Mania (mania)

Czym jest mania?

Mania (mania) – zaburzenie afektywne charakteryzujące się epizodami maniakalnymi. (Od gr. mania szaleństwo). CS 372.

Epizod maniakalny (manic episode) – epizod afektywny, trwający co najmniej tydzień, charakteryzujący się stale podwyższonym nastrojem, ekspansywnością lub drażliwością, wystarczająco ciężki, aby spowodować znaczne pogorszenie funkcjonowania społecznego lub zawodowego albo wymagać hospitalizacji. W przebiegu epizodu maniakalnego występować może nadmiernie zawyżona samoocena albo idee lub zachowania wyższościowe, spadek zapotrzebowania na sen (niemal zawsze), nadmierna ekspresja słowna, gonitwa myśli, rozproszenie uwagi, wzrost aktywności ukierunkowanej na cel, podniecenie ruchowe i ryzykowne zachowania zmierzające do osiągnięcia przyjemności, takie jak rozrzutne zakupy, lekkomyślne zachowania seksualne czy nierozważne inwestycje finansowe. CS 197.

Wypisy z literatury psychologicznej

Mania. Osoby cierpiące na zaburzenie dwubiegunowe I doświadczają pełnoobjawowych epizodów maniakalnych. Taki stan opisuje się zwykle jako manię euforyczną albo manię dysforyczną (inaczej nazywane stanami mieszanymi). Mania dysforyczna nie ma nic wspólnego z przyjemnością odczuwaną w manii euforycznej. Wszystkim stanom maniakalnym towarzyszą: wzrost energii, gonitwa myśli i zmniejszone potrzeby snu. Objawami manii euforycznej są:
– podwyższona samoocena, a często także myślenie wielkościowe (np. jestem najmądrzejszym człowiekiem na świecie),
– intensywne pragnienie aktywności (przyjmuje ono różne formy, takie jak pobudzenie i niepokój ruchowy albo potrzeba bycia bardzo towarzyskim i spędzania czasu w grupie),
– często nieadekwatna ocena sytuacji (wydawanie ogromnych ilości pieniędzy prowadzące do narażania rodziny na problemy finansowe, rozwiązłość seksualna, ryzykowne zachowania, np. zbyt szybka jazda samochodem, nadużywanie substancji psychoaktywnych). FKO 35.

We wczesnej fazie manii euforycznej osoba chora może doświadczać niezwykle dobrego samopoczucia. Kiedy jednak zaczyna rozpierać ją energia, a myśli przyspieszają, często pojawia się wrażenie utraty kontroli nad sobą. Niesamowite, twórcze myśli zamieniają się w chaos i poczucie zagubienia, a wysoki poziom energii przeradza się w nadmierne pobudzenie psychofizyczne. Następuje utrata zdolności racjonalnej oceny sytuacji; nawet bardzo inteligentne osoby przestają myśleć i nie dostrzegają, że zachowanie, którego nie kontrolują, jest niebezpieczne dla nich lub ich bliskich. Podwyższony nastrój szybko ustępuje miejsca dużej drażliwości, a osoba w stanie manii traci umiejętność normalnego funkcjonowania. Kiedy epizod manii osiąga taki stopień zaawansowania, często pojawia się psychoza. Podczas epizodu manii dysforycznej również występują podwyższony poziom energii, przyspieszone myślenie, niezdolność do adekwatnej oceny sytuacji i niepokój psychoruchowy, brakuje jednak dobrego samopoczucia. Nadmiar energii łączy się z przemożnym poczuciem rozpaczy. Podobnie jak w ciężkiej depresji, w dysforii dominują negatywne myślenie i pesymizm. Około 60 procent osób cierpiących na zaburzenie afektywne dwubiegunowe doświadcza manii euforycznej, a 40 procent – dysforycznej. FKO 35-36.

Podczas fazy maniakalnej jednostka jest w stanie euforii, pełna energii, nadmiernie aktywna, gadatliwa i emocjonalnie nakręcona jak sprężyna. Nierzadko osoby ogarnięte manią trwonią oszczędności całego życia na ekstrawaganckie zakupy lub angażują się w przypadkowe i liczne związki seksualne czy w inne wysoce ryzykowne działania. Kiedy mania ustępuje, muszą uporać się ze szkodami, do których doprowadziły podczas okresu swych szaleństw. Wkrótce, w fazie depresyjnej, ciemna fala melancholii ogarnie umysł, wywołując objawy nieróżniące się od tych, które występują w „jednobiegunowej” postaci depresji. PKK IV 131-132.

Najbardziej oczywistym przykładem psychopatologii, którą definiuje stosowanie zaprzeczenia, jest mania. Osoby w stanie manii mogą w zadziwiającym stopniu zaprzeczać ograniczeniom fizycznym, finansowym, potrzebie snu, osobistym słabościom, a nawet własnej śmiertelności. Depresja nie pozwala zignorować bolesnych faktów z życia, mania zaś odbiera im psychiczne znaczenie. Psychoanalitycy określają osoby, które stosują głównie mechanizm zaprzeczania, mianem hipomaniakalnych (przedrostek „hipo-„, oznaczający „pod”, „poniżej normy”, odróżnia je od osób przeżywających pełne epizody maniakalne). Odnosi się do nich również określenie „cyklotymiczne” (przełączające się między emocjami) ze względu na właściwe im przechodzenie od nastroju depresyjnego do nastroju maniakalnego. Przy czym skłonność ta nie jest tak silna, by zdiagnozować chorobę afektywną dwubiegunową. Uznajemy tę oscylację za powtarzające się cykle stosowania zaprzeczenia i następującego po nim nieuniknionego załamania, kiedy osoba wyczerpana jest stanem manii. MDP 137-138.

Poczucie wszechmocy to moim zdaniem pierwsza i najważniejsza cecha charakteryzująca manię; poza tym (jak stwierdza Helene Deutsch, 1933) mania opiera się na mechanizmie zaprzeczania. Między mną i Helene Deutsch pojawiła się jednak różnica zdań w odniesieniu do kolejnego punktu. Twierdzi ona, że „zaprzeczenie” ma związek z fazą falliczną i kompleksem kastracji (w wypadku dziewczynek mówimy o zaprzeczeniu braku penisa). Z kolei moje obserwacje doprowadziły mnie do wniosku, że mechanizm zaprzeczenia rodzi się w bardzo wczesnej fazie, w której nierozwinięte jeszcze ego próbuje się bronić przed najbardziej obezwładniającym i najgłębszym lękiem, a mianowicie strachem przed uwewnętrznionymi prześladowcami i przed id. Oznacza to, że w pierwszym rzędzie zaprzeczona zostaje rzeczywistość psychiczna, a potem ego może zaprzeczać rozmaitym aspektom rzeczywistości zewnętrznej. Wiemy, że zaprzeczanie rzeczywistości może doprowadzić do całkowitego odcięcia od rzeczywistości i do kompletnej bierności. W przypadku manii zaprzeczeniu towarzyszy nadaktywność, choć tej nadmiernej aktywności, jak wskazuje Helene Deutsch, nie towarzyszą często żadne wymierne rezultaty. Wyjaśniłam już, że w tym stanie konflikt polega na tym, że ego nie chce i nie jest w stanie pozbyć się swoich dobrych wewnętrznych obiektów, a mimo to próbuje uciec od zależności od nich, a także od swoich złych obiektów. Próby zdystansowania się do obiektu bez jednoczesnego pełnego wyrzeczenia się go uwarunkowane są wzrostem siły ego. Udaje mu się osiągnąć kompromis poprzez zaprzeczanie ważności dobrych obiektów, a także zagrożeniom, jakie niosą złe obiekty oraz id. Jednocześnie ego niestrudzenie stara się zdobyć panowanie i kontrolę nad wszystkimi swoimi obiektami, a nadaktywność jest dowodem tych prób. Zjawiskiem typowym dla manii jest, moim zdaniem, wykorzystywanie poczucia wszechmocy w celu kontrolowania obiektów i panowania nad nimi. Jest to konieczne z dwóch powodów: (a) by zaprzeczyć lękowi, jaki budzą, oraz (b) by można było wdrażać nabyty w poprzedniej depresyjnej pozycji mechanizm dokonywania reparacji wobec obiektu. Osoba maniakalna zdobywa panowanie nad obiektami i wyobraża sobie, że w ten sposób uniemożliwia im nie tylko ranienie jej, ale także bycie zagrożeniem dla siebie nawzajem. KMD 273-274.

W innym zaburzeniu afektywnym również występują okresy depresji – ale oprócz nich pojawiają się naprzemienne okresy skrajnej euforii. Zaburzenie to, poprzednio zwane zaburzeniem maniakalno-depresyjnym, jest obecnie określane w DSM-IV jako zaburzenie dwubiegunowe. Dwa „bieguny” reprezentują naprzemienne okresy manii (skrajnej euforii lub maniakalnego podniecenia) i głębokiego smutku depresji. PKK IV 131.

Firmowana przez National Institutes of Health encyklopedia medyczna A.D.A.M. Medical encyklopedia definiuje zaburzenie afektywne dwubiegunowe w następujący sposób: „Zaburzenie dwubiegunowe to stan, w której u danej osoby występują naprzemiennie okresy bardzo dobrego nastroju, pobudzenia lub depresji. Wahania nastroju między manią a depresją mogą następować bardzo szybko. U większości osób z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym brak jest wyraźnej przyczyny epizodów manii i depresji. Faza manii może trwać dniami, a nawet miesiącami”. FMP 195-196.

Zaburzeniu afektywnemu dwubiegunowemu przypisuje się obecnie charakter spektrum, co oznacza między innymi, że nie do końca rozumiemy, na czym ono polega. Dwa główne jego rodzaje to zaburzenie dwubiegunowe typu I, w którym występują przedłużone okresy manii, oraz zaburzenie dwubiegunowe typu II, które charakteryzują się hipomanią, czyli mniej intensywną wersją manii. Istnieją też lżejsze formy III, IV, V i VI. Zaburzenie afektywne dwubiegunowe typu I jest poważniejsze i bardziej destrukcyjne, ponieważ stany manii, cechujące się wysokim pobudzeniem, agresją i wzburzeniem, mogą obejmować urojenia i halucynacje psychotyczne, paranoję oraz zachowania wysoce szkodliwe dla związków, pracy i konta bankowego. FMP 197-198.

Zaburzenie dwubiegunowe (bipolar disorder) – klasa chorób afektywnych, cechująca się epizodami maniakalnymi bądź epizodami mieszanymi oraz zwykle, choć nie zawsze,  ciężkimi epizodami depresyjnymi. Niektóre klasyfikacje, w tym DSM-IV, wyróżniają także zaburzenia dwubiegunowe II typu, przejawiające się ciężkimi epizodami depresyjnymi połączonymi z epizodami hipomaniakalnymi, zamiast epizodów maniakalnych występujących w zaburzeniach I typu. Trzecią ważną odmianą zaburzeń dwubiegunowych jest zaburzenie cyklotymiczne. Inaczej psychoza maniakalno-depresyjna. CS 871.

Zaburzenia afektywne dwubiegunowe typu I to choroba psychiczna, na którą cierpi około jednego procentu Amerykanów. Przeważnie rozpoczyna się w późnym okresie dorastania lub wczesnej dorosłości i trwa przez całe życie. Osoby cierpiące na zaburzenia typu I zwykle doświadczają epizodów głębokiej depresji, która może trwać przez wiele miesięcy. Mają też okresy euforii lub skrajnej wrażliwości, które nazywamy manią. Epizody manii charakteryzuje gonitwa myśli, słowotok, bezsenność i nieodpowiedzialne zachowania. Trwają od kilku tygodni do kilku miesięcy. W ich trakcie następuje istotne pogorszenie funkcjonowania. Zaburzenie afektywne dwubiegunowe typu I to jedna z najcięższych i najbardziej uporczywych chorób psychicznych. Istnieją inne typy zaburzeń nastroju, które przypominają zaburzenie afektywne dwubiegunowe, przebiegają jednak łagodniej. Czasami nie obejmują epizodów manii, czasami wydają się bardziej funkcją osobowości niż chorobą. Wszystkie wpisują się w spektrum zaburzeń afektywnych dwubiegunowych, do którego należą najróżniejsze przypadki – od pełnego zestawu objawów w najcięższej i przewlekłej postaci po określone cechy zaburzeń afektywnych dwubiegunowych, które występują rzadko i nie zakłócają codziennego funkcjonowania. BZA 13.

Według klasyfikacji DSM-5, aby spełnić kryteria diagnostyczne zaburzenia afektywnego dwubiegunowego, należy doświadczyć przynajmniej jednego epizodu maniakalnego. Epizod maniakalny to okres wzmożonego, euforycznego lub nadmiernie drażliwego nastroju, który trwa co najmniej tydzień lub wymaga hospitalizacji. Jednocześnie musimy doświadczyć trzech lub czterech objawów omówionych w następnej części rozdziału. Jeśli w tym samym czasie występuje kilka objawów, klinicysta ma pewność, że problem jest istotny klinicznie. Poszczególne objawy opisują stany, których doświadcza wiele osób bez rozpoznania zaburzeń afektywnych dwubiegunowych. BZA 21-22.

Istnieje wiele postaci depresji, ale w kontekście pacjentów z zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi mówimy o dużej depresji. Klinicyści zwykle określają dużą depresję u osób z zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi mianem depresji dwubiegunowej; w kontekście pacjentów, którzy nigdy nie doświadczyli manii czy hipomanii, mówią o depresji jednobiegunowej. Określenie „depresja jednobiegunowa” oznacza, że odczuwamy obniżony nastrój typowy dla dużej depresji, lecz nigdy nie przeżywamy wzlotów manii. Określenie „depresja dwubiegunowa” mówi, że – poza dużą depresją – w którymś momencie życia znaleźliśmy się na przeciwległym krańcu skali, borykając się z manią. BZA 27.