Informacje szczegółowe
Autor: Sigmund Freud
Tytuł: Poza zasadą przyjemności
Tytuł oryginalny pracy tytułowej: Jenseits des Lustprinzips
Tłumaczenie: Jerzy Prokopiuk
Wydawnictwo: Wydawnictwo Naukowe PWN
Miejsce i data wydania: Warszawa 2017
Liczba stron: 310
ISBN: 9788301144944, 8301144947
Kup książkę w najniższej cenie
W książce Poza zasadą przyjemności Sigmund Freud rozwija swoje teorie dotyczące ludzkiej psychiki, które wykraczają poza klasyczne założenia o dążeniu do przyjemności jako głównej motywacji działań człowieka. Praca ta stanowi jeden z kamieni milowych psychoanalizy, wprowadzając nowe koncepcje i redefiniując dotychczasowe poglądy na temat ludzkiej natury i nieświadomości.
Poza zasadą przyjemności – popęd życia i śmierci
Freud wprowadza w tej książce pojęcie popędu śmierci (thanatos), który współistnieje z popędem życia (eros). Popęd życia jest związany z dążeniem do przetrwania, reprodukcji i przyjemności, natomiast popęd śmierci symbolizuje siły destrukcyjne, dążenie do stagnacji i powrotu do stanu nieorganicznego. Zdaniem Freuda te dwa popędy współistnieją w psychice człowieka, tworząc wewnętrzne napięcia, które kształtują zachowanie i procesy psychiczne.
Powtarzalność traumy
Jednym z kluczowych zagadnień poruszonych w książce jest zjawisko powtarzania traumatycznych doświadczeń. Freud zauważa, że pacjenci często wracają w swoich snach lub działaniach do bolesnych i traumatycznych wspomnień, mimo że wydaje się to sprzeczne z dążeniem do przyjemności. Zjawisko to, które nazwał „przymusem powtarzania”, staje się kluczowe w analizie ludzkiej psychiki i mechanizmów obronnych.
Nieświadomość i jej mechanizmy
Freud rozwija również koncepcję nieświadomości, ukazując, że motywacje człowieka nie zawsze są świadome i racjonalne. Popęd śmierci działa na głębokim poziomie nieświadomości, wpływając na zachowania autodestrukcyjne, agresję oraz trudności w przezwyciężeniu przeszłych traum. Dzięki tej analizie Freud poszerza rozumienie dynamiki psychicznej, wskazując na jej bardziej złożony i często paradoksalny charakter.
Biologiczne i filozoficzne inspiracje
Freud czerpie z biologii i filozofii, analizując procesy życiowe w kontekście ich powiązań z destrukcją. Jego tezy dotyczące popędu śmierci nawiązują do biologicznego cyklu życia i śmierci, a także filozoficznych rozważań o przemijalności istnienia. Dzięki temu książka wykracza poza ramy psychoanalizy, stając się dziełem o szerokim znaczeniu interdyscyplinarnym.
Znaczenie i krytyka
Poza zasadą przyjemności spotkało się z szerokim odzewem, zarówno entuzjastycznym, jak i krytycznym. Wprowadzenie popędu śmierci było kontrowersyjne, ponieważ kwestionowało wcześniejsze teorie Freuda, zakładające prymat dążenia do przyjemności. Krytycy zarzucali Freudowi nadmierne spekulacje, podczas gdy zwolennicy podkreślali głębokość jego analizy i jej wpływ na dalszy rozwój psychoanalizy.
Podsumowanie
Książka Poza zasadą przyjemności to przełomowe dzieło, które rzuca nowe światło na naturę ludzkiej psychiki. Freud wprowadza w niej koncepcje, które do dziś inspirują i prowokują do refleksji. To nie tylko studium mechanizmów nieświadomości, ale także filozoficzne rozważanie o życiu, śmierci i napięciach kształtujących ludzkie istnienie.
Fragmenty książki
W teorii psychoanalitycznej przyjmujemy zdecydowanie, że przebieg procesów psychicznych regulowany jest automatycznie przez zasadę przyjemności, a więc sądzimy, że wywoływany jest każdorazowo przez nieprzyjemne napięcie, a następnie przybiera taki kierunek, by rezultatem końcowym był spadek tego napięcia, czyli usunięcie uczucia nieprzyjemności lub też wytworzenie przyjemności. Rozpatrując studiowane przez nas procesy psychiczne w kontekście tego przebiegu, wprowadzamy do naszej pracy ekonomiczny punkt widzenia. Jesteśmy zdania, że prezentacja, która obok topograficznego i dynamicznego uwzględnia także aspekt ekonomiczny, jest najpełniejsza spośród tych, jakie możemy sobie wyobrazić, i zasługuje na wyodrębnienie przez określenie jej mianem metapsychologicznej.
Z łatwością stwierdzamy, że ego jest częścią id, która uległa zmianie pod bezpośrednim wpływem świata zewnętrznego i za pośrednictwem Pc-św, i jest poniekąd kontynuacją zróżnicowania powierzchni. Dąży ono również do tego, by ułatwić wpływ świata zewnętrznego na id i umożliwić realizację jego zamiarów, jak również do tego by na miejsce zasady przyjemności, która bez ograniczeń rządzi id, postawić zasadę rzeczywistości. Postrzeżenie odgrywa wobec ego taką rolę, jaka w id przypada popędowi. Ego reprezentuje to, co można nazwać rozumem i rozwagą, w przeciwieństwie do id, obejmującego wszelkie namiętności.
Wszystko to pokrywa się z powszechnie znanymi, popularnymi rozróżnieniami, jednak również musi być rozumiane jako coś słusznego jedynie przeciętnie lub idealnie. Funkcjonalne znaczenie ego wyraża się w tym, że normalnie rzecz biorąc ma ono władzę nad dojściem do sfery ruchowej. Tak więc w porównaniu z id przypomina ono jeźdźca, który powinien okiełznać wielką siłę konia, z tą jednak różnicą, że jeździec próbuje to zrobić o własnych siłach, ego zaś za pomocą sił zaczerpniętych skądinąd. Porównanie to podsuńmy dalej. Podobnie jak jeźdźcowi – jeśli nie chce spaść z konia – nie pozostaje nic innego, jak dać się mu zawieść tam, dokąd on zechce, tak i ego zwykło realizować wolę id tak, jak gdyby była to jego własna wola.
Taka koncepcja ego, które pośredniczy między id a światem zewnętrznym, podejmuje popędowe roszczenia jednego, aby umożliwić im zaspokojenie, w drugim zaś czyni postrzeżenia, które wykorzystuje jako wspomnienia, pełne troski o własne zachowanie – broni się przed zbyt wielkimi wymaganiami obu stron, a przy tym we wszystkich swych postanowieniach kieruje się wskazówkami zmodyfikowanej zasady przyjemności, koncepcja ta dotyczy właściwie tylko ego z pierwszego okresu dzieciństwa człowieka (do 5. roku życia). Mniej więcej w tym czasie dochodzi do istotnej zmiany.
Fragment świata zewnętrznego zostaje przynajmniej częściowo porzucony jako obiekt i tym samym (przez identyfikację) wchłonięty przez ego, a więc staje się elementem świata wewnętrznego. Ta nowa instancja psychiczna spełnia dalej te funkcje, które wykonywali dawniej ludzie należący do owego „fragmentu” świata zewnętrznego, tj. obserwuje ego, wydaje mu rozkazy, osądza je i grozi mu karami, tak jak robili to rodzice, których miejsce zajęła. Instancję tę nazywamy superego, a w jej sędziowskich funkcjach odczuwamy ją jako nasze sumienie.
Sigmund Freud
