Synapsa (synapse)

Co to jest synapsa i jak działa?

Synapsa to termin opisujący miejsce połączenia między dwoma komórkami nerwowymi, czyli neuronami. Dzięki synapsom możliwa jest wymiana informacji między neuronami, co jest niezbędne dla wszelkich procesów myślowych, emocjonalnych i ruchowych. To właśnie w synapsach odbywa się komunikacja, która pozwala mózgowi funkcjonować i reagować na bodźce zewnętrzne oraz wewnętrzne.

Definicja

Synapsa – mikroskopijna szczelina stanowiąca połączenie między neuronami. Synapsy występują również między neuronami a mięśniami lub gruczołami. PKK I 107.

Synapsa – przestrzeń między dwoma neuronami, która umożliwia przekazanie sygnału chemicznego z komórki presynaptycznej do komórki postsynaptycznej. PSM 302.

Synapsa (synapse) – połączenie między dwoma komórkami nerwowymi lub między neuronem a mięśniem lub gruczołem, gdzie dochodzi do transmisji impulsu nerwowego (zazwyczaj za pośrednictwem neuroprzekaźnika) z aksonu neuronu presynaptycznego (aktywnego) do aksonu, dendrytów czy ciała komórki neuronu postsynaptycznego (przyległego), a czasami z dendrytu jednego neuronu do dendrytu drugiego. CS 719.

Dlaczego synapsy są kluczowe w psychologii?

Synapsy pełnią centralną rolę w zrozumieniu ludzkiego umysłu i zachowania. Każda myśl, emocja czy decyzja zależy od setek miliardów połączeń synaptycznych w naszym mózgu. To one decydują, czy sygnał nerwowy zostanie przekazany dalej, czy zatrzymany, a ich działanie wpływa na to, jak postrzegamy rzeczywistość, reagujemy na stres czy zapamiętujemy informacje.

W kontekście psychologii synapsy są kluczowym punktem badań nad różnymi zaburzeniami zdrowia psychicznego, takimi jak depresja czy lęk. Badania wskazują, że nieprawidłowości w funkcjonowaniu synaps mogą prowadzić do zaburzeń nastroju, problemów poznawczych i wielu innych trudności psychologicznych.

Jak działa synapsa?

Działanie synapsy to proces chemiczno-elektryczny, który umożliwia komunikację między neuronami. W momencie, gdy neuron odbiera impuls nerwowy, wysyła go dalej przez strukturę zwaną aksonem. Na końcu aksonu znajduje się synapsa, która jest miejscem styku z kolejnym neuronem.

Komunikacja ta opiera się na neuroprzekaźnikach (neurotransmiterach) – substancjach chemicznych, które przenoszą sygnały pomiędzy neuronami. Gdy impuls dociera do końca aksonu, uwalnia neuroprzekaźniki, które przedostają się przez przestrzeń synaptyczną i wiążą się z receptorami na powierzchni kolejnego neuronu. Proces ten pozwala na kontynuację sygnału, wpływając na nasze myśli, reakcje i emocje.

Co wpływa na jakość przekazywania sygnałów w synapsach?

Na efektywność przekazywania sygnałów w synapsach wpływa wiele czynników, w tym poziom neurotransmiterów, kondycja fizyczna neuronów oraz ogólny stan zdrowia mózgu. Zdrowy tryb życia, regularna aktywność fizyczna i odpowiednia dieta mogą pozytywnie wpływać na jakość komunikacji synaptycznej. Z drugiej strony, stres, brak snu i niezdrowe nawyki mogą prowadzić do osłabienia funkcji synaps, co w konsekwencji wpływa na ogólne funkcjonowanie psychiczne.

Jakie rodzaje neuroprzekaźników odgrywają kluczową rolę w synapsach?

Neuroprzekaźniki są kluczowymi substancjami, które wpływają na jakość i charakter komunikacji w synapsach. Niektóre z najważniejszych neuroprzekaźników to:

• Dopamina – wpływa na motywację, nagrodę i odczuwanie przyjemności.
• Serotonina – reguluje nastrój, sen i apetyt.
• Acetylocholina – istotna dla procesów pamięci i koncentracji.
• GABA – działa hamująco, redukując nadmierną aktywność neuronów, co pomaga w relaksacji i redukcji lęku.

Każdy z tych neuroprzekaźników ma swoje specyficzne funkcje, a ich niedobór lub nadmiar może prowadzić do zaburzeń nastroju, problemów poznawczych i innych trudności zdrowotnych.

Jakie znaczenie mają synapsy w terapii psychologicznej?

W terapii psychologicznej i psychiatrii synapsy odgrywają fundamentalną rolę. Leki antydepresyjne, takie jak selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), działają właśnie na poziomie synaps, regulując ilość serotoniny dostępnej w przestrzeni synaptycznej. Poprzez modyfikację działania neuroprzekaźników terapeuci mogą pomagać pacjentom w zarządzaniu stanem psychicznym i poprawie jakości życia.

Czy można wpływać na funkcjonowanie synaps bez leków?

Chociaż leki mogą być skuteczne, badania pokazują, że zdrowe nawyki życiowe również mogą poprawić funkcjonowanie synaps. Regularna aktywność fizyczna, techniki relaksacyjne, takie jak medytacja czy mindfulness, oraz dieta bogata w kwasy tłuszczowe omega-3 pozytywnie wpływają na zdrowie mózgu i jego połączenia synaptyczne. Zdrowy styl życia może przyczyniać się do lepszej regulacji emocji, lepszego radzenia sobie ze stresem i poprawy funkcji poznawczych.

Dlaczego warto zrozumieć, czym są synapsy?

Zrozumienie, czym są synapsy i jak działają, pozwala lepiej zrozumieć mechanizmy stojące za naszym zachowaniem, emocjami i sposobem myślenia. Wiedza o synapsach jest szczególnie cenna dla tych, którzy chcą świadomie wpływać na swoje zdrowie psychiczne i poznawcze, podejmując działania wspierające funkcjonowanie mózgu.

Podsumowanie

Synapsy, choć niewidoczne, są fundamentem naszej codziennej egzystencji. To dzięki nim możemy myśleć, czuć i reagować na otaczający nas świat.

---

Wypisy z literatury psychologicznej

Kolbki synaptyczne – małe banieczkowate struktury znajdujące się na zakończeniach aksonu, zawierające neuroprzekaźniki, które przenoszą informacje neuronu do synapsy. PKK I 108.

Przekaźnictwo neurosynaptyczne – przesyłanie przez synapsę informacji w postaci chemicznych neuroprzekaźników. PKK I 108.

Neuroprzekaźnik – chemiczna informacja, która przesyła neuronalną wiadomość przez synapsę. Wiele neuroprzekaźników jest również hormonami. PKK I 108.

Przycinanie połączeń synaptycznych – proces redukowania nieużywanych połączeń mózgowych; w efekcie neurony te są gotowe do użycia w dalszym rozwoju. PKK I 175.

Nasz mózg składa się z miliardów neuronów, czyli niewielkich komórek nerwowych. Neurony dostarczają mocy mózgowi, tak jak mikroczipy komputerowi. Neurony pozostają ze sobą nawzajem w ciągłej komunikacji, wysyłając impulsy elektryczne wzdłuż swoich długich wypustek, które działają jak przewody elektryczne. Kiedy impuls elektryczny dojdzie do końca wypustki, neuron wypuszcza sygnał chemiczny, tak zwany neuroprzekaźnik. Neuroprzekaźnik przekazuje informację, przemieszczając się w przestrzeni między dwoma neuronami – zwanej synapsą – i przyłączając się do drugiego neuronu. Tak więc cały mózg składa się z miliardów neuronów, które aby się ze sobą komunikować, przesyłają między sobą sygnały elektryczne, które następnie zamieniane są w sygnały chemiczne. KRW 23-24.

Gdy substancje psychoaktywne dostaną się do mózgu, zaczynają oddziaływać na wybrane układy neuronów, aby wywrzeć określone skutki. System przepływu informacji w mózgu obejmuje maleńkie ładunki elektryczne przepływające przez układy komórek nerwowych. Każdy neuron wzbudza się w reakcji na substancje chemiczne zwane neuroprzekaźnikami. Gdy jeden z neuroprzekaźników wejdzie w kontakt z komórką nerwową, z którą jest związany (ponieważ komórka zawiera stosowne receptory), jego cząstka wchodzi w receptor niczym klucz do zamka.

Dzięki temu może zwiększyć lub zmniejszyć zdolność komórki do przesyłania sygnałów elektrycznych do innych komórek nerwowych w dalszej części szlaku.      Komórka nerwowa (neuron) składa się z ciała komórki, dendrytów, które odbierają chemiczne sygnały od neuronów znajdujących się wcześniej na szlaku, oraz wypustki przypominającej ogon i nazywanej aksonem, który odpowiada za przekazywanie informacji następnym neuronom. Wiele aksonów ma otoczkę mielinową, która przyspiesza proces przekazywania informacji.

Kiedy neuron się wzbudza, wysyła jeden lub więcej wyspecjalizowanych neuroprzekaźników z aksonu do synapsy – przestrzeni między komórkami nerwowymi. Uwolniona substancja chemiczna przyłącza się do dendrytów innych komórek nerwowych i może je wzbudzić. Następnie neuroprzekaźnik zostaje zwykle ponownie wchłonięty ze szczeliny synaptycznej przez neuron, który go uwolnił – proces ten nazywamy wychwytem zwrotnym. MTU 53.

Mózg (brain) – część centralnego układu nerwowego, która mieści się w czaszce. Składa się, idąc od góry, z przedmózgowia, śródmózgowia, móżdżku, mostu oraz rdzenia przedłużonego. Pozostała część centralnego układu nerwowego to rdzeń kręgowy. Mózg dorosłego człowieka waży 1300-1400 g i zawiera ok. 80 mld neuronów (z których 50 mld znajduje się w korze mózgowej, tworzących zwykle synapsy z setkami bądź tysiącami innych neuronów. Mózg zużywa ok. 20% tlenu zużywanego przez cały organizm. Zob. kora mózgowa. CS 413.

Neuron (neuron, neurone) – komórka nerwowa wyspecjalizowana w przekazywaniu impulsów nerwowych w postaci potencjałów czynnościowych, podstawowa jednostka funkcjonalna układu nerwowego, zazwyczaj składająca się z ciała komórkowego (perykarionu) z dendrytami otrzymującymi sygnały od innych neuronów przez synapsy, typowe neurony tworzą 1000-10000 połączeń synaptycznych, i z aksonu, którego długość wynosi od 3 µm do ponad 1 m, często na końcowym odcinku rozdzielającego się na liczne odgałęzienia, przekazującego sygnały od ciała komórkowego do jednego lub większej liczby innych neuronów, mięśnia lub gruczołu. Często mylony z nerwem, który nie ma ciał komórkowych i składa się z wiązki aksonów. (gr. neuron nerw). CS 438-439.

Gdy przychodzimy na świat, nasz mózg jest już gotowy do nagradzania przyjemnych doświadczeń. Na przykład kiedy jemy coś smacznego lub słuchamy przyjemnej dla ucha muzyki, układ nagrody w mózgu uwalnia substancje chemiczne, które wywołują uczucie przyjemności. Substancje te, zwane neuroprzekaźnikami, stanowią element mózgowego systemu komunikacji. GUM 43.

Neuroprzekaźniki są uwalniane przez komórki nerwowe w mózgu i działają w charakterze „posłańców”, przenosząc wiadomości między komórkami układu nerwowego. Kiedy jesz coś smacznego, komórka nerwowa wydziela neuroprzekaźnik zwany dopaminą, czyli „wysyła” wiadomość. Ta ostatnia musi zostać odebrana, jeśli masz poczuć przyjemność. Zatem w następnym kroku dopamina przyłącza się do kolejnej komórki nerwowej – „odbiorczej”. Po odebraniu wiadomości nadmiar dopaminy, który pozostał w przestrzeni między dwiema komórkami (zwanej synapsą), zostaje przetworzony lub powraca do komórki „nadawczej”. GUM 43-44.

Neuroprzekaźnik (neurotransmitter) – każda z ok. 50 substancji chemicznych, zazwyczaj drobnocząsteczkowa amina lub peptyd, ale także substancja, taka jak gazowy tlenek azotu, dzięki której neuron komunikuje się z innym neuronem albo z mięśniem czy gruczołem przez synapsę. W ośrodkowym układzie nerwowym glutaminian jest zasadniczym neuroprzekaźnikiem pobudzającym, a GABA zasadniczym neuroprzekaźnikiem hamującym; w obwodowym układzie nerwowym acetylocholina jest dominującym neuroprzekaźnikiem dla neuronów ruchowych, a glutaminian dla neuronów czuciowych.

Dopamina pełni funkcję neuroprzekaźnika głównie w śródmózgowiu, noradrenalina (norepinefryna) głównie w obwodowym układzie nerwowym, w moście i rdzeniu przedłużonym, natomiast serotonina głównie w pobliżu linii środkowej pnia mózgu. Do innych ważnych neuroprzekaźników zalicza się: adenozyna, adrenalina (epinefryna), kwas asparginowy, kwas glutaminowy, histamina, oksytocyna, substancja P i wazopresyna. Inaczej neurotransmiter. CS 441.

Słownik: wykaz pojęć Bibliografia: wykaz skrótów