Myślenie grupowe - Psychologia Życia Codziennego

Spis treści

Co to jest myślenie grupowe?

Myślenie grupowe (ang. groupthink) to zjawisko psychologiczne, które odnosi się do tendencji grup do podejmowania decyzji w sposób zgodny z dominującym konsensusem, bez krytycznego analizowania innych opcji. Proces ten często prowadzi do podejmowania błędnych decyzji, gdyż jednostki w grupie mogą tłumić własne przekonania, obawy lub alternatywne pomysły na rzecz osiągnięcia szybkiej zgody.

Termin „myślenie grupowe” został wprowadzony przez Irvinga Janisa w latach 70. XX wieku. Opisał on zjawisko na przykładzie decyzji podjętych przez polityków i dowódców wojskowych w czasie kryzysów politycznych i wojskowych, w tym inwazji w Zatoce Świń w 1961 roku. Zjawisko to często obserwuje się w grupach decyzyjnych, w których występuje silna presja na zgodność, co może prowadzić do pominięcia ważnych informacji i podjęcia błędnych decyzji.

Definicje

Myślenie grupowe – termin stosowany na określenie nietrafnych ocen i błędnych decyzji podejmowanych przez członków grupy, którzy są pod zbyt silnym wpływem postrzeganej zgodności opinii tej grupy lub punktu widzenia przywódcy. PKK V 42.

Myślenie grupowe (groupthink)– rodzaj myślenia, w którym utrzymanie zgody w grupie jest ważniejsze, niż staranne rozpatrywanie faktów w realistyczny sposób. ACI 420.

Myślenie grupowe – „Sposób myślenia pojawiający się wśród członków spójnej grupy wówczas, gdy poszukiwanie jednomyślności staje się tak dominujące, że zaczyna być ważniejsze aniżeli realistyczna ocena alternatywnych przebiegów działania”. Irving Janis, Groupthink, „Psychology Today”, Listopad 1971. MPS 385.

Cechy charakterystyczne myślenia grupowego

Zjawisko myślenia grupowego wyróżnia się kilkoma charakterystycznymi cechami, które mogą przyczyniać się do podejmowania nieoptymalnych decyzji:

Iluzja nieomylności – członkowie grupy mogą mieć przesadną wiarę w słuszność swojego stanowiska, co prowadzi do bagatelizowania ryzyka i ignorowania alternatyw. Grupa może postrzegać swoje decyzje jako niepodważalne, co dodatkowo wzmaga poczucie bezpieczeństwa.
Kolektywna racjonalizacja – w trakcie procesu decyzyjnego grupa racjonalizuje swoje wybory, ignorując ostrzeżenia i informacje, które mogłyby podważyć ich decyzje. Członkowie grupy tłumaczą niepowodzenia zewnętrznymi czynnikami, a nie błędami wewnętrznymi.
Wiara w moralną wyższość grupy – grupa może wierzyć, że ich decyzje są moralnie uzasadnione i słuszne. Taka postawa sprawia, że decyzje grupy są postrzegane jako lepsze niż alternatywy, nawet jeśli obiektywnie mogą one być błędne.
Stereotypizacja przeciwników – członkowie grupy mają tendencję do stereotypizowania osób spoza grupy jako wrogów lub osób niekompetentnych, co zmniejsza szanse na rozważenie ich argumentów. Takie myślenie ułatwia grupie utrzymanie swojej jedności i ignorowanie alternatywnych punktów widzenia.
Presja na konformizm – grupa może wywierać presję na tych, którzy wyrażają sprzeczne opinie, aby dostosowali się do powszechnego stanowiska. Osoby wyrażające alternatywne opinie mogą być postrzegane jako „zagrażające” jedności grupy.
Autocenzura – członkowie grupy mogą wstrzymywać się od wyrażania swoich opinii i obaw w obawie przed odrzuceniem lub konfliktami z innymi członkami. Zamiast wyrażać swoje wątpliwości, autocenzurują swoje wypowiedzi, aby nie zakłócać harmonii grupy.
Iluzja jednomyślności – ponieważ członkowie grupy nie wyrażają swoich wątpliwości, powstaje fałszywe wrażenie, że cała grupa jest zgodna co do podjętej decyzji. To zjawisko dodatkowo wzmacnia konsensus i sprawia, że nikt nie kwestionuje podjętej decyzji.
Strażnicy umysłu – w grupach mogą występować osoby, które aktywnie chronią grupę przed informacjami, które mogłyby podważyć jej decyzje. Strażnicy umysłu eliminują alternatywne poglądy, uznając je za nieistotne lub nieprawdziwe.

Mechanizmy prowadzące do myślenia grupowego

Myślenie grupowe jest zjawiskiem, które może wystąpić w różnych okolicznościach, szczególnie w grupach decyzyjnych o wysokiej spójności, gdzie istnieje silna presja na zgodność. Do mechanizmów, które sprzyjają występowaniu tego zjawiska, należą:

Wysoka spójność grupy – grupy, które są ze sobą silnie związane, często stawiają harmonię i jedność ponad krytycznym myśleniem. Wysoka spójność grupy sprawia, że członkowie chcą unikać konfliktów i dążą do szybkiego osiągnięcia konsensusu.
Izolacja grupy – grupy, które działają w izolacji, nie są narażone na krytyczne opinie z zewnątrz. Brak zewnętrznej kontroli i feedbacku może prowadzić do sytuacji, w której grupa traci kontakt z rzeczywistością i podejmuje błędne decyzje.
Autorytarne przywództwo – przywódcy, którzy nie tolerują sprzeciwu i wymuszają zgodność, mogą tłumić różnorodność opinii i skłaniać grupę do myślenia w jednolity sposób. Autorytarne przywództwo sprzyja autocenzurze i ignorowaniu alternatywnych pomysłów.
Brak procedur decyzyjnych – grupy, które nie stosują formalnych procedur decyzyjnych, mogą podejmować decyzje impulsywnie, bez odpowiedniego rozważenia różnych opcji. Brak struktury prowadzi do szybkiego konsensusu kosztem jakości decyzji.
Presja czasu – w sytuacjach, gdy grupa musi podjąć decyzję w krótkim czasie, może wystąpić tendencja do uproszczenia procesu decyzyjnego. Presja czasu sprzyja przyjmowaniu pierwszej zgody, bez dogłębnej analizy problemu.

Przykłady myślenia grupowego

Przykłady myślenia grupowego obejmują:

Inwazja w Zatoce Świń (1961) – Doradcy prezydenta Kennedy’ego zignorowali wątpliwości co do inwazji na Kubę, aby utrzymać zgodność w grupie.
Katastrofa promu Challenger (1986) – Inżynierowie i menedżerowie NASA zlekceważyli ostrzeżenia o wadach technicznych, chcąc uniknąć konfliktu i opóźnień.
Kryzys finansowy 2008 – Banki i inwestorzy ignorowali ryzyko związane z rynkiem nieruchomości, wierząc w nieustanny wzrost, co doprowadziło do krachu.

Skutki w psychologii

Myślenie grupowe to proces, w którym grupa dąży do konsensusu, ignorując alternatywne rozwiązania, co prowadzi do błędnych decyzji. To zjawisko, choć naturalne w niektórych warunkach, może mieć poważne konsekwencje, zwłaszcza gdy występuje w kontekście politycznym, wojskowym lub biznesowym.

Wypisy z literatury psychologicznej

Janis zasugerował, że winę za tego typu błędne decyzje polityczne ponosi tzw. syndrom myślenia grupowego. Zjawisko owo pojawia się, gdy przy wspólnym podejmowaniu decyzji grupa skupia się przede wszystkim na zachowaniu wewnętrznej zgody, nawet kosztem pominięcia niewygodnych informacji i ignorowania odmiennych poglądów. W zespole produkcyjnym serdeczne relacje między pracownikami podnoszą efektywność. Jednak przy podejmowaniu decyzji związki przyjaźni w grupie decydentów mogą prowadzić do katastrofalnych posunięć. Janis uważa, że wystąpienie zjawiska myślenia grupowego szczególnie sprzyjają takie warunki, jak spójność grona decydentów, izolacja od środowisk prezentujących odmienny punkt widzenia oraz przywódca dyrektywny sugerujący, jakiej spodziewa się decyzji. MPS 385.

Objawy myślenia grupowego prowadzą do zaniechania poszukiwania dodatkowych informacji i rozwiązań alternatywnych lub do niepodjęcia nad nimi dyskusji. Gdy przywódca usiłuje przeforsować pewien plan, a grupa dopuszcza do wiadomości tylko pozytywne komunikaty, otwiera się pole do błędnych decyzji. MPS 387.

Irving Janis zidentyfikował syndrom myślenia grupowego, którego istotą jest podejmowanie błędnych decyzji przez zespół wskutek tego, że wewnętrzna dynamika grupowa (głównie motywacja do utrzymania spójności) przeważa nad motywacją do podjęcia decyzji merytorycznie zasadnych. Warunki sprzyjające pojawianiu się tego syndromu to silna spójność grupy, jej izolacja od szerszego otoczenia, brak systematycznie stosowanych procedur poszukiwania i oceny rozwiązań, dyrektywny przywódca (silny i szanowany przez grupę) oraz silny stres w połączeniu z brakiem nadziei na inne rozwiązanie, lepsze od rozważanego. WPS 472.

Nietrudno zauważyć, że wszystko to są warunki często towarzyszące podejmowaniu kluczowych decyzji politycznych czy biznesowych przez niewielkie grupki wybranych osób, działających zwykle poza bezpośrednią kontrolą szerszego otoczenia społecznego i na podstawie tajnych, tylko sobie dostępnych danych. WPS 472.

Główne symptomy syndromu myślenia grupowego to: 1) złudzenie bezpieczeństwa własnej grupy i nadmierny optymizm („nic się nie wyda”); 2) przekonanie o moralnej wyższości własnej grupy (tamci są dzikusami albo twórcami „imperium zła”); 3) angażowanie się grupy w kolektywne racjonalizacje (wyjaśnienia i usprawiedliwienia) podejmowanych działań oraz w stereotypizację oponentów (tamci są wszyscy tacy sami, jednoznacznie źli itd.). Wreszcie pojawia się silny nacisk na dysydentów, aby dołączyli w swych opiniach do reszty i nie zachowywali się jak zdrajcy, co skutkuje autocenzurą i złudzeniem jednomyślności. WPS 472.

Taka dynamika stosunków wewnątrzgrupowych ma szereg niepożądanych konsekwencji dla jakości procesu decyzyjnego, powodując: niekompletny przegląd alternatywnych rozwiązań oraz własnych celów, brak rozważań nad ryzykiem, jakie niesie preferowane rozwiązanie, tendencyjne poszukiwanie i ocenę informacji oraz zaniechanie formułowania alternatywnych planów awaryjnych. WPS 472.

W psychologii społecznej od lat analizuje się zjawisko myślenia grupowego opisane przez Irvinga L. Janisa. W wielu podręcznikach jest ono traktowane jako należące do kanonu wiedzy o grupowym podejmowaniu decyzji. Zgodnie z główną tezą tej koncepcji w pewnych warunkach ważne gremia składające się z inteligentnych i bardzo doświadczonych osób podejmują błędne decyzje. Istotą myślenia grupowego według Janisa jest „szybki i łatwy sposób myślenia, które występuje wówczas, gdy ludzie są członkami spójnej grupy dążącej do jednomyślności, powodując w efekcie lekceważenie innych możliwych sposobów działania”. JPP 86.

Tak więc grupa ostatecznie nie jest nawet sumą jej części. Część problemów grup polega na tym, że członkowie często nie chcą otwarcie prezentować poglądów niezgodnych z punktem widzenia innych. Jeśli komisja ma skutecznie integrować różne punkty widzenia, jej członkowie muszą wykazać gotowość prezentowania poglądów czy informacji, które nie zawsze są zgodne z tym, co wcześniej powiedział ktoś inny. Ludzie nie chcą wywoływać fal. Na określenie takiego wzorca Irving Janis zapożyczył termin myślenie grupowe z powieści Goerge’a Orwella Rok 1984. BZK 395.

Grupy pragną konsensusu i czują się najlepiej, gdy wszyscy się zgadzają, dlatego też unikają możliwych kontrowersji i tłumią wszelkie skłonności do kwestionowania tego, co mogło zostać powiedziane wcześniej przez innych członków grupy (a zwłaszcza lidera). BZK 395.

Liczne przykłady błędnych decyzji politycznych o międzynarodowym wydźwięków podejmowanych przez pracujące wspólne grupy ekspertów, doradców rządowych i mężów stanu doprowadziły do odkrycia, że w grupie dążenie do harmonii i zgody często przeważa nad postulatem znalezienia optymalnego rozwiązania. MPS 391.

Okolicznościami szczególnie sprzyjającymi wystąpieniu zjawiska zwanego myśleniem grupowym są: silne dążenie członków grupy do jedności, brak dostępu do alternatywnych źródeł informacji oraz przywódca grupowy występujący od początku jako zwolennik określonego stanowiska. Do objawów myślenia grupowego należą: (1) iluzja wszechmocności, (2) racjonalizacja, (3) niekwestionowana wiara w moralne kompetencje grupy, (4) stereotypowe spostrzeganie przeciwnika, (5) nacisk na konformizm, (6) autocenzura przeciwnych poglądów, (7) złudzenie jednomyślności i (8) stróże poprawnego myślenia ochraniający grupę przed dostępem niewygodnych informacji. MPS 391.

Polaryzacja grupowa (group polarization) – zjawisko polegające na tym, że zaangażowanie w grupę powoduje, że postawy i opinie członków grupy stają się bardziej ekstremalne, w kierunku postaw i opinii przeważających w grupie. Tłumaczone tym, że wspólne zaangażowanie i uczestnictwo w grupie uwydatnia normy grupowe, wzmacniając zgodnie z tymi normami postawy i opinie jednostek i powodując przesunięcie ich jeszcze bardziej w kierunku norm grupowych. CS 532.

Pojęcie polaryzacji grupowej wprowadzone, w 1969, przez francuskiego psychologa społecznego pochodzenia rumuńskiego, Serge’a Monsovici (ur. 1920), i kanadyjską psycholog społeczną pochodzenia włoskiego, Marisę Zavalloni (ur. 1929), którzy dostarczyli dowodów na jego istnienie, np. po przeprowadzeniu dyskusji w grupie: na ogół przeciętnie przychylne nastawienie francuskich studentów do de Gaulle’a stało się jeszcze bardziej pozytywne, a na ogół wrogie nastawienie do Amerykanów stało się jeszcze bardziej wrogie. Zob. też przesunięcie ryzyka, wpływ społeczny. CS 532.

Konformizm (conformity) – postać wpływu społecznego, polegająca na tym, że osoba ulega presji grupy bez jakiegokolwiek wezwania czy żądania ze strony innych osób, by tak właśnie postąpiła, tak jak w eksperymencie Ascha. Zob. też antykonformizm, prawo wpływu społecznego. Por uległość, posłuszeństwo. CS 329.

Same grupy także mogą podlegać naciskom skłaniającym do dostosowania się. Ten ważny proces psychospołeczny, który sprzyja konformizmowi w myśleniu i podejmowaniu decyzji u jednostek funkcjonujących w grupach, takich jak powołane do jakiegoś ważnego zadania komisje, psycholog Irving Janis nazwał myśleniem grupowym. W myśleniu grupowym członkowie grupy starają się dostosować swoje opinie do tego, co każdy z nich uważa za zgodną opinię (konsensus) grupy. Ta skłonność do konformizmu doprowadza zespoły do podejmowania działań, które każdy członek z osobna mógłby uważać za nierozsądne. Oto pięć warunków, które prawdopodobnie sprzyjają grupowemu myśleniu:
– Dyrektywne przywództwo, dominujący przywódca.
– Wysoka spójność grupy, przy braku odmiennych poglądów.
– Brak norm wymagających metodycznych procedur zbierania i oceniania dowodów.
– Jednorodność środowiska społecznego i ideologii członków grupy.
– Wysoki poziom stresu spowodowanego zagrożeniami zewnętrznymi, w połączeniu z niewielką nadzieją na lepsze rozwiązanie niż zaproponowane przez przywódcę grupy.PKK V 42-3.

Psychologowie społeczni badający stosunki międzygrupowe udowodnili na podstawie wielu eksperymentów, że nawet przynależność do grup skonstruowanych bardzo dowolnie determinuje działanie jednostek w sytuacji decyzyjnej. HWS 125.

Psycholodzy społeczni badają zachowanie jednostek lub grup w kontekście specyficznych sytuacji. Wiele badań w tej dziedzinie pokazuje, jak potężnymi źródłami wpływu sytuacyjnego mogą być normy i role społeczne. Badania Ascha wykazały przemożny wpływ nacisku grupy na zachowanie konformistyczne, nawet gdy grupa wyraźnie nie miała racji. Innego szokującego pokazu siły oddziaływania sytuacji dostarczają kontrowersyjne eksperymenty Stanleya Milgrama nad posłuszeństwem wobec autorytetu. PKK V 114.

Wpływ sytuacji może też prowadzić do bierności badania nad przypadkowymi świadkami wykazywały, że hamujący wpływ na jednostki ma liczba przypadkowych świadków, niejednoznaczność sytuacji oraz wynikająca z działania tych czynników percepcja roli społecznej i odpowiedzialności tych jednostek. PKK V 114.

Myślenie grupowe występuje nawet na najwyższym, rządowym poziomie podejmowania decyzji; powoduje ono, że inteligentni ludzie, wskutek bezmyślnego dążenie do konsensusu lub zgodności z opinią przywódcy, opowiadają się za działaniami, które mogą mieć katastrofalne skutki. Bohaterowie często są zwyczajnymi ludźmi którzy podejmują niezwykłe działania, żeby pomóc innym lub przeciwstawić się złemu postępowaniu. Zwykle dostosowujemy nasze zachowanie do wymagań sytuacji społecznej, a w niejednoznacznych sytuacjach czerpiemy wskazówki z zachowania innych. PKK V 114.

W bardzo zwartych grupach, charakteryzujących się wysokim stopniem „czucia zbiorowego” (we-feeling), normy zakazują zachowań zagrażających solidarności grupowej. Ludzie „naruszający równowagę” są ignorowani, oceniani negatywnie albo wykluczani. Członkowie grupy odczuwają zatem presję, aby pozornie zgadzać się z innymi uczestnikami, nawet jeśli osobiście nie podzielają ich poglądów. Wykazano, że ludzie są bardziej skłonni do wyrażania opinii zgodnych z grupowymi wówczas, gdy wygłaszają je publicznie, niż w wypadku, kiedy mogą zachować anonimowość. A zatem motywy autoprezentacyjne wzmacniają skłonność do podporządkowania się. Kiedy członkowie grupy rezygnują z wyrażania sprzeciwu z obawy o wrażenie wywarte na reszcie uczestników, może dojść do podjęcia niewłaściwych decyzji grupowych. LWW 97.

Wracając do przytoczonych tu trzech przykładów: co miały ze sobą wspólnego najbliższe otoczenie Hitlera, „gwardia pałacowa Hitlera” i kierownictwo NASA, poza tym, że podejmowały tragiczne decyzje? Były to względnie spójne grupy, odizolowane od odmiennych punktów widzenia. Gdy grupy takie muszą podejmować decyzje, często stają się ofiarą tego, co psycholog społeczny Irving Janis nazywa myśleniem grupowym. Według Janisa, myślenie grupowe jest to „taki sposób myślenia, do którego ludzie uciekają się wtedy, gdy w spójnej grupie własnej (ingroup) dążenie do jednomyślności staje się tak dominujące, że prowadzi do lekceważenia realistycznej oceny alternatywnych kierunków działania”. ACI 30.

Grupy stosujące tę nieprzystosowawczą strategię podejmowania decyzji na ogół uważają się za nienaruszalne – są zaślepione optymizmem. A optymizm ten utrwala się, gdy nie dopuszcza się do różnicy zdań. Pod wpływem nacisków nakłaniających do konformizmu poszczególnie członkowie grupy zaczynają mieć wątpliwości co do słuszności swoich zastrzeżeń i powstrzymują się od wypowiadania odmiennych opinii. ACI 30.

Opieranie się naciskom grupy jest bardzo trudne, co uwidacznia się nie tylko na twarzach uczestników, lecz także w aktywności neurologicznej ich mózgów. W przeprowadzonym niedawno eksperymencie Gregory Berns i jego współpracownicy powtórzyli procedury Ascha, jednocześnie monitorując aktywność neuronową mózgów uczestników przy zastosowaniu funkcjonalnego obrazowania za pomocą rezonansu magnetycznego (fMRI). Te obrazy tomograficzne (scans) wykazały poważną różnicę między uczestnikami, którzy przyporządkowali się grupie, a tymi, którzy oparli się jej naciskowi. U osób badanych, które się oparły, występowała duża aktywność w ciałach migdałowatych (amygdala), okolicy mózgu związanej z bólem i cierpieniem emocjonalnym. Przeciwstawienie się grupie jest bolesne. ACI 33.

Wiemy, że inni ludzie dostosowują się do większości, nie doceniamy natomiast naszej własnej skłonności do podporządkowania się grupie. ACI 34.

Jednomyślność. W sytuacjach podobnych do tych, które badał Asch, jednomyślność opinii większości jest jednym z czynników mających decydujący wpływ na prawdopodobieństwo, że badany dostosuje swoją ocenę do tej opinii. Badany, jeśli spotka chociaż jednego sprzymierzeńca, podziela jego stanowisko i jest o wiele mniej skłonny dostosować się do błędnej oceny większości. ACI 34.

Janis opierając się na świadectwach historycznych oraz relacjach członków i obserwatorów grup decydenckich, wyróżnił osiem symptomów myślenia grupowego. W rzeczywistości są to sposoby redukcji dysonansu poznawczego stosowane przez grupę, która usiłuje utrzymać komfort psychiczny swych członków płynący z poczucia grupowej zgody i harmonii w obliczu zagrożenia. MPS 385.

Teoretyczna analiza procesów myślenia grupowego (zaczerpnięto z Janis i Mann, 1977):
WARUNKI SPOŁECZNE
1. Wysoka spójność
2. Izolacja grupy
3. Brak określonej procedury poszukiwania i oceny rozwiązań
4. Dyrektywne przywództwo
5. Współwystępowanie wysokiego poziomu stresu oraz braku perspektyw na znalezienie lepszego rozwiązania niż to, które jest preferowane przez lidera innych wpływowych osób
↓
POSZUKIWANIE JEDNOMYŚLNOŚCI
↓
OBJAWY GRUPOWEGO MYŚLENIA
1. Iluzja wszechmocności
2. Wiara we wrodzoną moralność grupy
3. Kolektywna racjonalizacja
4. Stereotypowe spostrzeganie przeciwników
5. Ukierunkowany nacisk na dysydentów
6. Autocenzura
7. Złudzenie jednomyślności
8. Stróże poprawnego myślenia
↓
OZNAKI NIEPRAWIDŁOWOŚCI W PODEJMOWANIU DECYZJI
1. Niepełna analiza alternatywnych poglądów
2. Niepełna analiza możliwych przeszkód
3. Błąd w ocenie ryzyka preferowanej opcji
4. Niedokładne zebranie informacji
5. Stronnicze opracowywanie dostępnych informacji
6. Niepowodzenie przy ponownej ocenie alternatywnych sposobów działania
7. Niepowodzenie wypracowania planów awaryjnych na wypadek nieprzewidzianych okoliczności
MPS 388.

DZIESIĘĆ PRZYKAZAŃ DLA LIDERA GRUPY, JAK ZAPOBIEGAĆ MYŚLENIU GRUPOWEMU
1. Powiedz wszystkim o zjawisku grupowego myślenia, przedstaw jego przyczyny i skutki.
2. Postaraj się zachować bezstronność, nie odrzucaj żadnego punktu widzenia.
3. Poproś wszystkich członków grupy o wyrażenie krytycznych ocen, zachęcaj do sprzeciwu i ujawniania wątpliwości.
4. Poproś kogoś z grupy o odgrywanie roli „adwokata diabła”.
5. Od czasu do czasu dokonuj podziału grupy i aranżuj oddzielne spotkania wyodrębnionych zespołów, a następnie zgromadź ich razem, by ujawnili rozbieżności.
6. Jeśli rozważana kwestia dotyczy kontaktów z rywalizującą grupą, bez pośpiechu przeanalizuj wszystkie sygnały ostrzegawcze i rozważ wszystkie możliwości działania przeciwnika.
7. Po uzgodnieniu wstępnej decyzji zwołaj „spotkanie drugiej szansy”, na którym poprosisz wszystkich uczestników o ujawnienie pozostałych wątpliwości.
8. Zaproś niezależnych fachowców z różnych dziedzin i poproś ich o wszczęcie sporu z grupą.
9. Zachęcaj członków grupy do dzielenia się spostrzeżeniami wyniesionymi z przedyskutowania danego problemu z osobami zaufanymi i informowania o ich reakcjach.
10. Utwórz niezależne grupy pracujące równolegle nad tym samym problemem.
Zaczerpnięto z: I.L. Janis, Counteracting The Adverse Effects. MPS 390.

Objawy myślenia grupowego odzwierciedlają zjawiska samousprawiedliwiania, tendencyjności w obronie ego i konformizmu. Ivan Steiner (1982) wskazał na zbieżność między procesami zachodzącymi przy podejmowaniu przez zespół ludzi wspólnych decyzji a mechanizmami wpływu grupowego. Na przykład, badacze odkryli, że w grupach rozwiązujących problemy pojawia się silna tendencja do skupiania się na jednym tylko możliwym podejściu do omawianej kwestii. Owa konwergencja (nazywana przez Janisa poszukiwaniem jednomyślności) występuje wyraźnie przy eksperymentach nad zjawiskiem polaryzacji grupowej: przy polaryzacji przeciętnego stanowiska zajmowanego przez grupę jej członkowie jednocześnie zbliżają swe stanowiska. MPS 391.

Funkcjonowaniem grupy rządzi hasło uniformizacji. W czasie obserwacji, jak grupa pracuje nad rozwiązaniem problemu, spostrzec można działanie mechanizmu autocenzury i stronniczy przebieg dyskusji. (…). W eksperymentach nad zjawiskiem polaryzacji grupowej stwierdzono, że argumenty prezentowane w toku zbiorowej dyskusji są bardziej stronnicze od argumentów wypowiadanych przez jednostkę. Ta jednostronność pomaga grupowej dyskusji uwydatnić naturalne skłonności do nadmiernej pewności siebie. MPS 391.

„Największym barbarzyństwem wojny jest to, że zmusza ona ludzi zbiorowo do popełniania czynów, przeciwko którym każdy z nich osobna zbuntowałby się całym swym jestestwem”. Ellen Key, War, Peace and the Future, 1916. MPS 523.

Poglądy na człowieka i świat społeczny jawią się nam w świadomości jako nasze osobiste opinie odzwierciedlające rzeczywistość, choć faktycznie pozostają pod silnym wpływem emocji i motywów, a przede wszystkim otoczenia społecznego. Większość tych opinii jest wypracowywana zbiorowo i wierzymy w nie pod warunkiem, że wierzą w nie inni, przede wszystkim „nasi”, czyli osoby należące do tych samych grup co i my. WPS 122.

Badania te ujawniły, że grupy te formułują decyzje nie tyle bardziej ryzykowne niż jednostki, ile bardziej krańcowe, co nazwano polaryzacją grupową (czyli „uskrajnieniem”). WPS 470.

Ogólnie rzecz biorąc, zjawisko polaryzacji grupowej polega więc na zajmowaniu przez grupę stanowiska bardziej skrajnego od stanowiska jednostek, co przejawia się na trzy sposoby: 1) grupy podejmują bardziej krańcowe decyzje niż ich indywidualni członkowie działający w samotności; 2) poglądy indywidualnych członków grupy stają się bardziej krańcowe po dyskusji z innymi (pod warunkiem, że opinie wszystkich już na wstępie są podobne); 3) rywalizacja grupowa jest silniejsza niż rywalizacja indywidualna (co nazywane jest zjawiskiem nieciągłości grupowej – zob. 16.2.3). WPS 470-471.

Gdzie wszyscy myślą tak samo, nikt nie myśli zbyt wiele. Walter Lippmann CWW 133.

Polecane książki

Słownik: wykaz pojęć Bibliografia: wykaz skrótów