle nadjeżdża autobus i zmierza w twoim kierunku, akurat wtedy gdy próbujesz przejść przez jezdnię, ciało migdałowate obejmuje dowodzenia i każe ci uskoczyć z drogi bez świadomego zastanawiania się nad sytuacją czy poszukiwania rozwiązania problemu. Wszelkie myśli, jakie miałeś w głowie, zanim autobus ruszył w twoją stronę, uleciały momentalnie, ponieważ kora mózgowa została skutecznie uciszona. W konfrontacji z piratem drogowym myślenie na nic ci się nie przyda – potrzebujesz szybkiego działania! Nie ma czasu na świadomy namysł kory mózgowej.

W porównaniu z ciałem migdałowatym kora jest niczym rada starszych, której członkowie, zasiadłszy w koło, przywołują wspomnienia i dyskutują, używając o wiele większej ilości słów, niż to konieczne, do opisania swoich dawnych podróży autobusem. Kora mózgowa jest zbyt powolna, byśmy mieli z niej pożytek w nagłych wypadkach. CPN 83.

Lęk powstaje w dwóch odrębnych obszarach ludzkiego mózgu: korze i ciele migdałowatym. Nasza wiedza na ten temat jest rezultatem wielu lat badań z zakresu neuronauki, czyli dziedziny zajmującej się strukturą i funkcjonowaniem układu nerwowego, w tym mózgu. PKZ 13.

W mózgu zachodzą dwa osobne procesy, w wyniku których powstaje lęk. Pierwszy z nich rozpoczyna się w korze mózgu, i jest związany z naszymi doznaniami zmysłowymi oraz myśleniem na temat określonych sytuacji. Drugi przebiega bezpośrednio przez ciało migdałowate, dwie małe struktury w kształcie migdałów, znajdujące się po obu stronach mózgu. Ciało migdałowate (zwyczajowo mówi się o nim w liczbie pojedynczej) uruchamia pierwotną reakcję „walcz lub uciekaj”, którą odziedziczyliśmy jako ludzie w praktycznie niezmienionej formie po najstarszych kręgowcach żyjących na Ziemi. PKZ 16-17.

Kiedy mówimy o procesie powstawaniu lęku w korze mózgu, mamy na myśli głównie interpretacje, wizje oraz obawy tworzone w tej części mózgu lub przewidywania dotyczące przyszłości i powodujące lęk, mimo że nie istnieje żadne niebezpieczeństwo. Jak wspomniano powyżej, gdy terapeuci pomagają nam identyfikować modyfikować myśli, aby zmniejszyć obawy, koncentrują się właśnie na procesie zachodzącym w korze mózgu. PKZ 35-36.

Wiesz, że kora mózgu powoduje zamartwianie się, obsesje i interpretacje, które wywołują lęk; poznałeś też funkcje ciała migdałowatego, inicjującego reakcje fizyczne, takie walcz, uciekaj lub nie ruszaj się. Wiele osób czuje się nieco lepiej, znając źródła różnych objawów lęku, a także wiedząc, że ich stany lękowe są uzasadnione i nie oznaczają popadania w szaleństwo. PKZ 44.

Badania wykazują, że treści zapamiętane w ciele migdałowatym są przechowywane dłużej niż te, które trafiają do kory mózgu. Innymi słowy, kora mózgu znacznie częściej zapomina informacje lub ma problem z ich odtworzeniem. Istnienie dwóch różnych systemów pamięci wyjaśnia, dlaczego możesz doświadczyć lęku w danej sytuacji, mimo że nie pamiętasz (lub nie rozumiesz), co konkretnie go wywołuje. To, że ciało migdałowate zachowało emocjonalne wspomnienie jakiegoś zdarzenia nie oznacza, iż kora mózgu pamięta tę samą sytuację. PKZ 50.

Lęk może powstawać w wyniku dwóch procesów. Pierwszy z nich odbywa się w skoncentrowanej na szczegółach korze mózgu, która następnie przesyła informacje do ciała migdałowatego wywołującego reakcję lękową. Drugi proces polega na bezpośrednim przesłaniu informacji ze wzgórza do ciała migdałowatego. Oba procesy mogą spowodować, że ciało migdałowate zareaguje lękiem, ale każdy z nich przebiega według określonego schematu, którego pewne aspekty można modyfikować. Jeśli zrozumiesz zasady działania tych mechanizmów, będziesz mógł przeprogramować swój mózg tak, aby rzadziej odczuwać lęk. PKZ 53.

Kora mózgowa w dużym stopniu tworzy świat, w którym żyjemy, przetwarzając nasze doznania zmysłowe, a także umożliwiając nam postrzeganie naszych doświadczeń i myślenie o nich. Dzięki niej możemy snuć refleksje o doświadczeniach z przeszłości i wyobrażać sobie przyszłość. Czasami sprawia to, że zapominamy, iż informacje, których dostarcza nam kora mózgowa nie są tożsame z rzeczywistością. Możemy na przykład myśleć, że widzieliśmy dokładnie, co się wydarzyło podczas napadu, ale – jak wynika z historii licznych procesów sądowych – relacje świadków bardzo często są błędne.

Czasami nawet nasze oczy nas oszukują, inne zmysły mogą więc robić to samo. Widzimy świat przetworzony przez korę mózgową, a wokół dzieje się dużo więcej, niż sobie uświadamiamy (nie widzimy przecież światła ultrafioletowego, nie słyszymy dźwięków o szczególnie wysokich i niskich częstotliwościach, nie mamy dostępu do prywatnych myśli innych osób). PKZ 232-233.

Przypisy

• CPN = David A. Carbonell: W pułapce niepokoju. Jak przechytrzyć własny mózg i przestać się zamartwiać, z przedmową Sally M. Winston, przeł. Maria Moskal, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2017
• PKK I = F. G. Zimbardo, R. L. Johnson, V. McCann: Psychologia. Kluczowe koncepcje, t. 1, Podstawy psychologii, przeł. A. Gruszka, D. Karwowska, A. Wojciechowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011
• PKZ = Catherine M. Pittman, Elizabeth M. Karle: Zalękniony mózg. Jak dzięki sile neuronauki pokonać zaburzenia lękowe, ataki paniki i zamartwianie się, tłum. Aleksandra Haduła, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2018
• PSM = Luiz Pessoa: Splątany mózg. Jak są ze sobą powiązane percepcja, poznanie i emocje? przeł. Anna Binder, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2024

*W artykule po symbolu literowym książki podano numer strony, z której pochodzi cytat.