Mowa ciała (kinesics / body language) - Psychologia Życia Codziennego

Spis treści

Czym jest mowa ciała?

Mowa ciała – niewerbalny język komunikacji

Mowa ciała to potężny i naturalny sposób komunikacji niewerbalnej, który wpływa na sposób, w jaki odbieramy i jesteśmy odbierani przez innych. Składa się z gestów, postawy, mimiki twarzy, ruchów oczu, dotyku, a nawet sposobu, w jaki się poruszamy. Często działa poza naszą świadomością, ale odgrywa kluczową rolę w budowaniu relacji, wyrażaniu emocji i komunikacji międzyludzkiej.

Definicja

Mowa ciała (kinesics/body language) – gesty i inne ruchy ciała odgrywające rolę w komunikacji niewerbalnej. Gesty są często klasyfikowane jako: emblematy (gesty zastępujące słowa, takie jak machanie ręką na „do widzenia” lub przyłożenia palca wskazującego do warg oznaczające „cisza”; ilustratory (gesty towarzyszące mowie i obrazujące jej treść, takie jak rozłożenie rąk dla zilustrowania opisu wielkiej ryby); adaptery (gesty polegające zazwyczaj na dotykaniu własnego ciała, pomagające w radzeniu sobie z reakcjami emocjonalnymi, takie jak zakrycie oczu w szoku lub przyłożenie dłoni do ust ze zdziwienia); regulatory (gesty towarzyszące mowie i pomagające koordynować kolejność zabierania głosu, w tym uniesienie ręki sygnalizujące, że dana osoba jeszcze nie zakończyła (wypowiedzi). Są również oznaki emocji, do których należą wyrazy twarzy przekazujące informacje o stanach emocjonalnych. CS 412.

Mowa ciała jako uzupełnienie komunikacji werbalnej

Komunikacja niewerbalna często idzie w parze z werbalną, wzmacniając jej przekaz lub całkowicie go zmieniając. Badania pokazują, że tylko niewielka część komunikatu, jaki przekazujemy podczas rozmowy, wynika z samych słów – około 7%. Około 38% treści jest przekazywane przez ton głosu, a aż 55% przez mowę ciała. Te liczby pokazują, jak duży wpływ mają nasze gesty, postawa ciała czy mimika na to, jak jesteśmy odbierani przez innych.

Na przykład, pewność siebie wyrażana przez otwartą postawę, uniesioną głowę i stabilny kontakt wzrokowy wzmacnia przekaz słów i buduje zaufanie. Z kolei zamknięta postawa ciała (skrzyżowane ręce, skulone ramiona) może sugerować, że dana osoba jest zdystansowana, niepewna lub nawet wrogo nastawiona, niezależnie od tego, co faktycznie mówi.

Typy mowy ciała

1. Gesty

Gesty to ruchy rąk, które często towarzyszą mówieniu. Mogą one być świadome lub nieświadome, a ich znaczenie różni się w zależności od kontekstu kulturowego. W wielu kulturach kiwanie głową oznacza zgodę, podczas gdy potrząsanie nią – negację. Gesty mogą wzmacniać przekaz werbalny (np. uniesienie kciuka na znak aprobaty), ale mogą również go zastępować (np. machnięcie ręką zamiast „do widzenia”).

2. Postawa ciała

Postawa to sposób, w jaki stoimy lub siedzimy. Nasze ciało może wyrażać otwartość, pewność siebie lub przeciwnie – dystans, obronność. Osoba, która stoi prosto z rękami luźno wzdłuż ciała, wysyła sygnał otwartości i gotowości do kontaktu. Natomiast skrzyżowane ramiona mogą sugerować zamknięcie się lub poczucie zagrożenia.

3. Kontakt wzrokowy

Oczy odgrywają kluczową rolę w komunikacji. Kontakt wzrokowy może wyrażać zainteresowanie, zaangażowanie lub intencję, ale jego brak może być odbierany jako oznaka niepewności, braku pewności siebie, a czasem nawet nieuczciwości. Ważna jest także długość utrzymywania kontaktu wzrokowego – zbyt intensywny może sprawiać wrażenie natarczywości, natomiast jego brak może wywoływać wrażenie dystansu.

4. Mimika twarzy

Twarz jest jednym z najważniejszych obszarów, na których wyrażane są emocje. Uśmiech, zmarszczone brwi, szeroko otwarte oczy – to wszystko są sygnały, które pomagają zrozumieć, co ktoś czuje lub myśli. Emocje, takie jak radość, złość, smutek, mogą być wyrażane błyskawicznie i często intuicyjnie rozumiane przez innych.

5. Dotyk

Dotyk jest kolejnym ważnym elementem mowy ciała. Może wyrażać szeroką gamę emocji – od ciepła i współczucia po dominację czy agresję. Lekki dotyk na ramieniu może być wyrazem wsparcia, podczas gdy mocne uściskanie ręki może symbolizować pewność siebie lub chęć dominacji.

Interpretacja mowy ciała

Zrozumienie mowy ciała to umiejętność odczytywania emocji, postaw i intencji na podstawie sygnałów niewerbalnych. Ważne jest jednak, aby pamiętać, że mowa ciała nie zawsze jest jednoznaczna. Różne gesty mogą mieć różne znaczenia w zależności od kontekstu kulturowego, sytuacji i osoby. Na przykład skrzyżowane ramiona nie zawsze muszą oznaczać wrogość – mogą także wskazywać na poczucie zimna lub dyskomfortu.

Aby lepiej interpretować mowę ciała, warto zwracać uwagę na ogólny kontekst, a nie skupiać się na jednym elemencie. Często różne sygnały mowy ciała, takie jak gesty, mimika i postawa, tworzą spójny obraz, który daje pełniejszy wgląd w myśli i emocje danej osoby.

Mowa ciała a psychologia

Z punktu widzenia psychologii, mowa ciała odgrywa kluczową rolę w interakcjach międzyludzkich i budowaniu relacji. Pomaga nam lepiej rozumieć innych oraz interpretować ich intencje, nawet jeśli nie są one wyrażone wprost. Psychologowie często badają mowę ciała w kontekście emocji, komunikacji oraz relacji interpersonalnych, co pozwala na lepsze zrozumienie dynamiki między ludźmi.

Jednym z obszarów badawczych jest również rozpoznawanie kłamstw na podstawie mowy ciała. Choć nie ma uniwersalnych sygnałów, które jednoznacznie wskazywałyby na kłamstwo, pewne gesty, takie jak unikanie kontaktu wzrokowego, drapanie się po twarzy czy nagłe zmiany postawy, mogą budzić podejrzenia.

Zastosowanie mowy ciała w praktyce

Zrozumienie mowy ciała i umiejętność jej kontrolowania może przynieść wiele korzyści zarówno w życiu zawodowym, jak i prywatnym. Na przykład, w negocjacjach biznesowych pewna siebie postawa i otwarty kontakt wzrokowy mogą wzmocnić naszą pozycję. Z kolei w relacjach międzyludzkich, empatyczne gesty, takie jak uśmiech czy delikatny dotyk, mogą pomóc w budowaniu bliskości i zaufania.

Świadomość własnej mowy ciała jest również ważna, ponieważ to, jak jesteśmy odbierani przez innych, często zależy nie tylko od naszych słów, ale także od tego, jak je wyrażamy. Kontrola nad własną postawą, gestami i mimiką może wpłynąć na nasze relacje i skuteczność komunikacji.

Wypisy z literatury psychologicznej

Definiowanie komunikacji niewerbalnej to rzecz niezmiernie trudna. Komunikacja niewerbalna – nazywana też mianem parawerbalnej czy niejęzykowej – potocznie określana jest jako porozumiewanie się bez słów. Do tej samej grupy definicji należy zaliczyć stwierdzenia, że komunikacja niewerbalna to zjawisko mające miejsce wtedy, gdy dana osoba komunikuje się bez posługiwania się dźwiękiem, albo że jest to ocena czyjegoś zachowania na podstawie mimiki twarzy, gestów, dotyku, zapachu itp. SNK 14-15.

Należałoby zgodzić z twierdzeniem C. Matusewicza, że „komunikację pozasłowną można rozumieć szeroko – jako zamierzone i/bądź niezamierzone pozasłowne przekazywanie informacji, oraz wąsko – jako przekazywanie informacji za pomocą ruchów ciała, tj. »gestów i mimiki«”. Podobnie definiują ją E. Aronson, T.D. Wilson i R.M. Akert utrzymując, iż „komunikacja niewerbalna to sposób, w jaki ludzie komunikują intencjonalnie bądź nieintencjonalnie, bez słów”. wymieniają przy tym wskaźniki niewerbalne, takie jak: mimika, ton głosu, gesty, pozycje i ruchy ciała, dotyk i spoglądanie. SNK 16.

Komunikowanie niewerbalne to przesyłanie informacji bez użycia słów. Zachodzi ono często na poziomie nieświadomym, np. podczas rozmowy z kimś przekazujemy i odbieramy wiele informacji nawet o tym nie wiedząc. Komunikaty takie rejestrowane są poniżej progu świadomości i wzbudzają w nas określone emocje. Komunikacja niewerbalna zajmuje się również znaczeniem czasu (chronemika), wyglądu zewnętrznego (budowa ciała, strój) czy też aranżacji wnętrz. SNK 19.

Komunikacja niewerbalna to zespół niewerbalnych sygnałów nadawanych i odbieranych przez ludzi na wszystkich niewerbalnych kanałach jednocześnie. Informują one o podstawowych stanach emocjonalnych, intencjach i oczekiwaniach wobec rozmówcy. Według niektórych definicji komunikowanie niewerbalne to:
– porozumiewanie się bez słów,
– postrzegane jako zjawisko zachodzące wówczas, gdy dana osoba komunikuje się bez posługiwania się dźwiękiem,
– każdy rodzaj czyjejś aktywności, której ktoś inny przypisuje określone znaczenia,
– badanie mimiki twarzy, dotyku, czasu, gestów, zapachu, zachowania wzrokowego itp. SNK 19.

Komunikowanie niewerbalne w szerszym znaczeniu oznacza wszelkie zamierzone i niezamierzone przekazywanie informacji za pomocą: dzieł sztuki nieliterackiej, wystroju pomieszczeń, planów sytuacyjnych, przedmiotów, którymi posługują się osoby danej kategorii społeczno-demograficznej i zawodowej, właściwości statycznych i dynamicznych ciała. W węższym znaczeniu komunikowanie niewerbalne oznacza przekaz informacji bez użycia słowa pisanego za pomocą statycznych i dynamicznych właściwości ciała. Bywa związane z mową ciała, ukrytym komunikowaniem się, czy zachowaniem symbolicznym. SNK 19-20.

Każdy z nas porozumiewa się przy użyciu słów i gestów, ale większość w małym stopniu zna zasady skutecznego komunikowania się. Obcując z innymi osobami, ciągle się komunikujemy. Każde wypowiedziane przez nas słowo czy zachowanie zawiera jakieś przesłanie. Cokolwiek robimy, zawsze coś komunikujemy. Zakłócenia w interpersonalnej komunikacji pojawiają się codziennie i przyczyniają się do powstawania różnorodnych problemów – konfliktów, poczucia krzywdy, przemocy i agresji, separacji i rozwodów itp. SNK 7.

Brak umiejętności właściwego komunikowania się utrudnia codzienne funkcjonowanie w różnych sferach ludzkiego życia i aktywności. Komunikacja to proces wymiany informacji – tworzenia i odbierania określonych treści. To jedyny sposób, dzięki któremu możemy wzajemnie się zrozumieć. Komunikacja może przybierać dwie formy: werbalną, kiedy treść przekazujemy za pomocą słów, oraz niewerbalną, kiedy to przekaz następuje przy użyciu mimiki, gestykulacji, tonu głosu itp. Słownymi i bezsłownymi kanałami komunikacji przesyłamy zarówno pozytywne, jak i negatywne informacje. SNK 7.

Komunikacja niewerbalna, zwykle określana jako mowa ciała, to sposób przekazywania wiadomości podobny do słowa mówionego, tyle że za pomocą działania; poprzez miny, gesty, ruchy ciała (kinezykę), dotyk, postawę ciała (zachowania posturalne), dystans fizyczny (proksemikę), wygląd zewnętrzny (ubiór, fryzurę, biżuterię itp.), a także sygnały wokalne (tempo mówienia, ton, barwę i natężenie głosu). Komunikacja bezsłowna jest czymś, czego nie sposób uniknąć w codziennych kontaktach. Nie da się tworzyć ani też odbierać sygnałów niewerbalnych. Zachowania niewerbalne stanowią blisko 65-70% komunikacji interpersonalnej, a podczas wstępnej fazy zalotów, a zwłaszcza w czasie uprawiania seksu, mogą osiągać nawet 100%, będąc jedynym i najważniejszym w tym czasie sposobem porozumiewania się partnerów. SNK 7.

Komunikacja bezsłowna może demaskować rzeczywiste odczucia, intencje i myśli człowieka. Z tego też względu tego rodzaju zachowania stanowią cenne źródło wiedzy na temat prawdziwego stanu umysłu danej osoby. Z uwagi na to, że ludzie dość rzadko świadomie posługują się czy kontrolują własną mowę ciała, to zawarte w niej treści są bardziej rzetelne i wiarygodne niż przekazywane werbalnie; słowa zazwyczaj są świadomie dobierane po to, by uzyskiwać określone i zamierzone cele. Obserwowanie zachowań niewerbalnych drugiej osoby ułatwia poznanie jej faktycznych zamiarów, doznawanych emocji nastawienia, a także lepsze zrozumienie wypowiadanych przez nią słów. SNK 8.

Zrozumienie istoty treści komunikatów niewerbalnych jest wyjątkowo ważne dla wzajemnych kontaktów i to z wielu względów. Z jednej strony może znacznie przyspieszyć samo poznanie pojawiających się problemów, a z drugiej – sprawić, że ich pokonywanie staje się łatwiejsze. Jednocześnie może nadać relacji większej wyrazistości (wzbogacając język), a także ustrzec komunikujące się przed ich pozornie nieważnymi, przypadkowymi zachowaniami werbalnymi. Nierzadko przypadkowe ruchy mimiczne, niewłaściwe gesty rąk czy całego ciała, jakiś przypadkowy grymas, mogą sprawić, że druga strona zaczyna wątpić w szczerość intencji czy wiarygodność przekazywanych informacji. SNK 8.

Wyjątkowość komunikacji niewerbalnej wynika z faktu, że pełni ona szereg ważnych funkcji: a) powtarzanie, polegające na tym, że wypowiadane słowa są dodatkowo wzmacniane przekazem bezsłownym, zawierające to samo znaczenie; b) uzupełnianie, gdy komunikaty niewerbalne tworzą kontekst dla przekazów słownych, najczęściej komunikują postawy, jakie przyjmują wobec siebie kontaktujące się osoby (np. dominację lub podporządkowanie czy partnerstwo); c) zastępowanie, gdy zamiast słów pojawia się komunikat niewerbalny; d) regulowanie, służące informowaniu partnera rozmowy o kończeniu własnej wypowiedzi i chęci przekazania mu głosu; e) akcentowanie, pozwalające wyróżniać czy podkreślać wybrane przekazy słowne poprzez różne kanały niewerbalne; f) przeciwstawianie, które dotyczy równoczesnego nadawani informacji słowami i gestami, a przekazy te mogą być niespójne. SNK 8-9.

Brak umiejętności niewerbalnego komunikowania się bądź zaburzenia w tej materii mogą w dużym stopniu zniekształcać czy zakłócać w ogóle skuteczne porozumiewanie się i w konsekwencji relacje społeczne. Dlatego też bardzo ważne jest kształcenie i rozwijanie umiejętności komunikowania się przy użyciu mowy ciała. Czy jednak możliwe jest zwiększanie skuteczności własnej mowy ciała poprzez trening? Z pewnością tak! SNK 9.

Często bywa, że sygnały niewerbalne są najważniejszą częścią naszego przesłania, a dokładne zrozumienie i skuteczne wykorzystanie tych zachowań przynosi korzyści właściwie w każdej dziedzinie aktywności człowieka. SNK 13.

Uczucie i emocje są dokładniej i rzetelniej ujawniane przez sygnały niewerbalne niż słowne środki wyrazu. SNK 14.

Czy zastanawiałeś się kiedyś, co to jest komunikacja niewerbalna? Używasz jej na co dzień: kiedy słuchasz, śpiewasz, składasz życzenia przyjacielowi, chcesz podkreślić, że zależy ci na czyjejś opinii, lub kiedy się złościsz na swoją drugą połowę. Nawet kiedy odpoczywasz. W pracy pozwala ci zrozumieć lepiej, co chce przekazać szef lub klient – pokazuje, czy czegoś nie ukrywa za potokiem pięknych słów, czy rzeczywiście mówi prawdę. MOK 10.

Nie obejdziesz się bez niej, robiąc zakupy w sklepie i siedząc w gabinecie lekarskim. Po miłym uśmiechu urzędniczki orientujesz się, że twoja sprawa zostanie szybko załatwiona. Komunikacji niewerbalnej używasz, czy tego chcesz, czy też nie, ponieważ jest nieodłącznym elementem relacji międzyludzkich. Dzięki niej możesz wypaść dobrze lub źle. Jeśli używasz jej świadomie, sam kreujesz swój wizerunek, sprawiasz, że otoczenie postrzega cię w sposób, na jakim ci zależy. Jeśli nie masz nad nią kontroli – jesteś niczym otwarta księga. MOK 10.

Choć wiele osób nie wie, w jaki sposób wpłynąć na kogoś za pomocą mowy ciała (być może są nawet osoby, które nie wiedzą, że można to robić), istnieje też spora grupa ludzi, którzy świetnie zdają sobie sprawę z tego, jakie zastosować gesty, by lepiej wypaść. A skoro ta wiedza pozwala oddziaływać na innych, to ktoś ją może wykorzystać przeciwko tobie. Doskonaląc się w tej dziedzinie, zmniejszysz ryzyko stania się czyjąś ofiarą. MOK 10.

Przede wszystkim należy pamiętać, że komunikacja niewerbalna to nie tylko same gesty, mimika i pozycja ciała. To również sposób mówienia, autoprezentacja i wizerunek, budowa ciała i przekazywane przez nie sygnały, a także to, co cię otacza i wpływa na postrzeganie twojej osoby przez innych. W komunikacji niewerbalnej ważne są ton twojej wypowiedzi, ubiór i przestrzeń, jaką zajmujesz. MOK 11.

Komunikacja niewerbalna to wszystko, co przekazujesz za pomocą sygnałów wysyłanych do rozmówcy, bez użycia mowy, czyli komunikacji werbalnej. MOK 11.

Kolejny skuteczny sposób na to, by wzmocnić pewność siebie, sugerują badania przeprowadzone przez psychologów Danę R. Carney, Amy J. Cuddy i Andy’ego J. Yapa. Wynika z nich, że wystarczy… przyjąć pewną siebie postawę. Carney i jej współpracownicy zauważyli, że z poziomem pewności siebie wiążą się dwa aspekty mowy ciała: ekspansywność (rozmiar przestrzeni zajmowanej przez daną osobę) oraz otwartość (otwarty lub zamknięty układ kończyn). Osoby energiczne i pewne siebie na ogół przyjmują postawę ekspansywną i otwartą, ludzie niepewni siebie zaś przyjmują postawę skuloną i zamkniętą. CMW 163.

Istnieją dwa sposoby komunikowania się bez słów, wykorzystujące: (1) ruchy ciała, takie jak mimika, gesty i postawa, (2) zależności przestrzenne, takie jak odległość od rozmówcy. Rozumienie języka ciała jest bardzo ważne, ponieważ za ponad 50% oddziaływania komunikatu odpowiadają właśnie ruchy ciała. Język ciała nie tylko przekazuje więcej informacji niż słowa, ale często jest też bardziej wiarygodny niż komunikacja werbalna. SKP 61.

Komunikacja ciałem, której badaniem zajmuje się kinezyka, jest w dużej mierze wyuczona. Gesty przekazywane są z pokolenia na pokolenie bez specjalnego treningu. Chłopiec uczy się chodzić z rozstawionymi szeroko nogami jego ojciec, a dziewczynka – śmiać się, zakrywając dłonią usta, jak jej matka. Wiele gestów ogranicza się do określonych grup rówieśniczych, niektóre są typowe dla regionów czy kultur, a jeszcze inne są uniwersalne. SKP 62-63.

Siedzenie z nogami nieskrzyżowanymi i lekko odsuniętymi od siebie komunikuje otwartość. Z kolei siedzenie na krześle okrakiem sygnalizuje dominację, a przełożenie jednej nogi przez oparcie krzesła – obojętność. Oparcie jednej nogi na wysokości kostki o udo drugiej lub siedzenie ze skrzyżowanymi łydkami może być oznaka oporu. Założenie nogi na nogę i machanie nią często jest oznaką znudzenia, złości lub frustracji. Kiedy rozmówcy nie krzyżują kończyn, łatwiej im dojść do porozumienia. Kierunek, w którym zwrócone są nogi i stopy, jest często kierunkiem największego zainteresowania danej osoby. SKP 65.

Język ciała odpowiada za ponad 50% oddziaływania komunikatu. Za pozostałą część odpowiadają elementy werbalne oraz głosowe sygnały niewerbalne. Proporcje przedstawiają się następująco:
– 7 % elementy werbalne (słowa),
– 38 % elementy głosowe (siła i wysokość głosu, rytm itd.),
– 55 % ruchy ciała (głównie mimika). SKP 71.

D. Morris przyjmuje, że zachowanie niewerbalne obejmuje sygnały pozbawione słów lub uzupełniające słowa (zachowania werbalne). Włączone są do tego liczne ruchy twarzy, ciała, cechy fizyczne i środowiskowe oraz sposób w jaki słowa są wypowiadane. Treści niewerbalnych przekazów zawarte są w znaczeniach przypisywanych im przez odbiorców – znaczenia te nie zawierają się w samym sygnale. Przypisując znaczenie niewerbalnym zachowaniom, należy dodatkowo uwzględnić kulturowe i indywidualne konteksty, w których te niewerbalne sygnały występują, jak również komunikowanie werbalne, które im często towarzyszy. W definicji tej autor podkreśla, że nie każde zachowanie posiada cechy komunikatu i dlatego używa terminu „zachowanie niewerbalne”, a nie „komunikowanie”. SNK 20.

Antropolog Albert Mehrabian odkrył, że 7% znaczenia danej wiadomości zawarte jest w słowach, 38% w brzmieniu głosu (ton, modulacja i inne dźwięki), a 55% w środkach niewerbalnych. Bardziej wyważone proporcje podaje R. Birdwisthell, który szacuje, że blisko 65% znaczeń w czasie każdej wymiany informacji pochodzi z kanału niewerbalnego. Niezależnie, czy zgodzimy się z tym, co twierdzi Mehrabian czy Birdwisthell, jedno wydaje się być pewne – mowa ciała ma dużo większy udział w codziennych interakcja niż potocznie się o tym sądzi. SNK 20.

Eksperymentalnie dowiedziono, że interpretując całościowy, mieszany – słowny i niewerbalny – przekaz, wykazujemy większe zaufanie do bezsłownych niż do werbalnych sygnałów. Reguła ta została potwierdzona w różnych relacjach i sytuacjach, na przykład podczas oceny pierwszego wrażenia, sesji terapeutycznej, oceny przywództwa czy w czasie wywiadu związanego z zatrudnieniem nowego pracownika. SNK 20.

Dziennie nie mówimy dłużej 10-20 minut, przeciętnie zdanie trwa nie więcej niż 2,5 minuty, co oznacza, że 65% informacji uzyskiwanych w czasie rozmów nie pochodzi ze słów. Przez kanał werbalny przechodzą tak zwane niezbite fakty, a przez kanał niewerbalny transmitowane jest to, co ostatecznie chcemy przekazać, dołączając do argumentacji postawę ciała, mimikę, gest, nastrój. Język ciała opiera się na specyficznym doborze słów, ma swoją strukturę i charakteryzuje się realnością psychologicznej analizy, posiada własna gramatykę i interpunkcję, a każdy gest jest odpowiednikiem jednego słowa. SNK 20-21.

Polecane książki

Słownik: wykaz pojęć Bibliografia: wykaz skrótów