Wzmocnienie (reinforcement)

Co to jest wzmocnienie w psychologii?

Wzmocnienie (reinforcement) to kluczowe pojęcie w teorii uczenia się, szczególnie w ramach warunkowania instrumentalnego opracowanego przez B.F. Skinnera. Oznacza proces, w którym określone zachowanie jest wzmacniane przez konsekwencje, jakie po nim następują. Te konsekwencje mogą zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia tego zachowania w przyszłości.

Wzmocnienia dzielimy na pozytywne i negatywne.

• Wzmocnienie pozytywne polega na dodaniu bodźca, który jest przyjemny lub pożądany, aby zwiększyć częstotliwość określonego zachowania (np. pochwała za dobrą pracę).
• Wzmocnienie negatywne polega na usunięciu bodźca nieprzyjemnego lub niepożądanego, co również wzmacnia określone zachowanie (np. wyłączenie irytującego alarmu po zapięciu pasów w samochodzie).

Jakie są rodzaje wzmocnienia?

Wzmocnienie może przybierać różne formy, w zależności od tego, jak często i w jakim kontekście jest stosowane. Najczęściej wyróżnia się:

• Wzmocnienie ciągłe – zachowanie jest wzmacniane za każdym razem, gdy występuje. Stosuje się je na początkowych etapach uczenia się nowych umiejętności.
• Wzmocnienie częściowe – zachowanie jest wzmacniane tylko od czasu do czasu. To bardziej efektywna strategia w utrzymaniu długotrwałych nawyków.

Dodatkowo można mówić o wzmocnieniu pierwotnym (np. jedzenie jako nagroda) i wtórnym (np. pieniądze, które same w sobie nie zaspokajają potrzeb biologicznych, ale pozwalają je zrealizować).

Dlaczego wzmocnienie jest ważne w codziennym życiu?

Wzmocnienie jest kluczowe w kształtowaniu zachowań zarówno dzieci, jak i dorosłych. W rodzinach, szkołach, miejscach pracy i innych kontekstach społecznych stosujemy różne formy wzmocnienia, nawet nieświadomie. Na przykład:

• Rodzic, który chwali dziecko za uprzątnięcie pokoju, stosuje wzmocnienie pozytywne.
• Pracodawca, który oferuje premie za osiągnięcie wyników, również wykorzystuje wzmocnienie pozytywne.
• Wyłączanie irytującego dźwięku telefonu po odebraniu go to przykład wzmocnienia negatywnego.

Dzięki wzmocnieniu możemy skutecznie budować pozytywne nawyki, eliminować niepożądane zachowania i poprawiać jakość naszych relacji.

Jak unikać błędów w stosowaniu wzmocnień?

Nieodpowiednie stosowanie wzmocnień może prowadzić do niepożądanych efektów, takich jak:

• Wzmocnienie niepożądanych zachowań – na przykład, gdy dziecko otrzymuje uwagę rodziców za niegrzeczne zachowanie, co może je nieumyślnie wzmacniać.
• Uzależnienie od nagród – jeśli wzmocnienie pozytywne stosowane jest zbyt często, istnieje ryzyko, że osoba przestanie podejmować działanie bez obietnicy nagrody.

Aby tego uniknąć:

• Stosuj różne rodzaje wzmocnień, aby nie uzależniać zachowania od jednego bodźca.
• Unikaj wzmacniania niepożądanych zachowań przez przypadkowe nagradzanie.
• Upewnij się, że wzmocnienie pojawia się bezpośrednio po zachowaniu, aby związek między nimi był jasny.

Jak wykorzystać wzmocnienie do budowania dobrych nawyków?

Aby skutecznie wprowadzić wzmocnienie w codziennym życiu, warto:

1. Zidentyfikować zachowanie, które chcesz wzmocnić – czy to regularne ćwiczenia, lepsza organizacja czasu, czy większa cierpliwość w relacjach.
2. Wybrać odpowiedni rodzaj wzmocnienia – może to być pochwała, drobna nagroda materialna, czy nawet czas na odpoczynek.
3. Utrzymać konsekwencję – regularność jest kluczowa, zwłaszcza na początku procesu zmiany.
4. Monitorować efekty – obserwuj, czy wybrane wzmocnienia faktycznie przynoszą oczekiwane rezultaty. W razie potrzeby dostosuj strategię.

Podsumowanie

Wzmocnienie to potężne narzędzie w psychologii, które znajduje zastosowanie w wielu obszarach codziennego życia. Zrozumienie, jak działa, pozwala świadomie kształtować własne zachowania i wpływać na otoczenie.

Zarówno pozytywne, jak i negatywne wzmocnienia mogą być skuteczne, jeśli są stosowane odpowiedzialnie. Dzięki temu możemy budować lepsze nawyki, wzmacniać relacje i skuteczniej osiągać cele.

Wypisy z literatury psychologicznej

Wzmocnienie (reinforcement) – dodanie lub usunięcie czegoś z otoczenia skutkujące wzmożeniem zachowania. BWD 182.

Wzmocnienie pozytywne (positive reinforcement) – konsekwencja polegająca na tym, że pojawieniu się zachowania z otoczenia dodaje się coś pożądanego lub pozytywnego, skutkująca wzmożeniem tego zachowania w przyszłości. BWD 182.

Wzmocnienie negatywne (negative reinforcement) – konsekwencja polegająca na tym, że pojawieniu się zachowania z otoczenia usuwa się coś niepożądanego lub negatywnego, skutkująca wzmożeniem tego zachowania w przyszłości. BWD 182.

Czynnik wzmacniający – stan (polegający albo na prezentacji, albo na usunięciu bodźca), który następuje po reakcji i zwiększa siłę tej reakcji. PKK II 134.

Czynnikiem wzmacniającym nazywamy to, co następuje po wystąpieniu zachowania i zwiększa prawdopodobieństwo ponownego pojawienia się tego zachowania w przyszłości. Innymi słowy, czynnik wzmacniający to rodzaj konsekwencji, która sprzyja spotęgowaniu danego zachowania. Myśl o wzmacnianiu jak o mechanizmie funkcjonującym w sposób zbliżony do nagrody. Gdy nagradzasz dziecko lodami po tym, jak posprząta swój pokój, robisz to dlatego, że podoba ci się zachowanie polegające na sprzątaniu pokoju i chciałbyś oglądać je częściej. BWD 40.

Wzmocnienie różnicujące (differential reinforcement) – procedura będąca kombinacją wzmocnienia i wygaszania, której celem jest wzmożenie zachowania pożądanego i redukcja zachowania niechcianego lub trudnego. BWD 182.

Kształtowanie – technika uczenia się sprawczego, za pomocą której wytwarza się nowe zachowanie, wzmacniając reakcje podobne do reakcji pożądanej. PKK II 137.

Rozkład wzmacniania – program określający częstość wzmocnień i ich rozkład w czasie. PKK II 138.

Wzmocnienie jest jednym z fundamentów zmiany zachowania. Niemal wszystkie nasz interakcje z innymi ludźmi i codzienne czynności powodowane są naturalnymi reakcjami na czynniki wzmacniające, które występują w naszym otoczeniu. Wzmocnienie negatywne pozwala nam uniknąć niechcianych zadań lub czynności – albo uciec przed nimi – poprzez zaangażowanie się w określone zachowanie, wzmocnienie pozytywne zaś polega na uzyskiwaniu dostępu do pewnych zadań czy działań również poprzez pewne określone zachowania. BWD 59.

Wzmocnienie negatywne jest bezpośrednim zależnym usunięciem bodźca, które zwiększa prawdopodobieństwo ponownego pojawienia się danego zachowania. Pisząc „zależny”, mam na myśli to, że usunięcie bodźca jest całkowicie powiązane z tym, czy występuje zachowanie docelowe. Zatem gdy zachowanie nastąpi, konsekwencją zależną będzie usunięcie czegoś nieprzyjemnego, co spowoduje wzmożenie się zachowania docelowego. Jeśli zachowanie nie nastąpi, bodziec nie zostaje usunięty. Oto przykład: mówisz dziecku, że jeśli skosztuje kęs nowej potrawy, której nigdy nie próbowało, nie będzie musiało zjadać wszystkich warzyw ze swojego talerza. BWD 45-46.

Chociaż w swobodnej rozmowie często mówimy o „nagrodzie”, Skinner preferował bardziej obiektywny termin czynnik wzmacniający. Terminem tym określał każdy bodziec, który następuje po reakcji i zwiększa jej siłę. Pokarm, pieniądze i seks dla większości ludzi pełnią tę funkcję, podobnie jak zainteresowanie, pochwała lub śmiech. Są to wszystko przykłady pozytywnego wzmocnienia, które, następując po danej reakcji, zwiększa jej siłę i sprawia, że jej ponowne wystąpienie staje się bardziej prawdopodobne. PKK II 134.

Oczywiście większość ludzi wie, co to jest pozytywne wzmocnienie, lecz mniej osób rozumie inny ważny sposób zwiększania siły reakcji sprawczych. Polega ono na wzmacnianiu zachowania przez usunięcie nieprzyjemnego, czyli awersyjnego, bodźca. Psycholodzy nazywają to wzmocnieniem negatywnym. (Słowo „negatywne” jest tu użyte w znaczeniu matematycznym: „odejmij” lub „usuń”, podczas gdy „pozytywne” znaczy „dodaj” „dodaj” lub „zastosuj”). PKK II 134-135.

Użycie „parasola” w celu uchronienia się przed zmoknięciem podczas ulewy jest więc zachowaniem wyuczonym i podtrzymywanym przez wzmocnienie negatywne. Innymi słowy, używasz parasola, żeby uniknąć nieprzyjemnego bodźca (zmoknięcia). Podobnie, kiedy kierowca zapina pas bezpieczeństwa, przykry dźwięk brzęczyka ustaje, dostarczając negatywnego wzmocnienia. Zapamiętaj, że to właśnie „odjęcie”, czyli usunięcie nieprzyjemnego bodźca stanowi negatywne wzmocnienie. PKK II 135.

Kultura kształtuje preferencje dotyczące wzmocnienia, lecz wzmocnienie kształtuje także kulturę. Gdy po raz pierwszy idziesz ulicą miasta w jakimś obcym kraju, wówczas wszystkie rzucające się w oczy różnice są tylko odmiennymi sposobami szukania wzmocnienia lub unikania kary, jakie znaleźli mieszkający tu ludzie. Świątynia jest miejscem, gdzie podejmowane są charakterystyczne dla danej kultury działania zmierzające do uzyskania nagród od bóstwa. Ubiór może odzwierciedlać dążenie do znalezienia satysfakcjonującego partnera (partnerki) lub do zapewnienia sobie poczucia komfortu w panującym w tym kraju klimacie. A kuchnia danej kultury rozwija się z wyuczonej umiejętności przetrwania na rodzimych produktach roślinnych i zwierzęcych. W tym sensie możemy więc pojmować kulturę szeroko, jako zbiór wspólnych dla grupy ludzi zachowań wyuczonych pierwotnie za pomocą warunkowania sprawczego. PKK II 143-144.

Jeśli źródłem uprzedzeń są różnice pozycji społecznej, sposobem na ich zmniejszenie jest stworzenie między grupami stosunków opartych na współpracy i równym traktowaniu. Jeśli uprzedzenia służą racjonalizacji zachowań dyskryminujących, w ramach przeciwdziałania im możemy zalegalizować praktyki antydyskryminiacyjne. Jeśli uprzedzenia są wzmacniane poprzez działalność różnych instytucji, możemy rozpocząć kampanię, która doprowadzi do zmiany tego stanu rzeczy i na przykład skłoni środki masowego przekazu do lansowania wzorów zgodnego współżycia różnych grup. Jeśli członkowie innych grup wydają nam się jedną niezróżnicowaną masą, możemy podjąć wysiłki, aby zacząć dostrzegać w ich gronie indywidualne osoby. Na truciznę, jaką są uprzedzenia, można stosować różnego rodzaju antidota. MPS 482.

Słownik: wykaz pojęć Bibliografia: wykaz skrótów