Iluzoryczna korelacja (illusory correaltion)

Czym jest iluzoryczna korelacja?

Korelacja iluzoryczna (illusory correaltion) – skłonność do dostrzegania związków czy korelacji między zdarzeniami, które w rzeczywistości nie są ze sobą związane. ACI 419.

Iluzoryczna korelacja – spostrzeganie związku tam, gdzie go nie ma, lub przecenianie siły rzeczywiście występującego związku. MPS 132.

Iluzoryczna korelacja – fałszywe wrażenie o korelacji zachodzącej między dwiema zmiennymi. MPS 471.

Łatwo dojrzeć związek tam, gdzie w rzeczywistości go nie ma. Jeśli oczekujemy znaczącego powiązania, wówczas łatwo kojarzymy ze sobą przypadkowe zdarzenia. W ten sposób spostrzegamy iluzoryczne korelacje. MPS 132.

Wypisy z literatury psychologicznej

Inne eksperymenty także dowiodły, że człowiek bez trudu w przypadkowych zbiegach okoliczności doszukuje się potwierdzenia swych przekonań. Jeśli wierzymy w istnienie jakiejś korelacji, to bardziej skłonni jesteśmy dostrzegać i przypominać sobie wszystko, co może dowodzić jej występowania. Rzadko zapamiętujemy tę niezliczoną ilość razy, gdy jakieś wypadki nie współwystępowały ze sobą, ale za to stale mamy w świadomości ten jeden raz, gdy na przykład zaraz po tym, jak przypomnieliśmy sobie swego znajomego, rozdzwonił się od niego telefon. Wszystkie wypadki, gdy otrzymywaliśmy telefony, listy i przesyłki bez żadnej zapowiedzi czy wewnętrznego przeczucia, nie są przy tym przez nas uwzględniane. MPS 132-133.

Innym przykładem postrzegania nieistniejących wzorców jest tak zwana korelacja iluzoryczna. Ludzie bardzo szybko ulegają wrażeniu, że dwie rzeczy do siebie pasują, nawet kiedy nie ma podstawy, by tak sądzić. Takie iluzoryczne wzorce mogą powstawać, ponieważ ludzie mają jakiś powód do myślenia, że dwie rzeczy do siebie pasują, czy nawet dlatego, że rzucają się w oczy i przykuwają uwagę. BZK 204-205.

Ludzkie pragnienie, aby w każdej sekwencji zdarzeń odnaleźć porządek i logikę, powoduje, że poszukujemy przyczyn wszelkich wyjątkowych wypadków tak samo jak nieuzasadnionych wahań samopoczucia. Poprzez budowanie związków przyczynowo-skutkowych zmniejszamy chaos otaczającej nas rzeczywistości i zdobywamy poczucie, że jesteśmy zdolni przewidywać i kontrolować zdarzenia. Tendencja ta, podobnie jak inne mechanizmy ludzkiego zachowania, zazwyczaj spełnia funkcję adaptacyjną. Jednak okazjonalnie może również zakłócać nasze działania. MPS 133-134.

Z zadziwiającą łatwością dochodzimy do fałszywych przekonań i z taką samą zadziwiającą trudnością z nich rezygnujemy. Kierując się założeniami, pokładając nadmierną ufność we własne sądy, dokonując generalizacji na podstawie pojedynczych przykładów, dostrzegając iluzoryczne korelacje, przeceniając własne możliwości kontrolowanie biegu zdarzeń, konstruujemy nasze społeczne przekonania, a następnie staramy się tak wpływać na innych, aby uzyskać ich potwierdzenie. MPS 146.

Przekonanie o związku łączącym dwa fakty powoduje, że szybciej dostrzegamy potwierdzające go przykłady. Trzeba zobaczyć, żeby uwierzyć. MPS 196.

Zarówno psychiatrzy, jak i psychologowie, w toku opracowywania diagnozy i dokonywania wyboru metod oddziaływania na klienta, skłonni są spostrzegać iluzoryczne korelacje. Niezwykle łatwo jest znaleźć wytłumaczenie ludzkich problemów po fakcie. Dlatego stwierdzono, że wyjaśnienia konstruowane post fatum mogą rodzić nadmierne zaufanie co do trafności własnych hipotez. Z czasie interakcji zachodzącej między terapeutą a klientem błędna diagnoza może czasami mieć moc samopotwierdzającą, ponieważ terapeucie zazwyczaj poszukują i przypominają sobie te informacje, które pozytywnie weryfikują ich założenia. MPS 204.

Nowe podejście do zagadnienia uprzedzeń, rozwijane w badaniach z okresu ostatniego dziesięciolecia, lansuje spojrzenie na uprzedzenia jako produkt uboczny funkcjonowania naszego systemu poznawczego, którego podstawową zasadą jest upraszczanie złożonej rzeczywistości. I tak, po pierwsze dzielimy ludzi na kategorie, co prowadzi do przeceniania różnic występujących między członkami innych grup i podobieństw między członkami jednej grupy. Po drugie, osoby wyróżniające się na tle pozostałych, jak pojedynczy przedstawiciele mniejszości, przykuwają naszą uwagę. Uświadamiają nam istnienie różnic, które w innym przypadku mogłyby pozostać niedostrzeżone. Gdy dwa wyjątkowe fakty zbiegają się razem, na przykład przedstawiciel mniejszości popełni niecodzienne przestępstwo, łatwo dochodzi do powstania w naszym umyśle iluzorycznej korelacji, każącej nam wierzyć, że pewne osoby wykazują skłonność do określonego typu zachowań. Po trzecie, procesy atrybucji mogą sprzyjać zjawisku tendencyjności w służbie grupy. Dzieje się tak wówczas, gdy negatywne zachowania przedstawicieli obcych grup przypisujemy cechom ich charakteru, a pozytywne tłumaczymy zaistniałymi okolicznościami. Skłonność do obwiniania ofiar za los, jaki je spotyka, uwarunkowana jest naszą wiarą w sprawiedliwy świat, która ma polegać na tym, że każdy dostaje w nim to, na co zasługuje. MPS 482-483.

Inny skutek kategoryzacji i stereotypów określa się jako iluzoryczną kategoryzację – dostrzegamy związek tam, gdzie, naszym zdaniem, powinien być, choć w rzeczywistości go nie ma. ACI 146.

Niezależnie od sytuacji, iluzoryczna korelacja przyczynia się w znacznym stopniu do umocnienia naszych stereotypów i przekonań – pod wpływem stereotypu dostrzegamy jakiś związek, który z kolei zdaje się stanowić dowód, że ów pierwotny stereotyp jest prawdziwy. ACI 147.