Efekt Ascha / Eksperyment Ascha

Efekt Ascha – definicje

Efekt Ascha – forma konformizmu, w której większość grupy wpływa na formułowane przez jednostkę oceny niejednoznacznych bodźców, takich jak różne długości odcinków. PKK V 38.

Efekt Ascha – wpływ większości grupy na oceny jednostki. PKK V 38.

Efekt Ascha – konteksty

Eksperyment Ascha (Asch experiment) – klasyczny eksperyment, a właściwie seria eksperymentów dotyczących konformizmu, przeprowadzonych w 1951 przez amerykańskiego fizjologa polskiego pochodzenia Salomona Elliota Ascha (1907-1996), a następnie wykorzystywany przez wielu badaczy. Grupę osób (w oryginalnych eksperymentach Ascha zwykle 7-9) sadzano wokół stołu i mówiono im, że będą brać udział w eksperymencie badającym rozróżnianie wzrokowe. Pokazywano 18 par kart i za każdym razem trzeba było kolejno mówić na głos, które z trzech linii na jednej karcie są tej samej długości, jak linia wzorcowa na drugiej karcie. Specjalnie wybrano takie proste zadanie, aby u osoby testowanej indywidualnie (bez nacisku grupy) prawdopodobieństwo popełnienia błędu było bliskie zeru. Jednakże w grupie tylko jedna osoba była rzeczywiście badana, sadzano ja przeważnie na końcu rzędu, musiała więc wygłosić swój sąd po wysłuchaniu sądów poprzedników. Pozostałe osoby pouczono, aby w 12 przypadkach na 18 podawały nieprawidłową odpowiedź. Ok. 37% sądów miało charakter konformistyczny – osoba badana powtarzała nieprawidłowe sądy większości. Eksperyment był stresujący dla osób, które zachowały niezależność, a konformizm wzrastał, wraz ze wzrostem liczebności większości, lecz jedynie do momentu, gdy wynosiła ona 3 do 1. Od tego momentu nie było widać wzrostu konformizmu. CS 184-185.

W różnych eksperymentach wchodzących w skład tego programu badawczego od 50 do 80% uczestników dostosowało się przynajmniej raz do fałszywych ocen większości; trzecia część uczestników uległa błędnym ocenom większości co najmniej w połowie prób krytycznych. Nacisk na dostosowanie się do normy grupowej brał górę nad naciskiem, by wierzyć w to,, o czym własne oczy i mózg informują umysł. Psycholodzy społeczni nazwali to zjawisko efektem Ascha – jest to wpływ większości grupy na oceny jednostki. Efekt Ascha stał się klasyczną ilustracją konformizmu – skłonność ludzi do przyjmowania zachowań i opinii prezentowanych przez innych członków grupy. Mimo że osoby badane oceniały materiały realne, a nie jedynie osobiste opinie, to jednak większość, zachowując się konformistycznie, uległa naciskom. Jednocześnie powinniśmy zdawać sobie sprawę z tego, że chociaż efekt Ascha jest tak silny, nie każdego zmusza do podporządkowania się. Badacze konformizmu regularnie stwierdzają, że istnieją jednostki „niezależne”, które są zaniepokojone lub nawet przerażone, gdy okazuje się, iż nie zgadzają się z większością, niemniej jednak nie poddają się i „mówią to, co widzą” – a nawet do tego stopnia dbają o swą niezależność, że rozmyślnie podają złą odpowiedź, gdy grupa podaje poprawną. Jak się przekonamy, z mnóstwa badań omawianych w tym rozdziale wynika, że najczęściej większość badanych dostosowuje się, ulega i rezygnuje z osobistych standardów na rzecz standardów grupowych. PKK V 38.

W sumie 37 procent badanej grupy przejawiło podporządkowanie, czy może raczej zaufanie wobec innych, ale 63 procent zachowało niezależność. Mimo że większość badanych nie ulegała grupie, jednak konkluzja Ascha nie brzmiała optymistycznie: jeśli inteligentni, rozsądni, działający w dobrej wierze młodzi ludzie nazywają białe czarnym, to trzeba się nad tym zastanowić. Rodzi to wątpliwości odnośnie naszego systemu edukacji i wartości, którymi kierujemy się w postępowaniu. MPS 274.

Ludzie są istotami społecznymi, których myślenie i działanie w ogromnej mierze jest zdeterminowane warunkami społeczno-historycznymi, kulturowymi czy sytuacyjnymi, z którymi mają w danej chwili do czynienia. W tym kontekście należy wspomnieć słynny eksperyment Salomona Ascha dotyczący wpływu opinii większości na zachowania ludzi. Polegał on na wykonaniu bardzo prostego zadania: badani mieli ocenić, która z trzech linii odpowiada długością linii standardowej. Cały dowcip w przywoływanym eksperymencie polegał na tym, że oceny dokonywano w grupie od siedmiu do dziewięciu osób, z których tylko jedna nie była poinformowana co do prawdziwego celu badania. Ta osoba miała wypowiedzieć się jako ostatnia. Inni członkowie grupy, poinstruowani o celu eksperymentu, świadomie podawali złe odpowiedzi, co powodowało, że osoby badane czuły się dosyć niepewnie i tylko jedna czwarta z nich udzieliła poprawnej odpowiedzi. Reszta przyłączyła się do opinii przeważającej w grupie. W grupie kontrolnej, w której to naprawdę nietrudne zadanie wykonywano indywidualnie, ilość błędnych odpowiedzi była bliska zeru. Wpływ grupy na percepcję i zachowanie jednostki ujawnia się także w tym, że w odwrotnej sytuacji – 16 osób badanych i jedna osoba poinstruowana o celu eksperymentu, która świadomie udzielała błędnych odpowiedzi – nieuprzedzeni uczestnicy eksperymentu tak wyśmiewali się ze „wspólnika” eksperymentatora, że sam Asch zaczął się z niego śmiać”. Kilka lat wcześniej Muzafer Sherif udowodnił na podstawie eksperymentu, że właśnie w sytuacjach, w których uczestnicy badania są niepewni, mają skłonność do porzucania istniejącego systemu odniesienia i dopasowywania się do normy przypisywanej grupie – im większa niepewność, im bardziej nietypowa sytuacja, tym silniejsza jest zgodność w grupie. HWS 95-6.

Istnieją dwie formy konformizmu rozumianego jako zmiana zachowania lub przekonań pod wpływem nacisków grupy. Uleganie zakłada postępowanie zgodne z grupą mimo wewnętrznej niezgody na to, co robi większość. Przy akceptacji nie tylko zachowujemy się tak jak grupa, ale wierzymy również w słuszność tego, co robimy. Opisaliśmy trzy klasyczne eksperymenty nad konformizmem dla zobrazowania procedur eksperymentalnych stosowanych przy badaniu tego zjawiska w laboratorium i przedstawienia odkrytych zależności. Muzafer Sherif udowodnił, że naszą ocenę dystansu przebywanego przez punkt świetlny, którego obserwowany ruch jest wyłącznie efektem złudzenia, wpływają sądy innych ludzi. W grupie eksperymentalnej wytworzona zostaje norma wyznaczająca zakres prawidłowych odpowiedzi, w którym mieszczą się długości podawane przez członków grupy. Przy zmianie kolejnych grup badanych norma ta zostaje przekazana i trwa przez długi czas. Zaobserwowana w laboratorium podatność ludzi na sugestie jest równoważna tej podatności w rzeczywistym życiu. Salomon Asch postawił badanym zadanie jasno określone, precyzyjne, a nie tak wieloznaczne jak w eksperymencie Sherifa. Asch zaaranżował sytuację, w której badani po wysłuchaniu odpowiedzi innych uczestników eksperymentu mieli stwierdzić, która z trzech zademonstrowanych linii jest identyczna z linią wzorcową. Mimo że zadanie wydawało się dziecinnie proste, to gdy grupa dokonała jednomyślnie błędnego wyboru, badani w 37 procentach przypadków przychylali się do jej sądu. Sherif wywoływał u swych badanych reakcję akceptacji. Milgram z kolei skłaniał ich do skrajnej uległości. W wersji eksperymentu, gdy stworzono optymalne warunki, osoba prowadząca eksperyment reprezentowała darzoną szacunkiem instytucję. Gdy polecenia wydawane były bezpośrednio, ofiara była widoczna oraz nikt z uczestników nie odmówił dalszego stosowania się do otrzymanych instrukcji, 65 procent badanych wykazało całkowite posłuszeństwo. To znaczy, że więcej niż połowa przebadanych mężczyzn była gotowa wymierzać swym ofiarom wstrząsy o narastającej sile, mimo ich wyraźnych protestów oraz przekonania o zagrożeniu, jakie stwarza dla ich życia i zdrowia. Owe klasyczne eksperymenty dowodzą siły wpływu środowiska społecznego na nasze zachowanie. Pokazują również, jak łatwo uległość rodzi akceptację. Wszelkie zło, jakie napotykamy, nie jest dziełem podłych ludzi zamieszkujących wspaniały świat. Często presja sytuacji skłania ludzi do zaświadczania nieprawdy czy wyrażenia zgody na okrucieństwo. MPS 290.

Psycholodzy społeczni badają zachowanie jednostek lub grup w kontekście specyficznych sytuacji. Wiele badań w tej dziedzinie pokazuje, jak potężnymi źródłami wpływu sytuacyjnego mogą być normy i role społeczne. Badania Salomona Ascha wykazały przemożny wpływ nacisku grupy na zachowanie konformistyczne, nawet gdy grupa wyraźnie nie miała racji. Innego szokującego pokazu siły oddziaływania sytuacji dostarczają kontrowersyjne eksperymenty Stanleya Milgrama nad posłuszeństwem wobec autorytetu. Wpływ sytuacji może też prowadzić do bierności badania nad przypadkowymi świadkami wykazywały, że hamujący wpływ na jednostki ma liczba przypadkowych świadków, niejednoznaczność sytuacji oraz wynikająca z działania tych czynników percepcja roli społecznej i odpowiedzialności tych jednostek. Myślenie grupowe występuje nawet na najwyższym, rządowym poziomie podejmowania decyzji; powoduje ono, że inteligentni ludzie, wskutek bezmyślnego dążenie do konsensusu lub zgodności z opinią przywódcy, opowiadają się za działaniami, które mogą mieć katastrofalne skutki. Bohaterowie często są zwyczajnymi ludźmi którzy podejmują niezwykłe działania, żeby pomóc innym lub przeciwstawić się złemu postępowaniu. Zwykle dostosowujemy nasze zachowanie do wymagań sytuacji społecznej, a w niejednoznacznych sytuacjach czerpiemy wskazówki z zachowania innych. PKK V 114.