Neuroprzekaźnik (neurotransmitter) - Psychologia Życia Codziennego

Spis treści

Neuroprzekaźniki w ujęciu psychologicznym

Neuroprzekaźniki, zwane również neurotransmiterami, są chemicznymi posłańcami w mózgu, którzy umożliwiają komunikację pomiędzy neuronami. W ujęciu psychologicznym pełnią kluczową rolę w regulowaniu szerokiej gamy procesów, od podstawowych funkcji życiowych po złożone aspekty zachowań, emocji i myślenia. Proces przekazywania sygnałów pomiędzy neuronami leży u podstaw działania układu nerwowego i ma bezpośredni wpływ na nasze samopoczucie, zdolność do koncentracji, a nawet reakcje emocjonalne.

Definicje

Neuroprzekaźnik (neurotransmitter) – każda z ok. 50 substancji chemicznych, zazwyczaj drobnocząsteczkowa amina lub peptyd, ale także substancja, taka jak gazowy tlenek azotu, dzięki której neuron komunikuje się z innym neuronem albo z mięśniem czy gruczołem przez synapsę. W ośrodkowym układzie nerwowym glutaminian jest zasadniczym neuroprzekaźnikiem pobudzającym, a GABA zasadniczym neuroprzekaźnikiem hamującym; w obwodowym układzie nerwowym acetylocholina jest dominującym neuroprzekaźnikiem dla neuronów ruchowych, a glutaminian dla neuronów czuciowych. Dopamina pełni funkcję neuroprzekaźnika głównie w śródmózgowiu, noradrenalina (norepinefryna) głównie w obwodowym układzie nerwowym, w moście i rdzeniu przedłużonym, natomiast serotonina głównie w pobliżu linii środkowej pnia mózgu. Do innych ważnych neuroprzekaźników zalicza się: adenozyna, adrenalina (epinefryna), kwas asparginowy, kwas glutaminowy, histamina, oksytocyna, substancja P i wazopresyna. Inaczej neurotransmiter. CS 441.

Neuroprzekaźnik – chemiczna informacja, która przesyła neuronalną wiadomość przez synapsę. Wiele neuroprzekaźników jest również hormonami. PKK I 108.

Neuroprzekaźniki – hormony w mózgu, które przekazują informacje pomiędzy komórkami mózgowymi. KSN 84.

Neuroprzekaźniki w ujęciu psychologicznym

Rodzaje neuroprzekaźników

Wyróżnia się różne klasy neuroprzekaźników, które pełnią różnorodne funkcje w mózgu i ciele. Oto kilka z najważniejszych:

Serotonina: Odpowiada za regulację nastroju, apetytu i snu. Zaburzenia w poziomie serotoniny są często powiązane z depresją, lękiem i innymi zaburzeniami nastroju.
Dopamina: Jest kluczowa w systemie nagrody i motywacji, wpływa również na kontrolę ruchu. Nieprawidłowości w działaniu dopaminy mogą prowadzić do uzależnień, a także do zaburzeń takich jak choroba Parkinsona.
Acetylocholina: Odpowiada za procesy pamięci i uczenia się, jak również za aktywację mięśni. Zaburzenia związane z acetylocholiną mogą prowadzić do choroby Alzheimera.
GABA (kwas gamma-aminomasłowy): Główny neuroprzekaźnik hamujący w mózgu, który redukuje nadmierną aktywność neuronalną i pomaga w regulacji lęku.
Noradrenalina: Związana jest z reakcją „walcz lub uciekaj”, mobilizując ciało do szybkiego działania w sytuacjach stresowych. Ma wpływ na poziom czujności i koncentracji.
Glutaminian: Najważniejszy neuroprzekaźnik pobudzający, zaangażowany w większość aspektów pracy mózgu, od pamięci po przetwarzanie sensoryczne.

Rola neuroprzekaźników w zdrowiu psychicznym

Zaburzenia równowagi neuroprzekaźników mogą prowadzić do różnorodnych problemów psychicznych. Przykładowo, niedobór serotoniny wiąże się z depresją, zaś nadmierna aktywność dopaminowa w pewnych częściach mózgu może prowadzić do schizofrenii. Leki psychotropowe, takie jak selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), są zaprojektowane tak, aby wpływać na poziomy neuroprzekaźników, co pomaga w leczeniu zaburzeń nastroju, lęków czy depresji.

Mechanizm działania neuroprzekaźników

Neuroprzekaźniki działają poprzez wydzielanie przez neuron pre-synaptyczny (nadawczy) do przestrzeni synaptycznej, gdzie wiążą się z receptorami na neuronie post-synaptycznym (odbiorczy). Po zakończeniu transmisji neuroprzekaźnik może być rozłożony przez enzymy lub wrócić do neuronu nadawczego w procesie wychwytu zwrotnego. Proces ten odbywa się z ogromną precyzją i szybkością, umożliwiając natychmiastowe reakcje organizmu na bodźce.

Neuroprzekaźniki a codzienne życie

Równowaga neuroprzekaźników jest kluczowa dla naszego zdrowia psychicznego i fizycznego. Wzmożony stres, brak snu, niezdrowa dieta i brak aktywności fizycznej mogą zaburzać równowagę chemii mózgu, co prowadzi do problemów z koncentracją, nastrojem czy energią. Jednym z popularnych sposobów na regulację neuroprzekaźników jest regularna aktywność fizyczna, która zwiększa produkcję endorfin (innego rodzaju neuroprzekaźników), poprawiając nastrój i redukując stres.

Badania nad neuroprzekaźnikami

Naukowcy ciągle badają neuroprzekaźniki, aby zrozumieć ich dokładny wpływ na nasze zachowanie i emocje. Coraz więcej dowodów wskazuje na to, że zrozumienie równowagi między różnymi neuroprzekaźnikami w mózgu może prowadzić do nowych terapii, które będą skuteczniejsze w leczeniu schorzeń psychicznych i neurologicznych.

Podsumowanie

Neuroprzekaźniki są podstawowymi elementami komunikacji w mózgu, mającymi decydujący wpływ na nasze zdrowie psychiczne i fizyczne. Ich równowaga i funkcjonowanie są kluczowe dla codziennego funkcjonowania, a ich zaburzenia mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Dalsze badania nad neuroprzekaźnikami mogą przyczynić się do rozwoju nowych terapii w leczeniu różnych zaburzeń psychicznych.

Wypisy z literatury psychologicznej

Kolbki synaptyczne – małe banieczkowate struktury znajdujące się na zakończeniach aksonu, zawierające neuroprzekaźniki, które przenoszą informacje neuronu do synapsy. PKK I 108.

Przekaźnictwo neurosynaptyczne – przesyłanie przez synapsę informacji w postaci chemicznych neuroprzekaźników. PKK I 108.

Hormony – przekazy chemiczne używane przez układ dokrewny do kontrolowania procesów chemicznych w organizmie. Wiele hormonów służy jako neuroprzekaźniki w układzie nerwowym. PKK I 116.

Ścieżki neuronalne – wiązki komórek nerwowych, które przebiegają generalnie w tym samym kierunku i angażują te same neuroprzekaźniki. PKK I 120.

Nasz mózg składa się z miliardów neuronów, czyli niewielkich komórek nerwowych. Neurony dostarczają mocy mózgowi, tak jak mikroczipy komputerowi. Neurony pozostają ze sobą nawzajem w ciągłej komunikacji, wysyłając impulsy elektryczne wzdłuż swoich długich wypustek, które działają jak przewody elektryczne. Kiedy impuls elektryczny dojdzie do końca wypustki, neuron wypuszcza sygnał chemiczny, tak zwany neuroprzekaźnik. Neuroprzekaźnik przekazuje informację, przemieszczając się w przestrzeni między dwoma neuronami – zwanej synapsą – i przyłączając się do drugiego neuronu. Tak więc cały mózg składa się z miliardów neuronów, które aby się ze sobą komunikować, przesyłają między sobą sygnały elektryczne, które następnie zamieniane są w sygnały chemiczne. KRW 23-24.

Każdy układ neuroprzekaźników ma kilka podstawowych rezultatów działania:
Serotonina – polepsza silną wolę, motywację oraz nastrój.
Noradrenalina – poprawia myślenie, koncentrację, a także radzenie sobie ze stresem.
Dopamina – zwiększa przyjemność i jest konieczna przy uwalnianiu się od złych przyzwyczajeń.
Oksytocyna – wspiera poczucie ufności, miłości oraz więzi, a także zmniejsza lęk.
GABA – potęguje poczucie odprężenie i zmniejsza lęk.
Melatonina – poprawia jakość snu.
Endorfiny – uśmierzają ból i zapewniają radosne uniesienie.
KRW 25-26.

Podstawą postępowania z drastycznymi zmianami nastroju w takich chorobach, jak zaburzenia afektywne dwubiegunowe, są leki, które skutecznie opanowują objawy depresji i manii, wahania nastroju, lęk, drażliwość oraz problemy ze snem. Zaburzenia nastroju mają podłoże biologiczne; wywołują zmiany w tym, jak mózg przetwarza substancje chemiczne wytwarzane w organizmie. Leki powinny usuwać ten problem poprzez dostarczanie brakujących substancji zwanych neuroprzekaźnikami albo pomaganie w ich lepszym wykorzystaniu. Bez leków metody psychologiczne – na przykład techniki omówione w tym podręczniku – mają znikomą skuteczność u osób z silnymi wahaniami nastroju. Ale nawet pacjenci, którzy przyjmują leki, mogą potrzebować dodatkowych narzędzi, aby w jak największym stopniu opanować wahania nastroju i zapobiec ich nawrotom. BZA 15.

Odkrycie, że aktywność fizyczna zmniejsza lęk, sprawiło, iż naukowcy zaczęli badać, jaki proces zachodzi w mózgu, kiedy to się dzieje. Być może słyszałeś o euforii biegacza, zjawisku ogromnej radości, która pojawia się w stanie dużego wyczerpania. Dowiedziono, że długotrwały lub intensywny trening aerobowy powoduje uwolnienie do krwiobiegu endorfin, neuroprzekaźników, które uważa się za przyczynę powstawania stanu euforycznego. Słowo „endorfina” pochodzi od wyrażenia „endogenna morfina”, które oznacza „substancję podobną do morfiny produkowaną naturalnie przez ciało”. Jak można wywnioskować z tej definicji, endorfiny zmniejszają odczuwanie bólu i wywołują poczucie szczęścia, działając na mózg. PKZ 189.

Wiele substancji psychoaktywnych zwiększa wydzielanie dopaminy, która jest jednym z najważniejszych neuroprzekaźników w doznawaniu przyjemności. Substancje uzależniające nasilają dopaminergiczną impulsację od trzech do pięciu razy bardziej niż naturalne czynniki wzmacniające, takie jak jedzenie czy seks. MTU 46.

Gdy substancje psychoaktywne dostaną się do mózgu, zaczynają oddziaływać na wybrane układy neuronów, aby wywrzeć określone skutki. System przepływu informacji w mózgu obejmuje maleńkie ładunki elektryczne przepływające przez układy komórek nerwowych. Każdy neuron wzbudza się w reakcji na substancje chemiczne zwane neuroprzekaźnikami. Gdy jeden z neuroprzekaźników wejdzie w kontakt z komórką nerwową, z którą jest związany (ponieważ komórka zawiera stosowne receptory), jego cząstka wchodzi w receptor niczym klucz do zamka. Dzięki temu może zwiększyć lub zmniejszyć zdolność komórki do przesyłania sygnałów elektrycznych do innych komórek nerwowych w dalszej części szlaku. MTU 53.

Komórka nerwowa (neuron) składa się z ciała komórki, dendrytów, które odbierają chemiczne sygnały od neuronów znajdujących się wcześniej na szlaku, oraz wypustki przypominającej ogon i nazywanej aksonem, który odpowiada za przekazywanie informacji następnym neuronom. Wiele aksonów ma otoczkę mielinową, która przyspiesza proces przekazywania informacji. Kiedy neuron się wzbudza, wysyła jeden lub więcej wyspecjalizowanych neuroprzekaźników z aksonu do synapsy – przestrzenie między komórkami nerwowymi. Uwolniona substancja chemiczna przyłącza się do dendrytów innych komórek nerwowych i może je wzbudzić. Następnie neuroprzekaźnik zostaje zwykle ponownie wchłonięty ze szczeliny synaptycznej przez neuron, który go uwolnił – proces ten nazywamy wychwytem zwrotnym. MTU 53.

Gdy przychodzimy na świat, nasz mózg jest już gotowy do nagradzania przyjemnych doświadczeń. Na przykład kiedy jemy coś smacznego lub słuchamy przyjemnej dla ucha muzyki, układ nagrody w mózgu uwalnia substancje chemiczne, które wywołują uczucie przyjemności. Substancje te, zwane neuroprzekaźnikami, stanowią element mózgowego systemu komunikacji. GUM 43.

Neuroprzekaźniki są uwalniane przez komórki nerwowe w mózgu i działają w charakterze „posłańców”, przenosząc wiadomości między komórkami układu nerwowego. Kiedy jesz coś smacznego, komórka nerwowa wydziela neuroprzekaźnik zwany dopaminą, czyli „wysyła” wiadomość. Ta ostatnia musi zostać odebrana, jeśli masz poczuć przyjemność. Zatem w następnym kroku dopamina przyłącza się do kolejnej komórki nerwowej – „odbiorczej”. Po odebraniu wiadomości nadmiar dopaminy, który pozostał w przestrzeni między dwiema komórkami (zwanej synapsą), zostaje przetworzony lub powraca do komórki „nadawczej”. GUM 43-44.

Polecane książki

Zobacz także

Słownik: wykaz pojęć Bibliografia: wykaz skrótów