Wysoko wrażliwe osoby (WWO, HSP)

WWO, Wysoko Wrażliwe Osoby (HSP – Highly Sensitive Person) to termin wprowadzony przez amerykańską psycholog, Elaine Aron. Zdaniem E. Aron wysoka wrażliwość nie jest zaburzeniem ani nie wymaga terapii. Natomiast to, co odróżnia osoby WWO od innych to przede wszystkim silniejsze odczuwanie bodźców zewnętrznych i wewnętrznych. DOZ.PL.

Osoby wysoko wrażliwe wykazują znacznie większą wrażliwość emocjonalną. Mają one naturalną skłonność do refleksji i głębokiego przetwarzania informacji. Wielokrotnie analizują wszystko w swojej głowie. Cechuje je wysoki poziom empatii i zdolność do współodczuwania. Przejmują się problemami innych tak, jakby były ich własnymi. Wszystko to sprawia, że WWO charakteryzuje duża skłonność do odczuwania stresu i psychicznego wyczerpania. DOZ.PL.

Być może wciąż odczuwasz wyczerpanie, a ludzie uważają cię za „nerwusa”. Może z trudem nadążasz z obowiązkami domowymi lub czujesz dziwne znużenie pracą. Albo kontakty ze współpracownikami sprawiają, że wątpisz w siebie i chce ci się płakać. Nawet pozytywne informacje zwrotne od przełożonego powodują, że masz mieszane uczucia i zastanawiasz się, czy aby nie grożą ci jakieś kłopoty. Być może trudno ci się skoncentrować czy myśleć jasno w drugiej połowie dnia albo boli cie głowa, kiedy się stresujesz. Może najbardziej lubisz tę część dnia, kiedy masz pół godziny dla siebie między codziennymi zajęciami i możesz odpocząć w cichym, przyciemnionym pomieszczeniu. Być może wciąż się zastanawiasz: „Co robię źle? Wydaje się, że innym ludziom nie jest tak ciężko jak mnie”. Uciążliwość funkcjonowania w przytłaczającym świecie i niejasne poczucie, że coś jest nie tak, mogą być dla ciebie – jako wysoko wrażliwej osoby (WWO) – częstymi doświadczeniami. CWO 9.

Wysoka wrażliwość obejmuje cztery aspekty: (1) głębokie przetwarzanie, (2) skłonność do szybszego ulegania przestymulowaniu, (3) intensywne przeżywanie emocji, (4) wyczulenie na subtelne bodźce, które wynika z wrażliwości sensorycznej – w porównaniu z grupami złożonymi z osób, które nie są wysoko wrażliwe. CWO 14.

Głębokie przetwarzanie
Wysoko wrażliwe osoby (WWO) są urodzonymi myślicielami. To sprawia, że dobrze sobie radzą z rozważaniem wszystkich stron scenariusza zdarzeń, jak również z rozumieniem trendów, wydarzeń na świecie, sensu życia i kontekstowych warstw doświadczeń. Skłonność do głębokiego myślenia może spowalniać podejmowanie decyzji i formułowanie wniosków. Ponadto omawiana cecha może się przejawiać jako szczególną sumienność, uważność na innych, świadomość długofalowych konsekwencji, wysoki poziom wglądu oraz potrzeba czasu na refleksję. Badacze wykazali związek między wysoką wrażliwością a zwiększoną aktywnością obszarów mózgu odpowiedzialnych za funkcje poznawcze, przetwarzanie sensoryczne, uwagę i przetwarzanie informacji emocjonalnych. Badania te, wraz z sugerowaną korelacją genetyczną, wskazują na biologiczne podstawy wysokiej wrażliwości. Wysoko wrażliwe osoby gruntownie przetwarzają informacje odbierane z otoczenia, co potwierdza pomiar aktywności mózgu. Zarazem głębokie przetwarzanie, choć bardzo cenne, może być męczące i prowadzić do poczucia przebodźcowania. CWO 14.

Łatwość ulegania przestymulowaniu
Oprócz zwiększonej aktywności wspomnianych obszarów mózgu osoby wysoko wrażliwe cechują się krótszym czasem reakcji, jak również większą aktywnością obszarów mózgu, które odpowiadają za przetwarzanie wzrokowe wyższego rzędu oraz za integrację sensoryczną i świadomość. Oznacza to, że informacje płynące z pięciu zmysłów silniej na nie oddziałują, wskutek czego osoby te mogą doświadczyć przestymulowania. To ostatnie może wynikać z oddziaływania bodźców o dużej intensywności (np. głośny huk lub silny zapach) bądź długotrwałych bodźców o małej intensywności (np. ciche tykanie w tle). Jeśli osoba wysoko wrażliwa nie dysponuje dobrymi strategiami radzenia sobie, przestymulowanie może skutkować przewlekłym stresem, lękiem i zachowaniami unikowymi. Jeżeli zaś potrafi dobrze sobie radzić z nadmiarem bodźców, może głęboko przeżywać przyjemne doświadczenia, takie jak wyrafinowane smaki, delikatne zapachy czy piękno natury, i rozkwitać w obszarach, które wymagają właśnie przetwarzania bodźców na głębokim poziomie, takich jak sztuka czy nauka. CWO 14-15.

Intensywne przeżywanie emocji
W porównaniu z osobami, które nie są wysoko wrażliwe, wysoko wrażliwe osoby reagują silniej zarówno na pozytywne, jak i na negatywne doświadczenia emocjonalne. Większa reaktywność emocjonalna może objawiać się łzami radości, wdzięczności czy ulgi, ale także sprawiać, że WWO będą bardziej przeżywać programy telewizyjne pokazujące przemoc, niesprawiedliwość społeczną czy po prostu chamstwo. Poza tym osoby te lepiej wyczuwają emocje innych ludzi, które silniej na nie oddziałują. Są niczym gąbki chłonące i pozytywne, i negatywne nastroje otoczenia. Osobom wysoko wrażliwym znacznie więcej czasu niż osobom bez tej cechy zajmuje dojście do siebie po sytuacji społecznej i przetworzenie ważnych zdarzeń życiowych (zarówno pozytywnych, jak i negatywnych). Badania wykazały zwiększoną aktywność w tych obszarach ich mózgu, które przetwarzają emocje i empatię. To oznacza, że WWO często doskonale wyczuwają stany emocjonalne innych ludzi w sposób, który można by określić mianem intuicji. Czasami potrafią rozpoznać stan emocjonalny drugiego człowieka trafniej niż on sam. CWO 15.

Wyczulenie na subtelne bodźce i wrażliwość sensoryczna
Wrażliwość sensoryczna wysoko wrażliwych osób przyczynia się do tego, że są one bardzo wyczulone na subtelne zmiany w swoim otoczeniu. Owo wyczulenie wiąże się raczej z tym, jak informacje sensoryczne są przetwarzane w mózgu, niż z samymi narządami zmysłu. Innymi słowy, gdy osoba wysoko wrażliwa zauważa szorstką powierzchnię, to nie dlatego, że ma wyjątkowo wrażliwe palce, lecz dlatego, że jej mozg przetwarza informacje uzyskane przez palce na znacznie głębszym poziomie. Wrażliwość sensoryczną i związek z wyczuwaniem subtelności potwierdzają badania naukowe. Wysoko wrażliwe osoby wykazują zwiększoną aktywność neuronalną podczas wykrywania raczej mniejszych niż większych zmian. Potrafią wychwycić subtelne różnice, które inni ludzie uznają za niemożliwe lub bardzo trudne do rozpoznania, takie jak zmiana temperatury o stopień czy dwa. CWO 15-16.

Zapamiętaj:
1. Wysoko wrażliwe osoby cechują głębokie przetwarzanie, łatwość ulegania przestymulowaniu, intensywne przeżywanie emocji oraz wyczulenie na subtelne bodźce i wrażliwość sensoryczna.
2. Twoja tożsamość jako WWO jest po prostu tylko jednym z aspektów tego, kim jesteś. Niech podczas lektury wszystkie części ciebie prowadzą nieprzerwany dialog.
3. Niektóre sprawy (np. swoje reakcje) możesz mieć pod kontrolą, na inne (np. struktury społeczne) nie masz wpływu. Wybieraj odpowiednio bitwy, które chcesz toczyć, i uważaj, za co bierzesz odpowiedzialność. CWO 22.

Życie osoby wysoko wrażliwej bywa wyczerpujące, ponieważ przetwarza ona na głębokim poziomie niezliczone emocje i inne bodźce. Zadania, które ludzie bez tej cechy uważają za łatwe, mogą przytłoczyć WWO, przez co będzie ona odczuwała wyczerpanie lub niepokój. CWO 23.

Idealnie byłoby na co dzień doświadczać takiej stymulacji, by czuć motywację i zaangażowanie w to, co się robi, a zarazem nie odczuwać niepokoju, przytłoczenia czy potrzeby odcięcia się. Przy czym stres nie zawsze jest zły, a wręcz może być korzystny, gdy stymuluje ośrodkowy układ nerwowy w takim stopniu, abyśmy mogli ukończyć zadanie. Z nadmierną stymulacją mamy do czynienia wtedy, gdy stres zakłóca nasze funkcjonowanie. CWO 24.

W literaturze na temat wysoko wrażliwych osób często wspomina się o nadmiernym pobudzeniu, co może być dezorientujące dla osób, które nie są wysoko wrażliwe. W tej książce używam określeń przestymulowanie (przebodźcowanie) i nadmierna stymulacja, które odnoszą się do biologicznego procesu stymulacji ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Aby lepiej zrozumieć zjawisko nadmiernej stymulacji, warto znać podstawowe informacje na temat OUN. Ośrodkowy układ nerwowy składa się z mózgu i rdzenia kręgowego. Jest niezbędny w przypadku tego, co rejestrujesz świadomie (jak myśli, ruchy i emocje), oraz czynności, które dzieją się poza twoją świadomością (jak oddychanie, bicie serca, regulacja wydzielania hormonów i termoregulacja). To w OUN przetwarzane są informacje dostarczane przez wszystkie zmysły, co ma kluczowe znaczenie dla odmienności sposobu doświadczania świata przez WWO w porównaniu z osobami, które nie są wysoko wrażliwe. CWO 28-29.

Ośrodkowy układ nerwowy osoby wysoko wrażliwej przetwarza każdy bodziec na głębszym poziomie niż OUN osób bez tej cechy. Bywa to męczące, ponieważ cały mózg i rdzeń kręgowy WWO stale przetwarzają olbrzymie ilości danych. Kiedy uruchamiasz jednocześnie wiele złożonych procesów na komputerze, możesz się spodziewać, że wydajność urządzenia w którymś momencie spadnie. Tak samo bywa w przypadku ludzi, gdy pewne obszary ich mózgu są bardziej aktywne – WWO niejako uruchamiają bardziej skomplikowane „aplikacje” niż osoby, które nie są wysoko wrażliwe. Właśnie dlatego możesz robić pauzę przed udzieleniem odpowiedzi na pytanie albo odpisywać na e-maile, dopiero kiedy się znajdziesz w cichym biurze. CWO 29.

Wysoka wrażliwość jest cechą, a nie zaburzeniem, i może wchodzić w interakcję z pozytywnymi oraz negatywnymi doświadczeniami. Oznacza to, że ta cecha sama w sobie nie decydowała o tym, jakie następstwa pociągnie za sobą twoje dzieciństwo. Kiedy wysoko wrażliwe osoby mają negatywne doświadczenia, są bardziej podatne niż osoby bez tej cechy na dotkliwe skutki takie jak depresja, lęk czy pogorszenie zdrowia. Na szczęście to również oznacza, że gdy WWO mają pozytywne doświadczenia, ich udziałem może być więcej korzystnych skutków niż w przypadku osób, które nie są wysoko wrażliwe, na przykład wyższy poziom kreatywności, zadowolenia czy poczucia sensu. CWO 45.