Tożsamość (identity)
Czym jest tożsamość?
Tożsamość – w teorii Eriksona tożsamość jest spójnym poczuciem tego, kim się jest. Rozwój poczucia tożsamości jest głównym celem okresu dorastania. PKK I 228.
Tożsamość osobista (personal identity) – doświadczanie siebie samego jako niepowtarzalnej jednostki różniącej się od innych jednostek; wiąże się z podziałem świata społecznego na kategorie „ja-inni” i wyodrębnieniem wiedzy o własnych cechach, które najsilniej odróżniają jednostkę od pozostałych członków własnej grupy. WPS 545.
Tożsamość osobista – odzwierciedla idiosynkratyczne aspekty Ja, takie jak cechy charakteru i bliskie relacje z innymi osobami. CTP 342.
Tożsamość społeczna (social identity) – doświadczanie siebie samego jako członka grupy, z którą człowiek się utożsamia, różniącej się od innych grup społecznych; wiąże się z podziałem świata społecznego na kategorie „my-oni”. WPS 545.
Tożsamość społeczna – odzwierciedla przynależność do konkretnej grupy, obejmując związane z tą grupą postawy, zachowania i normy społeczne. CTP 342.
Tożsamość społeczna – element „my” w koncepcji własnego „ja”. Część odpowiedzi na pytanie, „kim jestem”, wypływająca z naszej przynależności grupowej. Zawiera się na przykład w stwierdzeniach typu: „jestem Australijczykiem”, „jestem katolikiem”. MPS 454.
Tożsamość – pojęcie odnoszące się do wiedzy jednostki o sobie. Tożsamość jest ściśle związana z potrzebą poczucia własnej odrębności. Aby poczucie tożsamości mogło istnieć, jednostka musi być świadoma siebie, swoich cech, celów i doświadczeń. Tożsamość opiera się na pewnej stałości cech psychicznych, fizycznych, wartości osobistych i cech środowiska społecznego. Istnieją różne ujęcia tożsamości. Np. rozróżnia się tożsamość osobistą, która opiera się na unikalności i odrębności jednostki, oraz tożsamość społeczną, która opiera się na grupowej przynależności, relacjach interpersonalnych oraz pozycji i statusie społecznym. Poszukiwanie własnej tożsamości i próba jej określenia przypada na okres dorastania. O ile dziecko poszukuje danych na swój temat przede wszystkim od innych ludzi, o tyle dorastający szuka tej wiedzy poprzez wewnętrzną refleksję. Często poszukiwaniom tym towarzyszy poczucie zagubienia i niepokój poznawczy, ale też zadowolenie ze wzrastającego poczucia autonomii i odrębności. W dorastaniu są różne drogi budowania własnej tożsamości, np. przez ustalenie ciągłości własnego istnienia, przez próby zmieniania siebie (wyglądu, wyrażania emocji, przejmowania cudzych poglądów), przez sprawdzenie siebie (postanowienia, wyczyny). W okresie dorastania koncepcja siebie jest wielowymiarowa i wielopostaciowa – młody człowiek poszukuje odpowiedzi nie tylko na pytanie: „jaki jestem?”, ale tez na szereg innych, np.: „jaki chciałbym być?”, „jaki powinienem być?”, „jaki mogę być?”, „jaki będę?” czy wreszcie „jaki byłem?”. Zdaniem E.H. Eriksona na okres dorastania przypada tzw. kryzys tożsamości, którego pomyślne rozwiązanie w adolescencji sprawia, że jednostka wchodzi w dorosłe życie jako osoba wewnętrznie silna i autonomiczna. Ważną rolę w ustalaniu własnej tożsamości odgrywa płeć (identyfikacja z własną płcią). SS 289.
Wypisy z literatury psychologicznej
Najczęściej przyjmuje się, że na tożsamość indywidualną składa się to, co człowieka subiektywnie odróżnia od innych członków grupy własnej (której sam też jest członkiem), podczas gdy na tożsamość społeczną – to, co odróżnia go jako członka grupy własnej od grup obcych (do których nie należy). WPS 451.
Tożsamość ego (ego identity) – w psychologii ego termin wprowadzony w 1946 przez psychoanalityka pochodzenia niemieckiego Erika H. Eriksona (1902-94), na oznaczenie stanu psychologicznego, do jakiego dochodzi się pod koniec wieku dojrzewania, jeśli wcześniejsze kryzysy rozwojowe zostały pomyślnie rozstrzygnięte. Związany jest on z poczuciem osobistej tożsamości (kim się jest) i tego, jak się jest postrzeganym przez innych. Dorastający młody człowiek, któremu nie uda się osiągnąć tożsamości ego, prawdopodobnie będzie odczuwał rozpacz, nie będzie miał poczucia wspólnoty z rówieśnikami i będzie miał problemy z intymnością i z formowaniem związków opartych na miłości. CS 793.
Od dzieciństwa do późnej starości człowiek próbuje jakoś pogodzić potrzebę zachowania własnej indywidualności i niepowtarzalności z potrzebą przynależności do jakiejś wspólnoty i zyskiwania akceptacji ze strony innych ludzi. Mniej lub bardziej świadomie szuka kompromisu między indywidualną tożsamością, osobistą definicją tego, kim jest, jakie są jego pragnienia, plany i cele, a wymaganiami i oczekiwaniami grupy, do której należy lub chce należeć, czyli tożsamością społeczną. SNO 9.
Wymiana między „ja” a światem społecznym odbywa się w obie strony. To, co na swój temat myślisz i co wobec siebie czujesz, wpływa na sposób interpretacji, zapamiętywania i reagowania na zdarzenia. Z kolei otoczenie społeczne bierze udział w kształtowaniu indywidualnego poczucia tożsamości. MPS 55.
Schematy „ja” – przekonania na temat tego, kim jesteśmy, sterujące i sprawujące kontrolę nad procesami przetwarzana informacji o własnej osobie. MPS 56.
Nasze poczucie „ja” pomaga nam podporządkować myśli i działania. Przy przetwarzaniu informacji na poziomie poznawczym lepiej zapamiętujemy to, co wiąże się z naszą osobą. To zjawisko zostało nazwane efektem samoodnoszenia. Elementami konstrukcyjnymi pojęcia „ja” są schematy „ja” – odgrywające ważną rolę w przetwarzaniu informacji na nasz temat i wizje potencjalnego „ja” – wyrażające pragnienia – wyrażające pragnienia, kim chcielibyśmy być w przyszłości, i obawy, kim możemy zostać. Samoocena odzwierciedla globalne poczucie własnej wartości człowieka, od którego zależy aprobata poszczególnych posiadanych cech i uzdolnień. Często nasza wiedza o sobie zawiera informacje fałszywe i niepełne. Zdarza się, że nie rozumiemy, dlaczego zachowujemy się w określony sposób. Kiedy silne wpływy na nasze postępowanie nie są na tyle oczywiste, aby każdy, kto nas obserwuje, potrafił je dostrzec, zwiększa się prawdopodobieństwo, że my również je pominiemy. Ludzie w różny sposób definiują własne „ja”. „Ja” niezależne stanowi wytwór indywidualistycznej kultury Zachodu. „Ja” współzależne jest z kolei typowe dla kultur Azji i obszaru Trzeciego Świata. te kontrastujące koncepcje własnej osoby przyczyniają się do występowania uwarunkowanych kulturowo różnic w zachowaniach. MPS 65.
Niewiele rzeczy tak jednoczy ludzi jak wspólny obiekt nienawiści. Dlatego też czasy napięcia w stosunkach między różnymi grupami etnicznymi mogą jednocześnie stanowić okres, gdy ludzie odczuwają największą dumę z powodu własnej tożsamości etnicznej. (…) Świadomi tego, kim „oni” są, wiemy także, kim „my” jesteśmy. Przywódcy mogą nawet świadomie wykreować wizerunek jakiegoś wroga jako technikę zwiększenia spójności grupy. MPS 655.
Kiedy struktura Ja zmienia się na skutek prezentowanych zachowań, mówimy o uwewnętrznieniu (internalizacji) autoprezentacji. Podłoże internalizacji mogą stanowić co najmniej trzy procesy. Po pierwsze, [1] obserwując własne reakcje w rozmaitych sytuacjach, człowiek czasami uczy się o sobie czegoś nowego. Główną przesłanką teorii autopercepcji jest założenie, że ludzie wnioskują o swoich cechach (takich jak postawy i osobowość) na podstawie obserwacji własnego zachowania oraz warunków, w których ma ono miejsce. Po zaprezentowaniu siebie w określony sposób człowiek może zatem dojść do wniosku, że jest taki, jak na to skazuje jego wizerunek. Po drugie, [2] zachowywanie się w określony sposób może spowodować, że człowiek zaczyna myśleć o tych aspektach siebie, nad którymi wcześniej się nie zastanawiał. Dane postępowanie skłania go czasem do zrewidowania struktury własnego Ja z uwzględnieniem informacji zgodnych z prezentowanym wizerunkiem. I po trzecie, [3] kiedy człowiek prezentuje nowy wizerunek siebie – taki, który nie wchodzi jeszcze w skład jego struktury Ja – może otrzymać afirmującą informację zwrotną od innych ludzi (to znaczy uzyskać potwierdzenie). Po rozpoczęciu nowej pracy wiele osób doświadcza poczucia nierealności i ma wrażenie, że po prostu gra jakąś rolę. Osoby te prezentują wizerunek menedżera, nauczyciela czy policjanta, ale tak naprawdę nie czują się nimi. Z biegiem czasu jednak, w miarę jak inni zaczynają reagować na nowy wizerunek, nowa tożsamość ulega uwewnętrznieniu. LWW 199-200.
Kolektywizm – idea wyrażająca się w stawianiu na pierwszym miejscu interesu grupy (często jest nią szeroko pojmowana rodzina lub zespół pracowniczy) i określaniu własnej tożsamości według jej charakterystyki. MPS 249.
Indywidualizm – idea wyrażająca się w stawianiu na pierwszym miejscu interesu jednostkowego przed interesem grupy i określaniu własnej tożsamości bardziej na podstawie posiadanych cech niż identyfikacji z określoną grupą. MPS 249.
Odcięci od swoich społecznych więzi związanych z osadzeniem w rodzinie, gronie przyjaciół i grupie pracowniczej, indywidualiści zachowują tożsamość i poczucie własnego „ja”. dlatego nie odczuwają oporów przed zmianą pracy, domu, parafii czy opuszczenia rodziny w poszukiwaniu lepszych perspektyw życiowych. W wieku dojrzewania dążą do oddzielenia się od rodziców i zdefiniowania własnego „ja”. Słyszą rady: „Bądź ze sobą w kontakcie, akceptuj siebie, bądź wobec siebie szczery”. Nie bądź „uzależniony” (podtrzymując, kochając i pozostając przywiązany do kłopotliwego partnera). Znany terapeuta Fritz Perls streścił ideę indywidualizmu na gruncie zachodniej psychologii popularnej słowami: „Ja robię swoje, a Ty swoje. Nie jestem na tym świecie po to, aby spełniać Twoje oczekiwania, i Ty nie jesteś na tym świecie, aby spełniać moje”. Supergwiazda Frank Sinatra wyraził to samo przesłanie w piosence, śpiewając: „Zrobiłem to po swojemu, bo chce być sobą”. W kulturach o charakterze kolektywistycznym, gdzie nagradza się zachowania stanowiące przejaw społecznej solidarności, słowa podobnej treści są rzadko wypowiadane. Powiązania społeczne określają sposób zachowania i pomagają znaleźć odpowiedź na pytanie, kim się jest. Liczne rodziny są blisko ze sobą związane. Czasami zdarza się, że nazwisko jest umieszczane przed imieniem, ponieważ ma ono dla człowieka relatywnie większą wagę (Hui Harry). Poleganie na sobie oznacza nie „zajmowanie się swoimi sprawami”, ale „bycie odpowiedzialnym”. Nawet w reklamach gazetowych dostrzec można kulturową specyfikę. W koreańskich sloganach reklamowych w porównaniu z amerykańskimi uwaga czytelnika rzadziej kierowana jest na cele jednostkowe („Ona ma swój styl”), a częściej grupowe („Znaleźliśmy sposób zbliżania do siebie ludzi”). MPS 250.
Jeśli jednak rozpatrywane w perspektywie genealogicznej nieświadome wyobrażenia stanowią najbardziej archaiczny rdzeń tożsamości jednostki, na którym z czasem nawarstwiają się, będące ich pochodną, różnego rodzaju wyobrażenia świadome, wypierając je całkowicie (lub częściowo) w nieświadome, to w perspektywie ontologicznej oba te typy wyobrażeń są równouprawnione jako rządzące się innego rodzaju „logiką” właściwą procesom wtórnym i pierwotnym. DOP 179-180.
Z funkcją obronną nieświadomych fantazji koresponduje założenie, że wyznaczają one niezbywalne podłoże dla każdej „dojrzałej” jednostkowej tożsamości. Składające się na te fantazje narracje są po prostu kwestią „życia i śmierci” jednostki. Po pierwsze bowiem, tylko dzięki nim jest ona w stanie wyzwolić się od zniewalającej ją zrazu całkowicie traumy rzeczywistości. Po drugie zaś, dopiero w odniesieniu do nich, na drodze rozlicznych konfrontacji z rzeczywistością, jednostka może wykształcić, z czasem „kontrolowany” odpowiednio przez świadomość, obraz siebie, innych i świata, który pozwala jej funkcjonować w społeczeństwie. DOP 220.
Kategoryzacja społeczna najczęściej jest definiowana jako proces identyfikowania rzeczy lub ludzi jako członków jednej kategorii, podobnych do innych jej członków i jednocześnie różnych od członków innych kategorii. Kategorie mają funkcję informacyjną. Kiedy jakiś obiekt zostaje przyporządkowany danej kategorii, to na podstawie wiedzy o niej możemy wnioskować o tym obiekcie, np.: ta osoba zależy od subkultury ceniącej faszyzm, a więc jest niebezpieczna. Poznawcze założenia teorii kategoryzacji były dalej rozwijane przez psychologów społecznych. Według klasycznej Teorii Tożsamości Społecznej Tajfela ludzie pragną się identyfikować z grupą, która jest dla nich źródłem pozytywnej samooceny. Identyfikacja z grupą ma jednak dalsze konsekwencje. Badania realizowane w paradygmacie grupy minimalnej dowodzą, że uznanie grupy za „własną” na podstawie nawet prozaicznego kryterium (preferencje malarza) prowadzi do faworyzowania członków tej grupy. Zjawisko to jest nazywane stronniczością wobec grupy własnej (in-group bias) lub faworyzacją grupy własnej. Inną konsekwencją kategoryzacji społecznej jest zjawisko akcentuacji, polegające na zwiększaniu różnic między kategoriami i podobieństw wewnątrz kategorii. Podział osób na „grupę własną” i „obcych” prowadzi do tego, że obraz „obcych” ulega uproszczeniu. Są oni postrzegani jako bardziej podobnie do „siebie” i różni od „nas”. DTP 86-87.
Bogactwo tożsamości składających się na nasze ja umożliwia nam też negocjowanie tożsamości w taki sposób, aby była ona najbardziej korzystna dla mniemania, jakie mamy o sobie. WPS 158.
Teoria tożsamości społecznej zakłada, że: 1) ludzie mają skłonność do dzielenia napotykanych osób na kategorie; 2) w wypadku społecznych kategoryzacji jedna identyfikuje zawsze własną kategorię podmiotu („my”), pozostałe zaś identyfikują grupy obce („oni”), oraz 3) ważnym źródłem pozytywnej samooceny jest dla ludzi przynależność do cenionych grup społecznych. Skłonność do przekonania, że własna grupa jest lepsza od pozostałych, stanowi więc sposób obrony lub podwyższania samooceny, który należy do najsilniejszych pozabiologicznych motywów ludzkich. Jeżeli jednostki identyfikują się z własną grupą i wchodzą w kontakty z przedstawicielami innych grup społecznych, to popadają w ogólnie zdeformowane spostrzeganie grupy własnej jako lepszej niż obcej, na co składa się zarówno faworyzacja tej pierwszej (oceny pozytywne), jak i deprecjacja drugiej (oceny negatywne). (…) Teoria tożsamości społecznej nie zakłada więc, że ludzie po prostu oceniają własną grupę bardziej pozytywnie od obcej. Czynią tak głównie osoby z grup o wysokim statusie, pod względem tych ocen, które definiują całą hierarchię i kiedy hierarchia jest spostrzegana jako prawomocna, stabilna i nieprzepuszczalna. Osoby z grup o niskim statusie czasami spostrzegają swoją grupę gorzej od grup ulokowanych wyżej (hierarchie prawomocne, stabilne i nieprzepuszczalne), ale czasami, przeciwnie, faworyzują grupę własną, szczególnie gdy hierarchia jest spostrzegana jako nieprawomocna i podatna na zmiany. WPS 498-499.
Nieodłączną własnością kategoryzacji społecznych pozostaje fakt, że jedna z wyodrębnionych grup jest zawsze grupą własną, co czyni pozostałe grupy „obcymi”. Badania z użyciem metody minimalnej sytuacji międzygrupowej wskazują na dużą łatwość podziału otoczenia na swoich i obcych. Ponieważ ludzie mają silną skłonność do pozytywnej samooceny, a przynależność do grup jest ważnym elementem tożsamości, wykazują oni powszechną tendencję do lepszego traktowania swoich niż obcych (teoria tożsamości społecznej). Przejawia się to w ocenach (np. ostateczny błąd atrybucji i preferencja własnej grupy, na którą składa się jej faworyzacja i deprecjacja grup obcych), w emocjach i zachowaniach międzygrupowych (dyskryminacja, izolacja). WPS 500-501.
Dezindywidualizacja (deindywiduation) – stan zmniejszonego poczucia własnej tożsamości (zwykle będący skutkiem anonimowości), co powoduje mniejszą dbałość o ocenę społeczną i osłabia hamulce przeciw zakazanym formom zachowania. ACI 417.
Za dojrzałego emocjonalnie uznajemy kogoś, kto jest zdolny do obiektywnego i abstrakcyjnego myślenia, a jednocześnie potrafi nawiązać głęboką bliskość emocjonalną z innymi ludźmi. Osoby dojrzałe emocjonalnie potrafią funkcjonować samodzielnie, równocześnie nawiązują jednak głębokie więzi emocjonalne z innymi i udaje im się harmonijnie łączyć oba te aspekty w codziennym życiu. Potrafią otwarcie dążyć do osiągnięcia tego, na czym im zależy, lecz nie wykorzystują przy tym innych ludzi. Odcięli się wystarczająco od swojej rodziny pochodzenia, aby móc budować własne, niezależne życie. Mają dobrze wykształcone poczucie własnego „ja” i własnej tożsamości, wysoko cenią sobie też swoje najbliższe związki z innymi ludźmi. GDD 45.
Podstawowym mechanizmem obronnym występującym u pacjentów z zaburzeniem osobowości z pogranicza jest rozproszenie tożsamości, odnoszące się do zniekształconego i niestabilnego postrzegania samego siebie, a w konsekwencji również innych osób tak, jak gdyby byli niewyraźnymi, przypominającymi widma zniekształconymi obrazami w lustrze w „domu strachów”, ledwo dostrzegalnymi i nieuchwytnymi. KSN 218.
Ludzie o psychotycznym poziomie organizacji osobowości maja poważne problemy z tożsamością – do tego stopnia, że nie są pewni, czy w ogóle istnieją, a nie tylko czy są ze swej egzystencji zadowoleni. Są bardzo zdezorientowani w kwestii tego, kim są, i zwykle zmagają się z tak podstawowymi elementami samoidentyfikacji, jak pojęcie własnego ciała, wieku, płci czy orientacji seksualnej. Szczerze pytają: „Skąd mam wiedzieć, kim jestem?” czy wręcz „Skąd mam wiedzieć, że istnieję?”. Nie mogą czerpać z poczucia ciągłości własnej tożsamości i nie doświadczają innych ludzi jako mających ciągłe Ja. Żyją w strachu przed „wrogą transformacją”, która nagle zmienia zaufana osobę w sadystycznego prześladowcę. Poproszeni o opisanie siebie albo ważnych osób w ich życiu, podają informacje niejasne, mało istotne, bardzo konkretne lub wyraźnie zniekształcone. MDP 87.
Słownik: wykaz pojęć Bibliografia: wykaz skrótów
Dodaj komentarz