Gaslighting

Czym jest gaslighting?

Gaslighting jest to zjawisko, które często przedstawia się jako formę toksycznej pozytywności. Termin wywodzi się od tytułu przedwojennej sztuki Gaslight, przedstawiającej historię małżeństwa, w którym znęcający się mąż bez skrupułów wmawia niewinnej, bogatej żonie chorobę psychiczną w celach manipulacji. ZUP 104.

Gaslighting ma wiele wspólnego z umniejszaniem, ignorowaniem oraz budowaniem swojego szczęścia na nieszczęściu innych. Gaslighting to poważniejsza forma mikroagresji i przemocy psychicznej, która polega na manipulowaniu drugą osobą, doprowadzając do tego momentu, że osoba pokrzywdzona kwestionuje swoją rzeczywistość. ZUP 104.

Konteksty – wypisy z literatury psychologicznej

Jak gaslighting ma się do toksycznej pozytywności?
▶ „Oj, przesadzasz, wszystko jest w twojej głowie”.
▶ „Nie no, to nie mogło być takie okropne, jak mówisz; coś ci się wydaje”.
▶ „Ja tak powiedziałem? No coś ty, przecież wiesz, że cię kocham, w życiu bym się tak do ciebie nie odniósł!”
▶ „Już do reszty ci odbiło, przecież to były tylko żarty, zacznij się z nich śmiać!”
▶ „Ale dramatyzujesz i histeryzujesz, przecież nic takiego się nie wydarzyło. Może idź do psychiatry, to w końcu zaczniesz widzieć pozytywne strony życia”.
▶ „O losie, a ty znowu robisz aferę, masz w sobie za dużo emocji. Jak zwykle wyciągasz złe wnioski”.
▶ „Wszystko dzieje się po coś, już tak nie przeżywaj”. ZUP 104-105.

Osoba, która stosuje gaslighting, często jest sprawcą, który nosi białe rękawiczki i pokazuje osobie pokrzywdzonej, że przecież świat tak naprawdę jest „pozytywny”, tylko ona widzi go w zły sposób. Celem gaslightera jest to, aby osoba doświadczająca gaslightingu zaczęła kwestionować swoje postrzeganie i zastanawiać się, co jest prawdą, a co kłamstwem. Dodatkowo pojawia się u niej zwątpienie także w swoją pamięć, emocje czy przekonania. ZUP 105.

Co oprawca chce ukryć pod maską pozytywności i czego chce uniknąć? Odpowiedzi może być kilka. Być może chce uniknąć poczucia winy, wstydu i odpowiedzialności za swoje czyny, dlatego przerzuca je na ofiarę: „To twoja wina, przecież to ty dramatyzujesz, nic się nie stało. Wszyscy widzą, że przesadzasz”. Gaslighting może być też formą „samooszukiwania” i sposobem na uniknięcie lęku przed konsekwencjami swoich zachowań. Zjawisko gaslightingu kiedyś odnoszone było głównie do związków, natomiast literatura naukowa coraz częściej „uważnia” ten temat w innych środowiskach, na przykład w obszarze łamania praw kobiet w czasie ciąży, porodu i połogu czy dyskryminacji rasowej oraz płciowej. Gaslighting może być też strategią używaną jako czysta forma manipulacji i chęci posiadania władzy oraz kontroli. ZUP 105-106.

Często te zachowania mają swój początek w wyuczeniu się takiej postawy oraz byciu ofiarą, przeważnie w dzieciństwie. Stosują ją osoby niekoniecznie poważnie zaburzone, tak jak jest to przedstawiane w literaturze, ale często te, które chcą coś ukryć i obronić swoje „ja”. Może ona być wykorzystywana również zupełnie nieświadomie i sporadycznie, co nie jest dziwne, bo niestety, tak jak wcześniej wspominałam, takie toksyczne komunikaty często słyszymy od dziecka i przyjmujemy je za normę. Przemoc psychiczna, choć jest „subtelna”, może być najokrutniejsza, dlatego w jej przypadku opłaca się zgłosić się po pomoc specjalistyczną (na przykład po interwencję kryzysową, na psychoterapię). ZUP 104-106.