Próżniactwo społeczne (social loafing)

Czym jest próżniactwo społeczne?

Próżniactwo społeczne (social loafing) to zjawisko psychologiczne, w którym jednostki wkładają mniej wysiłku w wykonywanie zadań grupowych niż w zadania indywidualne. Efekt ten został po raz pierwszy opisany w latach 20. XX wieku przez francuskiego inżyniera Maxa Ringelmanna, który zauważył, że gdy ludzie pracują w grupach, ich indywidualna wydajność spada. W prostych słowach, próżniactwo społeczne to sytuacja, w której członkowie grupy mają tendencję do osłabiania swojego zaangażowania, ponieważ uważają, że inni mogą „wziąć na siebie ciężar” wykonywania zadania.

Definicja i mechanizmy

Próżniactwo społeczne można zdefiniować jako zjawisko, w którym członkowie grupy pracują mniej intensywnie, niż gdyby wykonywali zadanie samodzielnie. Jedną z kluczowych przyczyn tego zachowania jest rozmycie odpowiedzialności. W większych grupach, gdzie odpowiedzialność za wynik jest podzielona, jednostki mogą czuć, że ich indywidualny wkład nie zostanie zauważony ani oceniony. W efekcie zmniejsza się ich motywacja do aktywnego działania.

Próżniactwo społeczne – skłonność ludzi do wkładania mniejszego wysiłku w wykonanie zadań, w których wspólny cel jest efektem zbiorowego wysiłku, niż wówczas, gdy są oceniani indywidualnie. MPS 365.

Psychologicznie zjawisko to można powiązać z kilkoma czynnikami:

1. Percepcja indywidualnego wkładu: Gdy osoba czuje, że jej wysiłek jest trudny do zmierzenia lub docenienia, jest bardziej skłonna do zmniejszenia zaangażowania.
2. Rozmycie odpowiedzialności: W grupie trudno przypisać odpowiedzialność za sukces lub porażkę konkretnej osobie, co prowadzi do obniżenia indywidualnej motywacji.
3. Obecność innych: Ludzie mają tendencję do działania bardziej intensywnie, gdy są oceniani indywidualnie. W zadaniach grupowych ten mechanizm zanika, co prowadzi do próżniactwa społecznego.
4. Normy grupowe: Czasami próżniactwo jest akceptowane w grupie, szczególnie gdy istnieje przekonanie, że niektóre osoby nie muszą wkładać takiego samego wysiłku, jak inni członkowie zespołu.

Badania nad próżniactwem społecznym

Max Ringelmann przeprowadził pionierskie badania nad tym zjawiskiem, w ramach których mierzył wydajność ludzi przeciągających linę w grupach o różnej wielkości. Wyniki pokazały, że im większa grupa, tym mniejszy był wkład każdego indywidualnego członka w siłę ciągnącą linę.

Zjawisko to nie ogranicza się jednak tylko do fizycznych zadań. Wiele badań wykazało, że próżniactwo społeczne występuje również w kontekście zadań poznawczych, takich jak rozwiązywanie problemów czy burze mózgów. Na przykład, w pracy nad pomysłami w grupie ludzie mogą być mniej kreatywni i mniej skłonni do angażowania się, jeśli czują, że inni „wypełnią luki” swoimi pomysłami.

Skutki próżniactwa społecznego

Próżniactwo społeczne ma wiele negatywnych skutków dla efektywności grupy. Po pierwsze, prowadzi do obniżenia jakości wyników pracy zespołowej, co może osłabić motywację pozostałych członków zespołu. Po drugie, zjawisko to może rodzić frustrację w grupie, szczególnie u osób, które wciąż angażują się w zadanie w pełni.

W kontekście organizacyjnym, próżniactwo społeczne może obniżać produktywność zespołów, a także wpływać na morale. Zespoły, w których członkowie czują, że ich współpracownicy nie angażują się w pełni, mogą doświadczyć pogorszenia relacji, co dodatkowo zmniejsza efektywność pracy.

Jak przeciwdziałać próżniactwu społecznemu?

Istnieje kilka strategii, które mogą pomóc w ograniczeniu zjawiska próżniactwa społecznego:

1. Jasne przypisanie odpowiedzialności: Ważne jest, aby każda osoba w zespole miała jasno określone zadania i odpowiedzialność. Gdy członkowie grupy wiedzą, że ich wkład jest monitorowany, są bardziej skłonni do angażowania się.
2. Rozmiar grupy: Próżniactwo społeczne jest bardziej widoczne w większych grupach. Zespoły o mniejszej liczbie członków są bardziej efektywne, ponieważ każdy ma większą świadomość swojego wkładu.
3. Indywidualne oceny: Gdy indywidualne osiągnięcia są oceniane lub nagradzane, osoby mają większą motywację do wkładania pełnego wysiłku.
4. Wzmacnianie motywacji wewnętrznej: Zamiast polegać tylko na zewnętrznych bodźcach, takich jak wynagrodzenie, warto motywować członków grupy poprzez poczucie sensu ich pracy i dążenie do wspólnych celów.

Próżniactwo społeczne: podsumowanie

Podsumowując, próżniactwo społeczne jest zjawiskiem, które może wpływać negatywnie na efektywność pracy grupowej. Jednakże poprzez wprowadzenie odpowiednich mechanizmów kontroli, przypisania odpowiedzialności i motywacji można zmniejszyć jego wpływ i wspierać bardziej produktywną współpracę w zespole.

Wypisy z literatury psychologicznej

Pasażer na gapę – osoba, która czerpie korzyści z przynależności do grupy, niewiele dając w zamian. MPS 365.

W psychologii mamy jeszcze inny przykład nieefektywności pracy zespołu. Chodzi o zjawisko nazywane próżniactwem społecznym. Najlepiej je zilustrować na klasycznym przykładzie bicia brawa. Załóżmy, że mierzymy natężenie dźwięku, gdy brawo bije jedna osoba. Następnie ta sama osoba bije brawo w obecności innych ludzi. Okazuje się (a pokazują to także eksperymenty psychologiczne, że klaszcze trochę ciszej. Im więcej ludzi wokoło, tym mniejsze zaangażowanie w czynność klaskania. W obecności innych osób następuje wycofanie wysiłku. Zjawisko to obserwuje się także znacznie poważniejszych kontekstach, na przykład grupowego rozwiązywania problemów. W grupie pracującej nad rozwiązaniem angażuje się kilka osób, a pozostałe próżnują. JPP 87.

Jak stwierdził Kipling Williams, wszyscy zgadzają się, że próżniactwo występuje, jednak nikt nie przyznaje, że jego to również dotyczy. MPS 365.

W badaniach dotyczących zjawiska facylitacji społecznej starano się ustalić, jak ludzie wykonują różnego typu zadania, gdy mają świadomość, że są obiektem oceny. Często jednak człowiek nie pracuje na własny rachunek, lecz uczestniczy w realizacji tzw. „zadań addytywnych”, w których bardziej od jednostkowego wysiłku liczy się bilans pracy zespołowej. Badania wykazały, że w dążeniu do wspólnego celu ludzie przejawiają na ogół mniejsze zaangażowanie. Potwierdzają to obserwacje z życia codziennego. Rozproszenie odpowiedzialności występujące w zadaniach zespołowych rodzi okazję do „dostania się na szczyt na grupowym wysiłku”. MPS 368-369.

Eksperymenty nad zjawiskiem facylitacji społecznej dowodzą, że grupa wprowadza nas w stan pobudzenia. Eksperymenty nad próżniactwem społecznym zobrazowały, jak grupa może rozpraszać odpowiedzialność. Gdy oba te czynniki, pobudzenie i rozproszenie odpowiedzialności, zadziałają razem, łatwo możemy pozbyć się normalnych hamulców. MPS 369.

Wskazuje to, że świadomość własnego próżniactwa jest dla ludzi nieprzyjemna, podobnie jak świadomość, że inni o próżnowaniu się dowiedzą. Co więcej, w pewnych warunkach efekt próżniactwa ulega odwróceniu – podczas działania razem z innymi są osiągane wyższe wyniki niż w pojedynkę, co Karau i Williams nazywają efektem kompensacji społecznej. Efekt ten występuje, kiedy działająca razem grupa jest spójna, a jej członkowie spodziewają się po partnerach niskiego poziomu wykonania. WPS 649.

Polecane książki

• Bogdan Wojciszke: Psychologia społeczna
• David G. Myers: Psychologia społeczna
• Elliot Aronson: Człowiek, istota społeczna
• Sławomir Jarmuż: Paradoksalna psychologia, czyli zdrowy rozsądek na manowcach

Słownik: wykaz pojęć Bibliografia: wykaz skrótów