Afekt (affect)

Co to jest afekt?

Afekt (affect) – obserwowany przez badającego, ekspresja emocji: np. smutku, lęku czy gniewu. Afekt osłabiony to ekspresja emocji mająca znacznie mniejszą intensywność niż normalnie; afekt płaski to brak, lub prawie brak, emocjonalnej ekspresji zwany także spłaszczeniem afektu; afekt niedostosowany lub niespójność afektu to niespójność ekspresji emocjonalnej z ich opisem przez osobę badaną; afekt labilny (chwiejność uczuciowa) to niestabilność i zmienność emocji; afekt ograniczony lub afekt zawężony to ograniczenie zakresu emocjonalnej ekspresji. Zob. też emocje, emocje pierwotne. Por. nastrój. (łac. affectus czas przeszły do afficere wpływać, od ad do + facere robić). CS 10.    

Innym rozróżnieniem jest podział na emocję i afekt, i to rozróżnienie jest istotne. W pełni rozwinięte emocje mogą składać się z przeżyć bardzo bogatych, złożonych i o dużym znaczeniu. Afekt zaś odnosi się do odczuć pozytywnych lub negatywnych. W najprostszym i najpowszechniejszym ujęciu afekty to tylko niewielkie odczucia sympatii lub niechęci. Afekty są prostsze i najwyraźniej bardziej prymitywne niż emocje. Mogą jednak wywierać dużo ważniejszy wpływ na działania i reakcje człowieka. Afekt to emocja zredukowana do jednego wymiaru – pozytywnego lub negatywnego. Złość, smutek, niepokój, zazdrość i inne to afekty negatywne. W podobny sposób rozmaite przyjemne uczucia mają afekt pozytywny. BZK 260.

Emocje zwykle rozumiemy jako doświadczenie świadome, natomiast afekt może występować na marginesie świadomości, a nawet poza nią. BZK 260.

Wypisy z literatury psychologicznej

W latach dziewięćdziesiątych XIX wieku Wilhelm Wundt, twórca psychologii eksperymentalnej, sformułował doktrynę prymatu afektu (affective primacy). Pojęcie afekt odnosi się do niewielkich przypływów pozytywnych lub negatywnych odczuć, które przygotowują nas do zbliżania się do danego bodźca, bądź też do unikania go. HPU 89.

Wundt doszedł do wniosku, że reakcje afektywne są tak ściśle powiązane ze spostrzeganiem, iż często odczuwamy sympatię lub antypatie do danego bodźca w chwili, w której go zauważamy, zanim jeszcze rozpoznamy, co to jest. Te przypływy uczuć pojawiają się tak szybko, że wyprzedzają wszystkie inne myśli dotyczące tego, na co patrzymy. HPU 89.

W swoim przełomowym artykule Zajonc namawiał psychologów, aby używali modelu dwuprocesualnego, w którym afekt – „czyli uczucia” – jest procesem o pierwszorzędnym znaczeniu. Prymat afektu wynika zarówno z faktu, że pojawia się on pierwszy (jest elementem percepcji, a co za tym idzie – jest niezwykle szybki), jak i z tego, że jest silniejszy (ze względu na swój ścisły związek z motywacją wywiera silny wpływ na zachowanie). Drugi proces – myślenie – jest zdolnością ewolucyjnie młodszą, zakorzeniona w języku i niezwiązana ściśle z motywacją. Innymi słowy, myślenie jest jeźdźcem, afekt zaś – słoniem. System myślenia nie jest przygotowany do roli przywódcy – nie ma wystarczającej mocy sprawczej – ale może być użytecznym doradcą. HPU 90.

Decyzje, nawet te najbardziej racjonalne, kształtują się w naszych głowach w oparciu o trzystopniowy proces, który naukowcy określają jako model AIM: afekt-integracja-motywacja. Zgodnie z nim znana sentencja Pascala sprzed ponad 350 lat głosząca, że „serce ma swoje racje, których rozum nie zna”, ustępuje miejsca empirycznym wnioskom, że to właśnie afekt stanowi esencję myślenia. Bez emocji podejmowanie decyzji jest w zasadzie niemożliwe. Punktem wyjścia w tym procesie jest udzielenie sobie odpowiedzi na pytanie: na czym nam rzeczywiście zależy? W ślad za nim idzie wybór drogi do upatrzonego celu. SPW 127-128.

Psychoanaliza nauczyła nas bowiem, że jeśli chodzi o późniejsze zachowanie indywiduum, w nadspodziewanie wczesnym okresie mobilizowane są nader ważne postawy afektywne wobec innych osób. Już w pierwszych sześciu latach dzieciństwa mały człowiek utrwala rodzaj i tonację afektową swych stosunków z innymi osobami tej samej płci i płci przeciwnej; od tej chwili może on je rozwijać i poddawać przemianom zmierzającym w określonych kierunkach, ale nie może on już zlikwidować ich. Osoby, na jakich się w ten sposób utrwala, to jego rodzice i rodzeństwo. FPG 230.