O poczuciu wyższości, narcyzmie kolektywnym i nacjonalizmie

O poczuciu wyższości, narcyzmie kolektywnym i nacjonalizmie

Jednym z wymiarów tożsamości jest poczucie wyższości, czyli przekonanie, że grupa własna jest lepsza od innych. Teoria tożsamości społecznej zakłada, że takie przekonanie jest niemal automatyczną konsekwencją podziału świata społecznego na swoich i obcych w połączeniu z powszechną tendencją do dowartościowania siebie.

Krańcowe poczucie wyższości pozostaje charakterystyczne dla nacjonalizmu, a także narcyzmu kolektywnego. Agnieszka Golec de Zavala i współpracownicy zdefiniowali narcyzm kolektywny jako podbudowane silnymi emocjami, a nierealistyczne przekonanie o wielkości i wybitności własnej grupy, na przykład narodowej lub rasowej.

Autorzy ci skonstruowali kwestionariusz mierzący ów narcyzm za pomocą takich twierdzeń, jak: „Niewielu ludzi w pełni rozumie ważność mojej grupy” czy „Nie spocznę, dopóki moja grupa nie uzyska tego wszystkiego, co się jej należy”. Badając przedstawicieli czterech nacji (Meksykanów, Polaków, Amerykanów i Brytyjczyków), pokazali, że narcyzm narodowy wiąże się ze skłonnością do agresji w stosunkach międzygrupowych, ponieważ nasila tendencję do spostrzegania przedstawicieli grup obcych jako zagrażających i obelżywych w stosunku do grupy własnej.

Agresja kierowana na obcych (np. Żydów w Polsce czy Murzynów czy Murzynów w Anglii) ma więc charakter odwetu za ich przewiny, które niekoniecznie muszą istnieć, ponieważ narcyzmowi kolektywnemu towarzyszy nadwrażliwość na krytykę grupy własnej. Narcyzm wzmaga agresję w stosunku do obcych niezależnie od ślepego patriotyzmu, autorytaryzmu i nasilonej orientacji na dominację społeczną.

Co ciekawe, u podłoża narcyzmu narodowego tkwi negatywna postawa utajona wobec własnego narodu, mierzona na przykład za pomocą testu IAT na próbie polskich studentów. Dokładniej mówiąc, autorzy stwierdzili, że narodowy narcyzm jest najsilniejszy u osób, które na poziomie deklaracji słownych mają pozytywną samoocenę narodową, a przy tym – równocześnie – mają niską utajoną ocenę własnego narodu.

Ponadto narcyzm narodowy jest nasilony u osób deklarujących pozytywną ocenę własnego narodu, a przy tym niewierzących, aby ludzie innych narodowości podzielali ten pogląd. Narcyzm kolektywny powstaje więc na podłożu ambiwalentnego stosunku do własnej grupy.

Bogdan Wojciszke, Psychologia społeczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2013, s. 453