Dopamina (dopamine, DA)

Co to jest dopamina?

Dopamina (dopamine, DA) – amina biogeniczna i katecholowa będąca jednym z głównych neuroprzekaźników znacząco zaangażowanych w funkcjonowanie centralnego systemu nerwowego, funkcjonująca także jako hormon. Ma trzy główne ścieżki w mózgu: ze śródmózgowia do jąder podstawnych, ze śródmózgowia do płatów czołowych oraz ze śródmózgowia do systemu limbicznego, która to ścieżka jest mocno związana z doświadczeniami przyjemności lub satysfakcji, a także z reakcjami na wyraźne bodźce.  CS 133.

Wypisy z literatury psychologicznej

Wszystko, co sprawia nam przyjemność, powoduje wydzielanie dopaminy w jądrze półleżącym. Seks powoduje uwalnianie dopaminy. Wygrywanie pieniędzy wzbudza uwalnianie dopaminy. Narkotyki uwalniają uwalnianie dopaminy. Czekolada powoduje uwalnianie dopaminy. W przypadku jądra półleżącego ciekawe jest jednak to, że uczy się ono, co sprawia nam przyjemność i jak to przewidywać. Na przykład, kiedy jesz snickersa po raz pierwszy, w jądrze półleżącym jest wydzielana dopamina. Następnym razem gdy sięgasz po snickersa, dopamina jest wydzielana już w momencie rozrywania papierka. Jeszcze później dopamina jest wydzielana, nawet gdy zauważysz w sklepie snickersa. Wkrótce dopamina będzie wydzielana, jak tylko wejdziesz do supermarketu na podstawie przewidywań, że zobaczysz batonik, otworzysz go i zjesz. KRW 78.

Każdy układ neuroprzekaźników ma kilka podstawowych rezultatów działania:
– Serotonina – polepsza silną wolę, motywację oraz nastrój.
– Noradrenalina – poprawia myślenie, koncentrację, a także radzenie sobie ze stresem.
– Dopamina – zwiększa przyjemność i jest konieczna przy uwalnianiu się od złych przyzwyczajeń.
– Oksytocyna – wspiera poczucie ufności, miłości oraz więzi, a także zmniejsza lęk.
– GABA – potęguje poczucie odprężenie i zmniejsza lęk.
– Melatonina – poprawia jakość snu.
– Endorfiny – uśmierzają ból i zapewniają radosne uniesienie.
KRW 25-26.

Neuroprzekaźnik (neurotransmitter) – każda z ok. 50 substancji chemicznych, zazwyczaj drobnocząsteczkowa amina lub peptyd, ale także substancja, taka jak gazowy tlenek azotu, dzięki której neuron komunikuje się z innym neuronem albo z mięśniem czy gruczołem przez synapsę. W ośrodkowym układzie nerwowym glutaminian jest zasadniczym neuroprzekaźnikiem pobudzającym, a GABA zasadniczym neuroprzekaźnikiem hamującym; w obwodowym układzie nerwowym acetylocholina jest dominującym neuroprzekaźnikiem dla neuronów ruchowych, a glutaminian dla neuronów czuciowych. Dopamina pełni funkcję neuroprzekaźnika głównie w śródmózgowiu, noradrenalina (norepinefryna) głównie w obwodowym układzie nerwowym, w moście i rdzeniu przedłużonym, natomiast serotonina głównie w pobliżu linii środkowej pnia mózgu. Do innych ważnych neuroprzekaźników zalicza się: adenozyna, adrenalina (epinefryna), kwas asparginowy, kwas glutaminowy, histamina, oksytocyna, substancja P i wazopresyna. Inaczej neurotransmiter. CS 441.

Gdy przychodzimy na świat, nasz mózg jest już gotowy do nagradzania przyjemnych doświadczeń. Na przykład kiedy jemy coś smacznego lub słuchamy przyjemnej dla ucha muzyki, układ nagrody w mózgu uwalnia substancje chemiczne, które wywołują uczucie przyjemności. Substancje te, zwane neuroprzekaźnikami, stanowią element mózgowego systemu komunikacji. Neuroprzekaźniki są uwalniane przez komórki nerwowe w mózgu i działają w charakterze „posłańców”, przenosząc wiadomości między komórkami układu nerwowego. Kiedy jesz coś smacznego, komórka nerwowa wydziela neuroprzekaźnik zwany dopaminą, czyli „wysyła” wiadomość. Ta ostatnia musi zostać odebrana, jeśli masz poczuć przyjemność. Zatem w następnym kroku dopamina przyłącza się do kolejnej komórki nerwowej – „odbiorczej”. Po odebraniu wiadomości nadmiar dopaminy, który pozostał w przestrzeni między dwiema komórkami (zwanej synapsą), zostaje przetworzony lub powraca do komórki „nadawczej”. GUM 43-44.

Naukowcy zbadali, pod jak wieloma różnymi względami organizmy ludzi z autyzmem były wyjątkowe. Odkryli, że mózgi dzieci z autyzmem są o 20 procent większe niż mózgi innych dzieci; że dopamina – substancja chemiczna, której poziom w mózgu wzrasta w reakcji na przyjemność – nie pojawia się w autystycznym mózgu na dźwięk ludzkiego głosu, jak to zazwyczaj ma miejsce; oraz że kiedy osoba autystyczna ma do wykonania zadanie wizualne z czynnikiem emocjonalnym – na przykład zapamiętać jakąś twarz – przepływ krwi do przednich i tylnych części mózgu wydaje się niezsynchronizowany. DZA 510-511.

W zalotnych gierkach bardzo istotną rolę odgrywa także pożeranie się oczami, nazwane przez etnologów niezbyt romantycznie spojrzeniem kopulacyjnym. Patrzenie sobie w oczy przy maksymalnie rozwartych źrenicach trwa ok. 2-3 sekundy i wywołuje w mózgu falę głębokich reakcji uwalniających kaskadę hormonów szczęścia, z dopaminą na czele. Rosnące wówczas napięcie poskramia nieco odruch przeniesienia w postaci gestu sięgnięcia do koniuszka ucha, poprawienia bluzki, strzepania niewidocznych pyłków z rękawa, zabawy okularami czy ziewnięcia. Gra na czas, w którym zapada decyzja, czy na zaproszenie do tańca odpowiedzieć pozytywnie, czy raczej czmychnąć z placu boju. SSP 27.

Wiele z nich [substancji psychoaktywnych] np. zwiększa wydzielanie dopaminy, która jest jednym z najważniejszych neuroprzekaźników w doznawaniu przyjemności. Substancje uzależniające nasilają dopaminergiczną  impulsację od trzech do pięciu razy bardziej niż naturalne czynniki wzmacniające, takie jak jedzenie czy seks. MTU 46.

Gdy przychodzimy na świat, nasz mózg jest już gotowy do nagradzania przyjemnych doświadczeń. Na przykład kiedy jemy coś smacznego lub słuchamy przyjemnej dla ucha muzyki, układ nagrody w mózgu uwalnia substancje chemiczne, które wywołują uczucie przyjemności. Substancje te, zwane neuroprzekaźnikami, stanowią element mózgowego systemu komunikacji. Neuroprzekaźniki są uwalniane przez komórki nerwowe w mózgu i działają w charakterze „posłańców”, przenosząc wiadomości między komórkami układu nerwowego. Kiedy jesz coś smacznego, komórka nerwowa wydziela neuroprzekaźnik zwany dopaminą, czyli „wysyła” wiadomość. Ta ostatnia musi zostać odebrana, jeśli masz poczuć przyjemność. Zatem w następnym kroku dopamina przyłącza się do kolejnej komórki nerwowej – „odbiorczej”. Po odebraniu wiadomości nadmiar dopaminy, który pozostał w przestrzeni między dwiema komórkami (zwanej synapsą), zostaje przetworzony lub powraca do komórki „nadawczej”. GUM 43-44.

Naturalne odczucie przyjemności związane z dopaminą zostało zaprojektowane jako mechanizm sprzyjający przetrwaniu. Przyjemność czerpana z jedzenia, bliskość z drugim człowiekiem oraz innych miłych doświadczeń sprawia, że chcemy je powtarzać. Są nam one przecież niezbędne do życia – bez jedzenia i kontaktów z innymi ludźmi stracimy zdrowie i nie pożyjemy długo. Tymczasem reakcja przyjemności uruchamiana przez wielokrotne używanie alkoholu i narkotyków powoduje emocjonalne i fizyczne cierpienie, zmniejsza zdolność odczuwania przyjemności i wykonywania czynności podtrzymujących życie (takich jak praca, jedzenie, dbanie o siebie), jednocześnie zmuszając nas do dalszego sięgania po używki. GUM 44.

Z badań prowadzonych w ostatnich latach wynika, że wykonywanie ćwiczeń aerobowych i wzmacniających mięśnie zgodnie ze wspomnianymi wytycznymi przynosi osobom leczącym się z uzależnienia wiele korzyści w obszarze zdrowia psychicznego i fizycznego. Do owych korzyści należą: poprawa kondycji fizycznej, utrata zbędnych kilogramów, złagodzenie psychicznych objawów depresji i lęku oraz skuteczniejsze ograniczenie używek w porównaniu z osobami uzależnionymi, które uczestniczą w szkoleniu na temat zdrowego stylu życia bez wykonywania regularnych ćwiczeń. W tych samych badaniach stwierdzono, że u osób ćwiczących w okresie leczenia uzależnienia nastąpiły zmiany w komórkach mózgu. Po dwóch miesiącach regularnego treningu odnotowano u nich wzrost ilości substancji chemicznej odpowiedzialnej za odczuwanie przyjemności – dopaminy. Jest to ważne, ponieważ oznacza, że regularna aktywność fizyczna w trakcie leczenia pomaga przywrócić zdolność odczuwania przyjemności i radości. GUM 82.