Uwaga (attention)

Czym jest uwaga?

Uwaga jest polem, gdzie zachodzą procesy psychiczne, takie jak postrzeganie, myślenie czy wyobraźnia. JPP 155.

Wypisy z literatury psychologicznej

Pamięć operacyjna jest tą częścią naszej pamięci, która na bieżąco umożliwia wykonywanie różnych operacji umysłowych. Jeden z twórców tego pojęcia Alan Baddeley porównuje ją do wieży kontroli lotów na lotnisku, dzięki której ruch odbywa się w zorganizowany sposób. Uwaga zaś jest polem, gdzie zachodzą procesy psychiczne, takie jak postrzeganie, myślenie czy wyobraźnia. Klasycznie w psychologii przyjmuje się, że nie istnieje coś takiego jak podzielność uwagi, mimo że ludzie bardzo często twierdzą, iż ją mają. Psychologowie mówią o przerzutności uwagi, a więc o szybkim przełączaniu się między czynnościami. Gdy działania są dobrze opanowane, rutynowe lub nie pochłaniają wiele uwagi, wówczas wydaje nam się, że robimy je równocześnie. JPP 155.

Ludzie obdarzają szczególna uwagą niezrozumiałe zdarzenia, które ich osobiście dotyczą – zastanawiamy się nad nieoczekiwaną piątką z ważnego egzaminu, ale niewiele myślimy o piątce oczekiwanej (a już wcale – o cudzej). WPS 254.

Dlaczego w tworzeniu się wrażeń występuje efekt pierwszeństwa? Badacze uzyskali materiał dowodowy przemawiający za dwoma wyjaśnieniami tego faktu – każde z nich może być prawdziwe, zależnie od okoliczności. Zgodnie z wyjaśnieniem odwołującym się do osłabienia uwagi (attention decrement) ostatnim pozycjom na liście poświęca się mniej uwagi, gdyż obserwatorzy męczą się i ich myśli zaczynają się błąkać; dlatego pozycje te mają mniejszy wpływ na ocenę. ACI 135.

Nic dziwnego, że przypisujemy większe znaczenie czynnikom, które przyciągają naszą uwagę. Przypisujemy im także moc sprawczą. Dlatego ukierunkowana uwaga już na samym początku nadaje elementom, na których się skupia, specyficzne znaczenie, co wpływa na wszelkie rozważania. Nadaje om status przyczyn, a to z kolei nadaje im status odpowiedzi na najważniejsze z pytań dręczących ludzkość, czyli pytanie: „Dlaczego?”. CPS 77.

Temu, co ogniskuje uwagę, przypisuje się moc sprawczą. CPS 92.

Ponieważ to, co wybija się na pierwszy plan, uważane jest za ważne, a to, na czym skupia się uwaga – za czynnik sprawczy, nadawca komunikatu, kierując uwagę odbiorców na wybrane aspekty swojego przekazu, odnosi ważną korzyść na polu perswazji. Sprawia, że odbiorcy stają się otwarci na wzięcie pod uwagę tych aspektów, nim rzeczywiście zaczną je rozważać. CPS 94.

Ukierunkowana uwaga może zatem sprawić, że odbiorcy otworzą się na przekaz na etapie preswazji, czyli zanim zaczną go przetwarzać. Jest to marzenie każdego praktyka wywierania wpływu, gdyż najczęściej największym wyzwaniem nie jest przedstawienie sprawy zasługującej na uwagę, lecz przekonanie odbiorców, aby poświęcili swoje ograniczone zasoby energii i czasu na rozważenie jej zalet. Doskonałym sposobem na poradzenie sobie z tym wyzwaniem jest wykorzystanie postrzeganej ważności i sprawczości danej sprawy. CPS 95.

Nowe osoby wchodzące do pomieszczenia (goście Pawłowa i on sam) stanowiły nowy bodziec, który przykuwał uwagę psa, czyli odwracał ją od dzwonka i jedzenia, a kierował na zmianę, jak zaszła w laboratorium. Pawłow nie był pierwszym naukowcem, który zaobserwował to zjawisko, ale jako pierwszy dostrzegł jego cel i wskazał tenże w nazwie, jaką nazwał owemu zjawisku: odruch śledzenia. Zrozumiał, że każde zwierzę, aby przetrwać, musi być bardzo wyczulone na zmiany zachodzące w najbliższym otoczeniu oraz musi badać i oceniać owe zmiany pod kątem ewentualnych niebezpieczeństw lub szans, jakie mogą ze sobą nieść. Odruch ten jest tak silny, że tłumi wszystkie inne działania. CPS 108.

Nie ma wątpliwości, że informacje o nas samych przyciągają uwagę jak magnez. Fakt ten ma istotne konsekwencje dla preswazyjnego procesu wywierania wpływu społecznego. Jeśli chodzi o nasze zdrowie, przekaz spersonalizowany, czyli skonstruowany tak, żeby był ważny konkretnie dla nas (na przykład odwołujący się do osób w naszym wieku, naszej płci lub mający podobne problemy ze zdrowiem), ma większe szanse przyciągnąć naszą uwagę, zainteresować nas i sprawić, że potraktujemy go poważnie i zapamiętamy na przyszłość. CPS 115-116.

A zadania niewykonane są lepiej pamiętane i lepiej skupiają uwagę, by można było z powodzeniem je zakończyć. Kiedy zadanie zostaje ukończone, uwaga zaangażowana do tej pory w pamiętanie o nim zostaje skierowana na inne zajęcia lub cele. Dopóki jednak zadanie jest w toku, trzeba na nie rezerwować więcej uwagi. CPS 120.

Lepiej pamiętamy wszelkie elementy zadania, które czujemy się zobowiązani wykonać, a którego jeszcze nie mieliśmy szansy zakończyć, ponieważ wciąż skupia ono na sobie naszą uwagę. Po drugie, jeśli jesteśmy zaangażowani w wykonanie takiego, zadania, a nagle coś nam przerwie pracę lub nas od niej odciągnie, to zacznie nas dręczyć chęć powrotu do tej czynności. Owa chęć, która skłania nas także do powrotu do przerwanego wątku, do nierozwiązanego problemu, do pytania, na które nie została udzielona odpowiedź, oraz do niezrealizowanych celów – odzwierciedla dążenie do zamknięcia poznawczego. CPS 120-121.

Głównym celem mowy jest skierowanie uwagi słuchaczy na wybrany fragment rzeczywistości. Gdy cel ten zostaje osiągnięty, wówczas skojarzenia słuchaczy z owym fragmentem – umieszczonym teraz w centrum uwagi – przejmują pałeczkę i determinują reakcje odbiorców. CPS 136.

Pamiętajmy, że według najnowszych badań psycholingwistycznych główną funkcją języka nie jest wyrażanie czy opisywanie rzeczywistości, lecz wpływanie na odbiorcę, czemu służy kierowanie uwagi tegoż odbiorcy na odpowiednie obszary rzeczywistości, nacechowane już wcześniej skojarzeniami sprzyjającymi punktowi widzenia nadawcy komunikatu. CPS 143.

Podstawowa zasada preswazji mówi, że strategicznie kierując od początku uwagą odbiorców, można doprowadzić do tego, iż zgodzą się z danym przekazem, jeszcze zanim ten się pojawi. Najważniejsze jest skupienie na wstępie ich uwagi na tym, co poprzez skojarzenia wiąże się jakoś z informacją, która ma pojawić się później. CPS 175.

Początkiem bezpośrednich, zakrojonych na wielką skalę modyfikacji często jest coś, co jedynie przekierowuje uwagę. CPS 188.

Z punktu widzenia ACT procesy chwili obecnej opisują zdolność do skutecznego kierowania uwagi – w sposób świadomy, skupiony, ale elastyczny – na wydarzenia z twojego życia rozgrywające się tu i teraz. WWS 85.

Ale dokonanie pracy marzenia sennego można opisać w sposób następujący: jest to najczęściej nader skomplikowany splot myśli tworzony za dnia i nie ukończony; jest to resztka dnia, która także w nocy zachowuje obsadzony przez siebie potencjał energii – uwagę – i grożąca zaburzeniem stanu  śnienia. Tę resztkę dnia praca marzenia sennego zamienia w sen i sprawia, że staje się ona niegroźna dla stanu śnienia. FDS 148-149.

Często dane mi było czynić doświadczenie, że osoby, które odrzucają hipotezę istnienia nieświadomości jako absurdalną lub nieprawdopodobną, odniosły takie wrażenie, czerpiąc nie wprost ze źródeł, z których – przynajmniej dla mnie – płynęła konieczność uznania tej hipotezy. Ci przeciwnicy nieświadomości nigdy nie widzieli efektu sugestii posthipnotycznej, to zaś, co na próbę powiedziałem im na podstawie moich analiz nie poddawanych hipnozie neurotyków, wprawiło ich w największe zdumienie. Nigdy nie zdawali sobie sprawę z tego, że nieświadomość jest czymś, czego naprawdę się nie zna, czego istnienie trzeba jednak hipotetycznie założyć, gdyż zmuszają do tego wnioski; ludzie ci przez pojęcie nieświadomości rozumieli coś zdolnego do uświadomienia – coś, o czym się akurat nie pomyślało, coś, co nie znajduje się w „kręgu uwagi”. FDS 149.

Powołana do życia specyficzna funkcja, mająca na celu periodyczne penetrowanie świata zewnętrznego, aby dostarczane przez niego dane były już znane w chwili, gdy da o sobie znać przemożna potrzeba wewnętrzna – uwaga. Aktywność ta zmierza w kierunku wrażeń zmysłowych, miast czekać, aż one same się pojawią. FDZ 9.