Nagana słowna (verbal reprimand) - Psychologia Życia Codziennego

Spis treści

Nagana słowna – definicja

Nagana słowna (verbal reprimand) – typ kary pozytywnej; ustne ostrzeżenie użyte do wyrażenia rozczarowania lub dezaprobaty. BWD 179.

Nagana słowna (verbal reprimand) jako typ kary pozytywnej: psychologiczne aspekty i skutki

Nagana słowna (ang. verbal reprimand) jest jednym z najczęściej stosowanych środków dyscyplinujących w życiu codziennym, zarówno w kontekście wychowania dzieci, zarządzania zespołami w pracy, jak i w relacjach międzyludzkich. W psychologii jest ona klasyfikowana jako forma tzw. pozytywnej kary. Kara pozytywna w tym kontekście odnosi się do dodania bodźca negatywnego (np. nagany), który ma na celu zredukowanie niepożądanego zachowania.

1. Kara pozytywna — czym jest?

Aby zrozumieć mechanizm działania nagany słownej, należy zacząć od wyjaśnienia pojęcia kary pozytywnej. W teorii warunkowania instrumentalnego (operacyjnego), zaproponowanej przez B.F. Skinnera, kara pozytywna to proces, w którym dodanie bodźca negatywnego zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanego zachowania. Może to być kara fizyczna, słowna (jak nagana), czy inne negatywne bodźce.

Nagana słowna polega na werbalnym wyrażeniu niezadowolenia lub dezaprobaty w odpowiedzi na określone zachowanie. Może mieć różne formy – od prostych zwrotów typu „to było złe” po bardziej szczegółowe wyjaśnienia, dlaczego dane zachowanie jest nieakceptowalne.

2. Mechanizmy psychologiczne działania nagany słownej

Nagana słowna jako kara pozytywna działa na kilka sposobów:

Zmniejszenie prawdopodobieństwa zachowania: Dzieje się to poprzez wywołanie nieprzyjemnych emocji (np. wstydu, poczucia winy, lęku przed odrzuceniem), które stają się powiązane z niepożądanym działaniem. Człowiek unika ponownego doświadczania tych emocji, więc prawdopodobieństwo wystąpienia podobnego zachowania w przyszłości maleje.
Wpływ na samoocenę: W zależności od sposobu udzielania nagany, może ona mieć duży wpływ na samoocenę jednostki. Słowna krytyka, szczególnie jeśli jest ostra i niesprawiedliwa, może wywołać uczucie niskiej wartości i wpłynąć na postrzeganie samego siebie. Z kolei konstruktywna nagana, która skupia się na konkretnym zachowaniu, a nie na osobie, może mieć bardziej pozytywne skutki.
Ustanowienie granic: Nagana może służyć jako jasne wskazanie, jakie zachowania są nieakceptowalne, co jest szczególnie ważne w kontekście wychowania dzieci. Ustalając granice, opiekunowie pomagają dzieciom zrozumieć, co jest dopuszczalne w społeczeństwie.

3. Rola emocji w procesie nagany słownej

Emocje odgrywają kluczową rolę w odbiorze nagany słownej. Dziecko, pracownik, czy partner mogą reagować na nią w różny sposób w zależności od kontekstu emocjonalnego oraz relacji, jaka łączy je z osobą udzielającą nagany.

Lęk przed odrzuceniem: W przypadku dzieci, negatywne emocje związane z naganą mogą wynikać z lęku przed utratą miłości rodziców lub opiekunów. W ten sposób dzieci mogą interpretować naganę jako zagrożenie dla więzi emocjonalnych, co może prowadzić do zwiększenia poziomu stresu.
Poczucie winy: Nagana może wywołać u jednostki poczucie winy, które jest jednym z mechanizmów psychologicznych kary. Osoba karana może odczuwać, że naruszyła zasady, co prowadzi do autorefleksji i zmiany zachowania.
Wstyd: W niektórych przypadkach nagana słowna może wywołać wstyd, szczególnie jeśli jest udzielana w obecności innych. To może prowadzić do napięcia emocjonalnego, a także do prób unikania podobnych sytuacji w przyszłości, aby uniknąć publicznego zawstydzenia.

4. Skuteczność nagany słownej — zależność od kontekstu i osoby

Skuteczność nagany słownej zależy od wielu czynników, takich jak sposób jej udzielania, relacja między osobą karzącą a karanym, a także osobowość i wcześniejsze doświadczenia jednostki.

Konstruktywność i forma: Nagana, która jest konstruktywna, skierowana na konkretne zachowanie, a nie na osobę, ma większe szanse na przyniesienie pozytywnych efektów. Udzielanie nagany w sposób agresywny, obraźliwy czy poniżający może prowadzić do skutków odwrotnych, takich jak bunt, opór czy utrata motywacji.
Relacja między osobą karzącą a karanym: Jeśli nagana pochodzi od osoby, której autorytet jest szanowany, ma większe szanse na przyniesienie zamierzonych rezultatów. W przeciwnym razie może zostać zignorowana lub odrzucona.
Osobowość i wrażliwość jednostki: Ludzie różnią się pod względem wrażliwości na krytykę. Osoby o wysokiej samoocenie mogą lepiej znieść naganę i potraktować ją jako wskazówkę do poprawy. Z kolei osoby o niskiej samoocenie mogą odbierać naganę jako atak na swoją wartość, co może prowadzić do emocjonalnych trudności.

5. Negatywne skutki nadmiernego stosowania nagany słownej

Choć nagana słowna może być skuteczną formą kary pozytywnej, jej nadmierne lub niewłaściwe stosowanie może przynieść szereg negatywnych skutków. Częste i zbyt surowe karanie słowne może prowadzić do:

Obniżenia samooceny: Ciągła krytyka, szczególnie jeśli jest niesprawiedliwa, może prowadzić do chronicznego poczucia niskiej wartości.
Lęku i stresu: U dzieci i dorosłych nadmierne karanie słowne może wywoływać lęk, a w skrajnych przypadkach prowadzić do rozwoju zaburzeń lękowych.
Buntu i oporu: Zbyt surowa lub częsta nagana może prowadzić do reakcji buntu, szczególnie wśród dzieci i nastolatków, które zamiast zmieniać swoje zachowanie, mogą dążyć do podważenia autorytetu osoby karzącej.
Zerwania więzi emocjonalnej: W relacjach interpersonalnych nadmierne karanie słowne może prowadzić do dystansu emocjonalnego, a nawet zerwania więzi. W przypadku dzieci może to osłabić zaufanie do rodziców.

6. Jak skutecznie stosować naganę słowną?

Aby nagana słowna była skuteczna, warto pamiętać o kilku zasadach:

Konstruktywność: Skup się na konkretnym zachowaniu, a nie na osobie. Zamiast powiedzieć „Jesteś nieodpowiedzialny”, powiedz „To zachowanie było nieodpowiedzialne”.
Natychmiastowość: Nagana powinna być udzielana natychmiast po wystąpieniu niepożądanego zachowania, aby była skuteczna. Odkładanie na później sprawia, że kara traci swoją moc.
Proporcjonalność: Kara powinna być adekwatna do przewinienia. Zbyt surowa nagana w stosunku do drobnego błędu może prowadzić do niepotrzebnych napięć.
Zachowanie spokoju: Nagana powinna być udzielana w spokojnym tonie, bez podnoszenia głosu i emocjonalnych wybuchów, co zwiększa jej skuteczność.

7. Podsumowanie

Nagana słowna jest często stosowanym narzędziem dyscyplinującym zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym. Aby była skuteczna, wymaga odpowiedniego stosowania – z zachowaniem konstruktywności, proporcjonalności i empatii. Niewłaściwe stosowanie nagany może prowadzić do negatywnych skutków.

Wypisy z literatury psychologicznej

Kara (punishment) – dodanie lub usunięcie czegoś z otoczenia skutkujące zredukowaniem zachowania; zob. kara pozytywna, kara negatywna. BWD 178.

Kara – awersyjna konsekwencja reakcji zmniejszająca jej siłę (por. wzmocnienie negatywne). PKK II 144.

Wzmocnienie negatywne (negative reinforcement) – konsekwencja polegająca na tym, że pojawieniu się zachowania z otoczenia usuwa się coś niepożądanego lub negatywnego, skutkująca wzmożeniem tego zachowania w przyszłości. BWD 182.

Kara pozytywna (positive punishment) – konsekwencja polegająca na tym, że po pojawieniu się zachowania do otoczenia dodaje się coś niepożądanego lub negatywnego, skutkująca redukcją tego zachowania w przyszłości. BWD 179.

Karanie pozytywne – podawanie bodźca awersyjnego po danej reakcji. PKK II 144.

Zachowanie (behavior) – wszystko, co jednostka mówi lub robi; także: reakcja. BWD 182.

Polecane książki

Zobacz także

Słownik: wykaz pojęć Bibliografia: wykaz skrótów