Uwaga (attention)

Czym jest uwaga?

Uwaga to jedno z kluczowych pojęć w psychologii, które odnosi się do zdolności jednostki do koncentrowania się na określonych bodźcach lub zadaniach, jednocześnie ignorując inne.

W najprostszych słowach, uwaga to proces selektywnego przetwarzania informacji. Psychologowie definiują ją jako mechanizm, który pozwala nam skupić się na tym, co jest dla nas istotne w danym momencie.

Uwaga może być rozumiana na różne sposoby – jako proces poznawczy, który umożliwia nam analizowanie i interpretowanie otaczającego nas świata, a także jako zdolność do kontrolowania naszych myśli i działań.

Istnieje wiele teorii dotyczących uwagi, ale wszystkie zgadzają się co do jej fundamentalnej roli w naszym codziennym funkcjonowaniu.

Jakie są rodzaje uwagi?

W psychologii wyróżniamy kilka rodzajów uwagi, które odzwierciedlają różne aspekty tego zjawiska:

1. Uwaga selektywna – polega na koncentrowaniu się na jednym bodźcu przy jednoczesnym ignorowaniu innych. Przykładem może być rozmowa w głośnym pomieszczeniu, gdzie skupiamy się na głosie rozmówcy.
2. Uwaga podzielona – odnosi się do zdolności do jednoczesnego przetwarzania wielu źródeł informacji. Na przykład, podczas jazdy samochodem możemy rozmawiać przez telefon i jednocześnie obserwować drogę.
3. Uwaga stała – to zdolność do utrzymania koncentracji przez dłuższy czas. Jest kluczowa podczas nauki lub pracy nad skomplikowanym projektem.
4. Uwaga przerywana – występuje, gdy nasza uwaga jest często rozpraszana przez różne bodźce zewnętrzne lub wewnętrzne myśli.

Dlaczego uwaga jest ważna w codziennym życiu?

Uwaga odgrywa fundamentalną rolę w naszym codziennym życiu i ma wpływ na wiele aspektów naszej egzystencji:

• Nauka ­– bez odpowiedniej uwagi trudno jest przyswajać nowe informacje. W szkole czy na uczelni uczniowie muszą być w stanie skupić się na wykładach i materiałach edukacyjnych. Uwaga pozwala na efektywne przetwarzanie informacji oraz ich późniejsze zapamiętywanie.
• Relacje interpersonalne – uwaga jest kluczowa w budowaniu relacji z innymi ludźmi. Kiedy rozmawiamy z kimś, nasza zdolność do aktywnego słuchania i skupiania się na rozmówcy wpływa na jakość interakcji. Osoby, które potrafią okazać uwagę i zainteresowanie, są często postrzegane jako bardziej empatyczne i zaangażowane.
• Zdrowie psychiczne – zaburzenia uwagi mogą prowadzić do problemów zdrowotnych, takich jak stres czy depresja. Kiedy nie potrafimy skupić się na zadaniach czy relacjach, możemy czuć się przytłoczeni i niepewni siebie. Dlatego umiejętność zarządzania uwagą jest istotna dla naszego dobrostanu psychicznego.

Jak możemy poprawić naszą uwagę?

Jeśli zauważasz, że masz trudności z koncentracją, istnieje wiele strategii, które mogą pomóc:

• Techniki uważności (mindfulness) – mindfulness, czyli uważność, to praktyka polegająca na byciu obecnym w chwili obecnej. Regularne ćwiczenie mindfulness może poprawić naszą zdolność do koncentracji i zmniejszyć rozproszenie uwagi.
• Organizacja przestrzeni – zorganizowanie miejsca pracy lub nauki może znacząco wpłynąć na naszą zdolność do skupienia się. Eliminacja zbędnych bodźców oraz stworzenie sprzyjającego środowiska sprzyja lepszej koncentracji.
• Odpoczynek – odpoczynek i regularne przerwy są kluczowe dla utrzymania wysokiego poziomu uwagi. Przepracowanie prowadzi do zmęczenia umysłowego, co negatywnie wpływa na naszą zdolność do skupienia się.

Podsumowanie

Uwaga to niezwykle istotny proces psychologiczny, który wpływa na wiele aspektów naszego życia – od nauki po relacje interpersonalne i zdrowie psychiczne.

Zrozumienie różnych rodzajów uwagi oraz technik jej poprawy może pomóc nam lepiej zarządzać naszymi zasobami poznawczymi i emocjonalnymi.

W dzisiejszym świecie pełnym bodźców warto inwestować czas w rozwijanie umiejętności koncentracji, co przyniesie korzyści zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym.

---

Materiały uzupełniające

Wypisy z literatury psychologicznej

Uwaga jest polem, gdzie zachodzą procesy psychiczne, takie jak postrzeganie, myślenie czy wyobraźnia. JPP 155.

Pamięć operacyjna jest tą częścią naszej pamięci, która na bieżąco umożliwia wykonywanie różnych operacji umysłowych. Jeden z twórców tego pojęcia Alan Baddeley porównuje ją do wieży kontroli lotów na lotnisku, dzięki której ruch odbywa się w zorganizowany sposób. Uwaga zaś jest polem, gdzie zachodzą procesy psychiczne, takie jak postrzeganie, myślenie czy wyobraźnia. Klasycznie w psychologii przyjmuje się, że nie istnieje coś takiego jak podzielność uwagi, mimo że ludzie bardzo często twierdzą, iż ją mają. Psychologowie mówią o przerzutności uwagi, a więc o szybkim przełączaniu się między czynnościami. Gdy działania są dobrze opanowane, rutynowe lub nie pochłaniają wiele uwagi, wówczas wydaje nam się, że robimy je równocześnie. JPP 155.

Ludzie obdarzają szczególna uwagą niezrozumiałe zdarzenia, które ich osobiście dotyczą – zastanawiamy się nad nieoczekiwaną piątką z ważnego egzaminu, ale niewiele myślimy o piątce oczekiwanej (a już wcale – o cudzej). WPS 254.

Dlaczego w tworzeniu się wrażeń występuje efekt pierwszeństwa? Badacze uzyskali materiał dowodowy przemawiający za dwoma wyjaśnieniami tego faktu – każde z nich może być prawdziwe, zależnie od okoliczności. Zgodnie z wyjaśnieniem odwołującym się do osłabienia uwagi (attention decrement) ostatnim pozycjom na liście poświęca się mniej uwagi, gdyż obserwatorzy męczą się i ich myśli zaczynają się błąkać; dlatego pozycje te mają mniejszy wpływ na ocenę. ACI 135.

Nic dziwnego, że przypisujemy większe znaczenie czynnikom, które przyciągają naszą uwagę. Przypisujemy im także moc sprawczą. Dlatego ukierunkowana uwaga już na samym początku nadaje elementom, na których się skupia, specyficzne znaczenie, co wpływa na wszelkie rozważania. Nadaje om status przyczyn, a to z kolei nadaje im status odpowiedzi na najważniejsze z pytań dręczących ludzkość, czyli pytanie: „Dlaczego?”. CPS 77.

Temu, co ogniskuje uwagę, przypisuje się moc sprawczą. CPS 92.

Ponieważ to, co wybija się na pierwszy plan, uważane jest za ważne, a to, na czym skupia się uwaga – za czynnik sprawczy, nadawca komunikatu, kierując uwagę odbiorców na wybrane aspekty swojego przekazu, odnosi ważną korzyść na polu perswazji. Sprawia, że odbiorcy stają się otwarci na wzięcie pod uwagę tych aspektów, nim rzeczywiście zaczną je rozważać. CPS 94.

Ukierunkowana uwaga może zatem sprawić, że odbiorcy otworzą się na przekaz na etapie preswazji, czyli zanim zaczną go przetwarzać. Jest to marzenie każdego praktyka wywierania wpływu, gdyż najczęściej największym wyzwaniem nie jest przedstawienie sprawy zasługującej na uwagę, lecz przekonanie odbiorców, aby poświęcili swoje ograniczone zasoby energii i czasu na rozważenie jej zalet. Doskonałym sposobem na poradzenie sobie z tym wyzwaniem jest wykorzystanie postrzeganej ważności i sprawczości danej sprawy. CPS 95.

Nowe osoby wchodzące do pomieszczenia (goście Pawłowa i on sam) stanowiły nowy bodziec, który przykuwał uwagę psa, czyli odwracał ją od dzwonka i jedzenia, a kierował na zmianę, jak zaszła w laboratorium. Pawłow nie był pierwszym naukowcem, który zaobserwował to zjawisko, ale jako pierwszy dostrzegł jego cel i wskazał tenże w nazwie, jaką nazwał owemu zjawisku: odruch śledzenia. Zrozumiał, że każde zwierzę, aby przetrwać, musi być bardzo wyczulone na zmiany zachodzące w najbliższym otoczeniu oraz musi badać i oceniać owe zmiany pod kątem ewentualnych niebezpieczeństw lub szans, jakie mogą ze sobą nieść. Odruch ten jest tak silny, że tłumi wszystkie inne działania. CPS 108.

Nie ma wątpliwości, że informacje o nas samych przyciągają uwagę jak magnez. Fakt ten ma istotne konsekwencje dla preswazyjnego procesu wywierania wpływu społecznego. Jeśli chodzi o nasze zdrowie, przekaz spersonalizowany, czyli skonstruowany tak, żeby był ważny konkretnie dla nas (na przykład odwołujący się do osób w naszym wieku, naszej płci lub mający podobne problemy ze zdrowiem), ma większe szanse przyciągnąć naszą uwagę, zainteresować nas i sprawić, że potraktujemy go poważnie i zapamiętamy na przyszłość. CPS 115-116.

A zadania niewykonane są lepiej pamiętane i lepiej skupiają uwagę, by można było z powodzeniem je zakończyć. Kiedy zadanie zostaje ukończone, uwaga zaangażowana do tej pory w pamiętanie o nim zostaje skierowana na inne zajęcia lub cele. Dopóki jednak zadanie jest w toku, trzeba na nie rezerwować więcej uwagi. CPS 120.

Lepiej pamiętamy wszelkie elementy zadania, które czujemy się zobowiązani wykonać, a którego jeszcze nie mieliśmy szansy zakończyć, ponieważ wciąż skupia ono na sobie naszą uwagę. Po drugie, jeśli jesteśmy zaangażowani w wykonanie takiego, zadania, a nagle coś nam przerwie pracę lub nas od niej odciągnie, to zacznie nas dręczyć chęć powrotu do tej czynności. Owa chęć, która skłania nas także do powrotu do przerwanego wątku, do nierozwiązanego problemu, do pytania, na które nie została udzielona odpowiedź, oraz do niezrealizowanych celów – odzwierciedla dążenie do zamknięcia poznawczego. CPS 120-121.

Głównym celem mowy jest skierowanie uwagi słuchaczy na wybrany fragment rzeczywistości. Gdy cel ten zostaje osiągnięty, wówczas skojarzenia słuchaczy z owym fragmentem – umieszczonym teraz w centrum uwagi – przejmują pałeczkę i determinują reakcje odbiorców. CPS 136.

Pamiętajmy, że według najnowszych badań psycholingwistycznych główną funkcją języka nie jest wyrażanie czy opisywanie rzeczywistości, lecz wpływanie na odbiorcę, czemu służy kierowanie uwagi tegoż odbiorcy na odpowiednie obszary rzeczywistości, nacechowane już wcześniej skojarzeniami sprzyjającymi punktowi widzenia nadawcy komunikatu. CPS 143.

Podstawowa zasada preswazji mówi, że strategicznie kierując od początku uwagą odbiorców, można doprowadzić do tego, iż zgodzą się z danym przekazem, jeszcze zanim ten się pojawi. Najważniejsze jest skupienie na wstępie ich uwagi na tym, co poprzez skojarzenia wiąże się jakoś z informacją, która ma pojawić się później. CPS 175.

Początkiem bezpośrednich, zakrojonych na wielką skalę modyfikacji często jest coś, co jedynie przekierowuje uwagę. CPS 188.

Z punktu widzenia ACT procesy chwili obecnej opisują zdolność do skutecznego kierowania uwagi – w sposób świadomy, skupiony, ale elastyczny – na wydarzenia z twojego życia rozgrywające się tu i teraz. WWS 85.

Ale dokonanie pracy marzenia sennego można opisać w sposób następujący: jest to najczęściej nader skomplikowany splot myśli tworzony za dnia i nie ukończony; jest to resztka dnia, która także w nocy zachowuje obsadzony przez siebie potencjał energii – uwagę – i grożąca zaburzeniem stanu  śnienia. Tę resztkę dnia praca marzenia sennego zamienia w sen i sprawia, że staje się ona niegroźna dla stanu śnienia. FDS 148-149.

Powołana do życia specyficzna funkcja, mająca na celu periodyczne penetrowanie świata zewnętrznego, aby dostarczane przez niego dane były już znane w chwili, gdy da o sobie znać przemożna potrzeba wewnętrzna – uwaga. Aktywność ta zmierza w kierunku wrażeń zmysłowych, miast czekać, aż one same się pojawią. FDZ 9.

Słownik: wykaz pojęć Bibliografia: wykaz skrótów