Podstawowe założenia

Czym są podstawowe założenia?

Podstawowe założenia to sformułowania warunkowe w postaci „jeśli X, to Y”, które starują naszymi zachowaniami i reakcjami emocjonalnymi na poziomie głębszym niż myśli automatyczne. UPN 157.

Myśli automatyczne pojawiają nam się w umyśle niejako bezwiednie w określonych sytuacjach. Mamy oprócz nich też głębiej ukryte przekonania. Myśli automatyczne zwykle nie są w pełni uświadomione, w znacznym stopniu warunkują natomiast nasz nastrój, zachowanie i reakcje organizmu. Myśli, które operują poza świadomością, nazywamy podstawowymi założeniami – są to zasady, którymi kierujemy się w życiu. Każdy człowiek ma ich setki i każde z nich można w przybliżeniu przedstawić za pomocą warunkowego działania: „Jeśli X, to Y”. UPN 140.

Podstawowe założenia – w przeciwieństwie do myśli automatycznych – operują w wielu sytuacjach, sterując naszymi działaniami i emocjami. Wyobraźmy sobie wielka imprezę rodzinną. Widzimy, że jedna kuzynka chodzi po pokoju i rozmawia ze wszystkimi gośćmi, a druga siedzi samotnie w rogu i odzywa się tylko do tych osób, które do niej podejdą i rozpoczną rozmowę. Co mogło spowodować tak diametralnie różne postawy? Czy łatwiej krążyć w tłumie gości i swobodnie z nimi rozmawiać, gdy zakładamy: „Jeśli będę rozmawiać z innymi, to miło spędzę czas, bo ludzie zazwyczaj mnie lubią”? Ktoś może nawet zakładać: „Skoro wszyscy tu są z rodziny, to będziemy mieć mnóstwo wspólnych tematów i będzie nam razem przyjemnie”. Jednocześnie ta bardziej milcząca kuzynka może kierować się innymi założeniami, które brzmią na przykład: „Jeśli rozpocznę rozmowę, to mogę powiedzieć coś nie tak, więc na ogół lepiej jest zaczekać na inicjatywę tej drugiej osoby” albo „Jeśli ktoś jest starszy (jak ja), to młodsi członkowie rodziny powinni podejść do mnie pierwsi, bo to oznaka szacunku”. Zauważmy, że u podstaw tych samych zachowań mogą leżeć rozmaite założenia. Nie da się ich ujawnić jedynie na podstawie obserwacji ich zachowań i nastrojów. UPN 141.

Podstawowe założenia to w wielu wypadkach najważniejszy poziom treści poznawczych, które należy zidentyfikować i zweryfikować.
• W chwilach lęku najgorętsze myśli to często założenia oparte na strukturze: „Jeśli X, to Y”: „Jeśli się odezwę, to zrobię z siebie kretyna”, „Jeśli serce szybko mi bije, to znaczy, że mam zawał”, „Jeśli zdarzy się coś strasznego, to sobie nie poradzę”.
• Wiele nieporozumień w relacjach wynika właśnie z rozbieżnych założeń. Jedno z partnerów może zakładać: „Jeśli mnie kochasz, to bez pytania masz wiedzieć, czego pragnę”, a drugie: „Jeśli czegoś pragniesz, to mi o tym powiesz”.
• Zachowania skrajne (np. nadużywanie alkoholu, uzależnienie od narkotyków, objadanie się, a nawet perfekcjonizm) są często nakręcane ukrytymi założeniami: „Jeśli wypiję, to będę bardziej towarzyska”, „Jeśli miałam trudny dzień w pracy, to należy mi się duży deser”, „Jeśli coś nie zostało zrobione perfekcyjnie, to jest do niczego”. UPN 141-142.

• Podstawowe założenia to sformułowania warunkowe w postaci „jeśli X, to Y”, które starują naszymi zachowaniami i reakcjami emocjonalnymi na poziomie głębszym niż myśli automatyczne.
• Podstawowe założenia – podobnie jak myśli automatyczne – można ujawniać i weryfikować.
• Aby ujawnić podstawowe założenie, opisujemy zachowanie lub sytuację, która wywołuje w nas silne emocje, w zdaniu podrzędnym o postaci „jeśli X”, a następnie automatycznie kończymy zdanie nadrzędne o formule „to Y”.
• Założenia możemy weryfikować w eksperymentach behawioralnych.
•Istnieje wiele rodzajów eksperymentów; możemy aranżować sytuację X, aby się przekonać, czy rzeczywiście zawsze występuje Y, możemy obserwować innych i sprawdzić, czy nasza zasada ich tez obowiązuje, możemy wreszcie postąpić wbrew danej zasadzie i zobaczyć, co się stanie.
• Zwykle trzeba przeprowadzić wiele eksperymentów, aby uzyskać wiarygodne wyniki i sformułować alternatywne założenia, które bardziej pasują do naszych doświadczeń.
Formułowanie nowych założeń może dać początek istotnym zmianom, po których zaczniemy bardziej cieszyć się życiem. UPN 157.