Katharsis (catharsis)

Co to  jest katharsis?

Katharsis – rozładowanie rodzącego agresję pobudzenia dzięki wykonaniu aktu agresywnego, obserwowaniu cudzej agresji bądź wykonaniu jakiegoś działania zastępczego wobec agresji. WPS 536.    

Katharsis – uwolnienie emocji. Według koncepcji katharsis zmniejszenie popędu agresji następuje w drodze „uwolnienia” skumulowanej energii agresywnej albo poprzez przejawienie rzeczywistej agresji, albo poprzez fantazje o treści agresywnej. MPS 516.

Katharsis (catharsis) – koncepcja, zgodnie z którą „wyładowanie się” – przez wykonanie jakiejś agresywnej czynności, obserwowanie innych osób zachowujących się agresywnie, lub uprawianie „agresji w wyobraźni” – redukuje nagromadzoną energię agresywną i w ten sposób zmniejsza prawdopodobieństwa dalszego agresywnego zachowania. ACI 419.

Wypisy z literatury psychologicznej

W jaki sposób możemy zminimalizować agresję? W przeciwieństwie do tego, co głosiła hipoteza katharsis, uzewnętrznienie agresji w dłuższej perspektywie nasila ją, zamiast redukować. Zgodnie z podejściem teorii społecznego uczenia się działania zmierzające do kontrolowania agresji powinny skupiać się na ograniczeniu wpływu czynników wywołujących agresję: likwidowaniu bodźców awersyjnych, nagradzaniu i prezentowaniu wzorów nieagresywnego zachowania i wzbudzania reakcji przeciwstawnych wobec agresji. MPS 529.

Odpowiedź najstarszą można znaleźć u Arystotelesa, który co prawda telewizji nie znał, ale zastanawiał się, dlaczego ludzie tak chętnie oglądają przedstawienia teatralne, i sformułował hipotezę katharsis, twierdząc, że doznają oni swoistego oczyszczenia emocjonalnego dzięki rozładowaniu emocji podczas oglądania emocjonujących przedstawień. Choć idea katharsis pozostała popularna w humanistyce, wiemy dobrze, że jest fałszywa przynajmniej w odniesieniu do agresji – oglądanie cudzej agresji nie tylko nie powoduje jej zaniku w postępowaniu widza, ale wręcz ją nasila. WPS 164.

Omówione fakty są jednoznaczne: wbrew hipotezie katharsis przemoc rodzi dalsze stosowanie przemocy, mamy tu zatem do czynienia ze spiralą przemocy. Krańcowe przypadki agresji często poprzedzane są narastającą spiralą przemocy. WPS 394.

Pod koniec XIX wieku hipnoza stała się integralną częścią procesu diagnozowania i leczenia histerii. Znajdując się w stanie hipnozy, pacjenci mogli stawić czoła wypartym doświadczeniom; przeżywali wtedy ponownie stan histerii i oczyszczali się z negatywnych emocji. Zdarzało się, że to specyficzne katharsis wywołane stawieniem czoła traumie i pokonaniem jej prowadziło do całkowitego wyleczenia. OSW 100.

W ramach arteterapii pacjentów zachęca się do rysowania, malowania, tworzenia kolaży, autoportretów, glinianych rzeźb, lalek i tym podobnych dzieł, za pomocą których mogą wyrazić swoje uczucia. Można wręczyć pacjentowi książeczkę pustymi stronami i zachęcić go do przedstawiania w formie rysunków różnego rodzaju doświadczeń – skrywanych w jego wnętrzu sekretów, uczucia bliskości lub ukrytych lęków. Podczas muzykoterapii korzysta się z melodii i słów piosenek, aby zachęcić do wyrażania uczuć, do których dotarcie w inny sposób mogłoby być niemożliwe. Muzyka często wyzwala emocje i ułatwia medytację w spokojnej atmosferze. Ruch i taniec mają służyć wyrażaniu emocji poprzez aktywność fizyczną. W ramach innej formy terapii ekspresywnej, zwanej psychodramą, pacjenci oraz „terapeuta-reżyser” odgrywają konkretne problemy doświadczane przez pacjenta. Inną techniką terapeutyczną jest biblioterapia, w ramach której pacjenci zapoznają się z dziełami literatury, krótkimi opowiadaniami, dramatami, poezją, filmami i nagraniami, a następnie prowadzą na ich temat dyskusje. Popularnym  dramatem do czytania (a zwłaszcza do odgrywania) jest Kto się boi Virginii Woolf? Edwarda Albeego, gdyż jego emocjonalne sceny zapewniają katharsis, gdy pacjenci recytują teksty nabrzmiałe wściekłością i rozczarowaniem, odzwierciedlające problemy występujące w ich własnym życiu. KSN 198.

Według teorii Arystotelesa oraz bardziej współczesnych opracowań Josefa Breuera i Sigmunda Freuda okoliczności, które powstrzymują ludzi przed ujawnianiem doświadczeń emocjonalnych powodują objawy histerii. Freud sugerował, że może istnieć właściwa ludziom potrzeba pewnego rodzaju katharsis. Wraz z Breurem stworzył metodę zmniejszania bólu psychicznego polegającą na opowiadaniu o myślach i emocjach. Ich idea „leczenia słowami” (ang. talking cure) została później włączona do kilku współczesnych ujęć psychoterapeutycznych. PSP 25-26.