Spis treści

Czym jest obserwacyjna samokontrola zachowania?

Obserwacyjna samokontrola zachowania to pojęcie w psychologii, które odnosi się do zdolności jednostki do monitorowania i regulowania własnych zachowań na podstawie ich obserwacji. Jest to proces, w którym osoba staje się świadoma swoich reakcji, zachowań oraz emocji w danej sytuacji i dokonuje ich oceny w odniesieniu do zewnętrznych standardów lub własnych celów.

Obserwacyjna samokontrola zachowania – definicja

Obserwacyjna samokontrola zachowania (ang. self-monitoring) to proces, w którym ludzie świadomie rejestrują i analizują swoje działania w celu dostosowania ich do oczekiwań społecznych lub osiągnięcia założonych celów. Została szczegółowo opisana przez Marka Snydera w kontekście różnic indywidualnych w stopniu, w jakim ludzie potrafią kontrolować swoje zachowanie, aby dostosować się do sytuacji społecznych.

W ramach tej koncepcji, osoby różnią się pod względem poziomu samokontroli obserwacyjnej:

Osoby z wysoką samokontrolą potrafią dostosowywać swoje zachowania w zależności od okoliczności, kontekstu i wymagań społecznych. Mają tendencję do zmieniania swoich reakcji, mowy ciała, a nawet poglądów w celu dopasowania się do otoczenia.
Osoby z niską samokontrolą są mniej elastyczne w swoim zachowaniu i zazwyczaj zachowują się zgodnie z własnymi przekonaniami i wartościami, niezależnie od sytuacji.

Czym jest obserwacyjna samokontrola zachowania

Składniki obserwacyjnej samokontroli

Świadomość własnych działań: Osoba musi być świadoma swojego zachowania w danej sytuacji, co wymaga zdolności do samoobserwacji.
Ocena i porównanie: Następuje porównanie własnego zachowania z ustalonymi normami lub oczekiwaniami społecznymi.
Regulacja: Jeżeli obserwator uzna, że jego zachowanie nie spełnia standardów, może je dostosować, aby bardziej odpowiadało oczekiwaniom.

Rola w różnych kontekstach psychologicznych

Obserwacyjna samokontrola zachowania odgrywa istotną rolę w różnych dziedzinach psychologii:

Psychologia społeczna: Proces ten ma szczególne znaczenie w kontekstach społecznych, ponieważ pomaga jednostkom radzić sobie z presją społeczną, normami i oczekiwaniami. Wysoka zdolność do samokontroli jest często kojarzona z umiejętnością skutecznego nawiązywania relacji międzyludzkich, co jest szczególnie istotne w sferze zawodowej i towarzyskiej.
Psychologia kliniczna: W terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) obserwacyjna samokontrola jest ważnym narzędziem umożliwiającym pacjentom monitorowanie swoich zachowań oraz reakcji emocjonalnych. Dzięki temu mogą oni rozpoznawać szkodliwe wzorce zachowań i wprowadzać pożądane zmiany.
Psychologia rozwojowa: Dzieci uczą się samokontroli poprzez naśladowanie zachowań innych osób, co prowadzi do rozwoju zdolności do samoregulacji. Obserwacyjna samokontrola staje się ważnym aspektem, gdy dziecko zaczyna zrozumieć społeczne konsekwencje swoich działań.

Wpływ na życie codzienne

Umiejętność kontrolowania swoich zachowań może mieć znaczący wpływ na relacje interpersonalne oraz sukcesy zawodowe. Osoby z wysoką samokontrolą obserwacyjną często odnajdują się w sytuacjach wymagających dyplomacji i dostosowania do zmiennych warunków, co czyni je bardziej elastycznymi w społeczeństwie.

Z drugiej strony, niska zdolność do samokontroli obserwacyjnej może prowadzić do problemów z dostosowaniem się do norm społecznych. Tacy ludzie mogą być postrzegani jako mniej elastyczni, co czasem prowadzi do konfliktów w interakcjach interpersonalnych.

Zalety i wady obserwacyjnej samokontroli

Zalety:

Zdolność do elastycznego dostosowywania się do różnych sytuacji.
Ułatwienie nawiązywania i utrzymywania relacji społecznych.
Lepsze zarządzanie wrażeniem, co jest przydatne w kontekstach zawodowych.

Wady:

Osoby z wysoką samokontrolą mogą być postrzegane jako nieszczere, jeśli ich zachowania zmieniają się w zależności od otoczenia.
Nadmierne dostosowanie do oczekiwań społecznych może prowadzić do zaniku autentyczności i frustracji wewnętrznej.

Praktyczne zastosowanie w życiu codziennym

Współczesny świat wymaga od nas dużej zdolności do adaptacji i reagowania na zmieniające się sytuacje. Dzięki obserwacyjnej samokontroli możemy lepiej radzić sobie w różnorodnych kontekstach społecznych i zawodowych. Umiejętność ta pozwala unikać nieporozumień, budować pozytywne relacje oraz osiągać cele, które są zgodne z wymaganiami otoczenia.

Zastosowanie w pracy nad sobą

Dla osób, które chciałyby rozwijać swoją zdolność do obserwacyjnej samokontroli, pomocne mogą być techniki samoregulacji, takie jak:

Prowadzenie dziennika zachowań, w którym osoba zapisuje swoje reakcje na różne sytuacje.
Regularna refleksja nad tym, jak zachowanie wpływa na relacje i wyniki zawodowe.
Ćwiczenia związane z empatią i zrozumieniem perspektywy innych osób.

Obserwacyjna samokontrola zachowania – podsumowanie

Obserwacyjna samokontrola zachowania to istotna umiejętność, która pozwala ludziom świadomie kontrolować swoje reakcje i dostosowywać je do wymagań społecznych. Wysoki poziom samokontroli może sprzyjać lepszym relacjom i sukcesowi zawodowemu, ale nadmierne dostosowanie się do norm społecznych może prowadzić do zaniku autentyczności. Samokontrola obserwacyjna pozostaje istotnym elementem psychologii społecznej, klinicznej i rozwojowej.

Wypisy z literatury psychologicznej

Cechą osobowości, która została najgruntowniej przebadana w związku z autoprezentacją, jest obserwacyjna samokontrola zachowania. Według Marka Snydera, który stworzył to pojęcie i opracował Skalę Obserwacyjnej Samokontroli Zachowania, osoba o wysokich wynikach w tej skali „pragnie dostosować się do wymogów społecznych i jest szczególnie wyczulona na mimikę oraz autoprezentację innych osób w sytuacjach społecznych, i kieruje się tymi wskazówkami, by obserwować i kontrolować własną autoprezentację”. LWW 78.

Mimo że czasami ludzie świadomie myślą o tym, jak są postrzegani przez otoczenie, częściej śledzą wywierane przez siebie wrażenie na poziomie nieświadomym czy przeduwagowym. W niektórych wypadkach są jednak nieświadomi wywieranego wrażenia, całkowicie nie zdając sobie sprawy, jak są spostrzegani, a nawet nie są świadomi faktu, że inni kształtują sobie jakieś wyobrażenie na ich temat. Osoby wykazujące wysoką samoświadomość publiczną mają szczególną skłonność do kontrolowania prezentowanego przez siebie wizerunku. LWW 81.

Motywacja do manipulowania wrażeniem zależy od stopnia, w jakim: (a) jednostka przekonana jest, że wywarte przez nią wrażenie wpłynie na regulacje jej celów, (b) cele te są ważne, wartościowe lub z innego powodu pożądane i (c) istnieje rozbieżność między wizerunkiem, który chciałaby zaprezentować, a wrażeniem, które we własnym mniemaniu wywarła. Chociaż troska o wywierane wrażenie wpływa na bardzo wiele zachowań, ludzie nie zawsze zdają sobie z tego sprawę. W niektórych wypadkach autoprezentacja zachodzi „automatycznie”, w innych zaś ludzie nie są świadomie, dlaczego zachowują się tak, a nie inaczej. Osoby uzyskujące wysokie wyniki w Skali Obserwacyjnej Samokontroli Zachowania są szczególnie skłonne do manipulowania swoim publicznym wizerunkiem. LWW 81.

Zobacz także

Polecane książki

Mark Leary: Wywieranie wrażenia na innych. O sztuce autoprezentacji

Słownik: wykaz pojęć Bibliografia: wykaz skrótów

Obserwacyjna samokontrola zachowania (self-monitoring)