Zaburzenie afektywne dwubiegunowe (ChAD)

Zaburzenie afektywne dwubiegunowe – definicja

Zaburzenie dwubiegunowe – anomalia psychiczna polegająca na huśtawkach nastroju od manii do depresji. PKK IV 131.

Zaburzenie dwubiegunowe (bipolar disorder) – klasa chorób afektywnych, cechująca się epizodami maniakalnymi bądź epizodami mieszanymi oraz zwykle, choć nie zawsze,  ciężkimi epizodami depresyjnymi. Niektóre klasyfikacje, w tym DSM-IV, wyróżniają także zaburzenia dwubiegunowe II typu, przejawiające się ciężkimi epizodami depresyjnymi połączonymi z epizodami hipomaniakalnymi, zamiast epizodów maniakalnych występujących w zaburzeniach I typu. Trzecią ważną odmianą zaburzeń dwubiegunowych jest zaburzenie cyklotymiczne. Inaczej psychoza maniakalno-depresyjna. CS 871.

Zaburzenie afektywne dwubiegunowe I. Pacjenci, u których zdiagnozowano zaburzenie afektywne dwubiegunowe (I), doświadczają ciężkich epizodów depresji i pełnoobjawowych epizodów manii. Czasami mania przechodzi bezpośrednio w depresję (lub odwrotnie), ale częściej między epizodami występuje okres bez wyraźnych problemów afektywnych; taki stan nazywa się eutymią (stanem neutralnego nastroju). Szacuje się, że na zaburzenie afektywne dwubiegunowe I cierpi około 1 procenta ogólnej populacji. FKO 32.

Zaburzenie afektywne dwubiegunowe II. Zaburzenie afektywne dwubiegunowe (II) to najczęściej występująca postać choroby, na którą cierpi około 4-5 procent populacji. Pacjenci z tą diagnozą doświadczają bardzo licznych ciężkich epizodów depresyjnych. W ciągu całego życia są w stanie depresji aż trzy razy dłużej niż osoby cierpiące na zaburzenie afektywne dwubiegunowe I. Drugą główną cechą tego typu ChAD jest niewystępowanie pełnoobjawowych epizodów manii; pacjenci z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym II doświadczają natomiast epizodów hipomanii. FKO 32.

Wypisy z literatury psychologicznej

Cyklotymia. Cyklotymia przypomina łagodną wersję zaburzenia afektywnego dwubiegunowego, z efektami łagodnej depresji i hipomanii. Osoby z taką diagnozą często są postrzegane jako humorzaste i emocjonalnie reaktywne. Cyklotymiczne wahania nastroju mogą występować przez wiele lat bez ciężkich epizodów depresji lub manii, ale obecnie uznaje się, że u większości pacjentów objawy nasilają się z czasem i ostatecznie choroba przyjmuje postać zaburzenia afektywnego dwubiegunowego I lub II. FKO 32.

Zaburzenie afektywne dwubiegunowe z szybką zmianą faz. U 10-20 procent osób z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym choroba przyjmuje postać ChAD z szybką zmianą faz (ang. rapid cycling biopolar disorder). Szybkie zmiany faz występują u pacjentów z zaburzeniem dwubiegunowym I i II (znacznie częściej u tych z ChAD II), ale są częstsze u kobiet niż u mężczyzn. Ten tyb choroby charakteryzuje się przede wszystkim dużą częstotliwością zmian nastroju. W praktyce klinicznej zaburzenie afektywne dwubiegunowe z szybką zmianą faz diagnozuje się wtedy, gdy dana osoba doświadcza czterech lub więcej epizodów manii i/lub depresji w okresie dwunastu miesięcy. U części pacjentów w ciągu roku występuje znacznie więcej zmian nastroju; wówczas mówi się o ultraszybkiej zmianie faz (ang. ultra-rapid cycling). W zależności od osoby przejścia między epizodami manii i depresji mogą następować w okresie miesiąca czy tygodnia, a nawet w ciągu jednego dnia. Coraz więcej wyników badań wskazuje na to, że jednym z głównych czynników powodujących szybkie zmiany faz i przyspieszających następowanie po sobie kolejnych epizodów choroby jest nadużywanie substancji psychoaktywnych lub niewłaściwe stosowanie leków przeciwdepresyjnych bądź stymulantów. FKO 33.

Zaburzenia nastroju – anormalne zakłócenia emocji lub nastroju, obejmujące zaburzenie dwubiegunowe i zaburzenie jednobiegunowe. Zaburzenia nastroju określają się także jako zaburzenie afektywne. PKK IV 125.

Firmowana przez National Institutes of Health encyklopedia medyczna A.D.A.M. Medical encyklopedia definiuje zaburzenie afektywne dwubiegunowe w następujący sposób: „Zaburzenie dwubiegunowe to stan, w której u danej osoby występują naprzemiennie okresy bardzo dobrego nastroju, pobudzenia lub depresji. Wahania nastroju między manią a depresją mogą następować bardzo szybko. U większości osób z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym brak jest wyraźnej przyczyny epizodów manii i depresji. Faza manii może trwać dniami, a nawet miesiącami”. FMP 195-196.

Choroba afektywna dwubiegunowa typu II musi spełniać kryteria trwającego lub przebytego epizodu hipomanii oraz kryteria trwającego lub przebytego epizodu depresyjnego, które zostały określone w DSM-5 (American Psychiatric Association 2013).
Hipomania to wyodrębniony okres, w którym przez większość doby w ciągu co najmniej czterech kolejnych dni utrzymuje się nieadekwatnie podwyższony lub drażliwy nastrój oraz nadmierny wzrost aktywności lub energii. Rozpoznanie hipomanii obejmuje ponadto co najmniej trzy z następujących objawów:
– zawyżona samoocena lub megalomania,
– zmniejszona potrzeba snu,
– większa niż zwykle rozmowność lub przymus mówienia,
– gonitwa myśli lub subiektywne poczucie natłoku myśli,
– rozkojarzenie,
– nasilenie działań nastawionych na cel (w sferze społecznej, w pracy lub w szkole albo w sferze seksualnej) bądź pobudzenie ruchowe,
– nadmierna skłonność do podejmowania działań grożących przykrymi konsekwencjami (na przykład szał zakupów, nieprzemyślane inwestycje, nierozwaga w życiu seksualnym).
Epizod depresyjny rozpoznaje się, gdy w okresie dwóch tygodni występuje pięć lub więcej poniższych objawów (z których co najmniej jednym musi być obniżenie nastroju lub zmniejszona zdolność do odczuwania zainteresowania bądź przyjemności):
– obniżony nastrój przez większość dnia, prawie codziennie,
– wyraźna utrata zainteresowań lub satysfakcji z niemal wszystkich aktywności,
– znaczny niezamierzony spadek masy ciała, zaburzenia łaknienia,
– bezsenność lub nadmierna senność,
– pobudzenie fizyczne lub spowolnienie ruchowe
– znużenie lub brak energii,
– niska samoocena lub nadmierne/nieuzasadnione poczucie winy,
– zmniejszona zdolność logicznego myślenia lub koncentracji, trudności z podejmowaniem decyzji,
– nawracające myśli o śmierci, nawracające myśli samobójcze, próba lub planowanie samobójstwa.
RPB 182-183.

ChAD to skomplikowane zaburzenie. Obecnie w literaturze psychiatrycznej coraz częściej pojawia się określenie „zaburzenia ze spektrum dwubiegunowości”, ponieważ istnieje wiele podobnych schorzeń o objawach zbliżonych do ChAD. Wszystkie warianty zaburzenia afektywnego dwubiegunowego charakteryzują się następującymi cechami:
– Wyraźne zmiany nastroju.
– Zmiany nastroju są epizodyczne, co oznacza, że stany podwyższonego i obniżonego nastroju nie stanowią ciągłości, lecz pojawiają się jako okresy odmierzane mierzalną ilością czasu. (Wyjątkiem od tej reguły jest ChAD z szybką zmianą fraz – ang. rapid cycling – który opisujemy w dalszej części rozdziału).
– Przyczyną zaburzenia afektywnego dwubiegunowego jest nieprawidłowość biologiczna obejmująca zmiany w chemii mózgu. Choroba ta trwa zwykle przez całe życie danej osoby i nie można sprawić, że zniknie z dnia na dzień. Bez właściwego leczenia zaburzenie stopniowo przyjmuje coraz poważniejszą postać. FKO 30-31.

Główne objawy zaburzenia afektywnego dwubiegunowego:
– Depresja.
– Mania.
– Hipomania.
– Objawy psychotyczne.
– Objawy paranoiczne.
– Intensywna złość i drażliwość.
– Lęk.
– Poczucie przestymulowania/przytłoczenia.
– Problemy z koncentracją i uwagą.
– Myśli i impulsy samobójcze,
– Zachowania autodestrukcyjne.
– Hipochondria.
FKO 37.

W innym zaburzeniu afektywnym również występują okresy depresji – ale oprócz nich pojawiają się naprzemienne okresy skrajnej euforii. Zaburzenie to, poprzednio zwane zaburzeniem maniakalno-depresyjnym, jest obecnie określane w DSM-IV jako zaburzenie dwubiegunowe. Dwa „bieguny” reprezentują naprzemienne okresy manii (skrajnej euforii lub maniakalnego podniecenia) i głębokiego smutku depresji. Podczas fazy maniakalnej jednostka jest w stanie euforii, pełna energii, nadmiernie aktywna, gadatliwa i emocjonalnie nakręcona jak sprężyna. Nierzadko osoby ogarnięte manią trwonią oszczędności całego życia na ekstrawaganckie zakupy lub angażują się w przypadkowe i liczne związki seksualne czy w inne wysoce ryzykowne działania. Kiedy mania ustępuje, muszą uporać się ze szkodami, do których doprowadziły podczas okresu swych szaleństw. Wkrótce, w fazie depresyjnej, ciemna fala melancholii ogarnie umysł, wywołując objawy nieróżniące się od tych, które występują w „jednobiegunowej” postaci depresji, omawianej wcześniej. Jednakże w aspekcie biologicznym te dwie postacie depresji różnią się: świadczy o tym fakt, że leki przeciwdepresyjne, dobrze działające w wypadku depresji wielkiej, zazwyczaj nie są skuteczne w zaburzeniu dwubiegunowym, a czasami nawet powodują pogorszenie. Dzięki badaniom ustalono, że zaburzenie dwubiegunowe ma komponent genetyczny, aczkolwiek nie wykazano, jakie dokładnie geny są za nie odpowiedzialne (Bradbury, 2001). Podczas gdy zaburzenie dwubiegunowe dotyka 1% populacji ogólnej, posiadanie identycznego bliźniaka cierpiącego na to zaburzenie zwiększa szansę zachorowania do 70% (Allen, 1976; Tsuang, Faraone, 1990). Na wpływ czynników genetycznych wskazuje także fakt, że zaburzenie dwubiegunowe dobrze reaguje na leki. PKK IV 131-132.

Zaburzenie afektywne dwubiegunowe typu II definiuje się jako okresy dużej depresji i hipomanii. Hipomania jest łagodniejszym stanem manii (przedrostek hipo- w złożeniach oznacza „poniżej” lub „pod”). Epizody hipomaniakalne wywołują większość omówionych tu objawów, pacjenci jednak są przeważnie w pełni świadomi zachodzących zmian i nie podejmują działań pod wpływem nagłych pragnień czy myśli. Tym, co najwyraźniej odróżnia hipomanię od manii, jest stopień zaburzenia. BZA 37.

Podczas epizodu hipomaniakalnego pacjent może doświadczać objawów manii i odczuwać pragnienie ucieczki, wydawania pieniędzy czy romansu, ale nie traci kontroli nad sobą i nie podejmuje tych działań. BZA 38.

Dwubiegunowość schizofrenii urojeniowej – forma prześladowcza i wielkościowa – odpowiada dwubiegunowości spotykanej też w innych formach schizofrenii: forma prosta i hebefreniczna, hipokinetyczna i hiperkinetyczna, a w cyklofrenii – faza depresyjna i maniakalna. Byłaby to zasadnicza oscylacja między wzmożeniem a obniżeniem dynamiki życiowej, występująca u każdego człowieka, tylko w znacznie słabszym nasileniu. KS 42.

Wielu znajomych lekarzy od lat zwracało mi uwagę na to, że występuje u mnie hipomania. To cudowny stan uniesienia, w którym człowiek czuje się nieustannie napompowany słońcem. Bywałem w takim stanie przez wiele dni, a nawet tygodni z rzędu. Jest to rodzaj dolegliwości, z której nikt się nie chce wyleczyć. Ci, którzy doświadczają tego fantastycznego stanu, cały czas czują się wspaniale, choć prawdopodobnie innym wydają się okropni. Pomysł, że taka żywiołowość może mieć związek z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym, był dla mnie teoretycznie do zaakceptowania. Wiedziałem, że zaburzenie to częściej przejawia się napadami manii lub hipomanii niż epizodami depresji. FMP 191.

Depresja stanowi skomplikowaną mieszankę zaburzeń nastroju, która łącznie dotyka 10-15% całej populacji w którymś momencie życia, co sprawia, że jest to jedna z najczęściej spotykanych dolegliwości psychicznych. Reakcja depresyjna z powodu śmierci małżonka, dziecka lub przyjaciela czy zwolnienia z pracy jest, rzecz jasna, normalna. Niemniej depresja może się pojawić także w sytuacji braku jednoznacznych bodźców środowiskowych, w wielu przypadkach ma zaś charakter rodzinny, czyli prawdopodobnie także (przynajmniej częściowo) genetyczny. Główną cechą odróżniającą zaburzenie afektywne dwubiegunowe, zwane dawniej zaburzeniem maniakalno-depresyjnym, od dużego zaburzenie depresyjnego, określanego też jako „duża depresja” lub „depresja kliniczna”, jest naprzemienne występowanie okresów hipomanii bądź manii z obniżonym nastrojem lub przygnębieniem. Wyróżnia się też inne typy depresji, takie jak: zaburzenie afektywne sezonowe (występujące zazwyczaj u osób z dysfunkcją rytmu mózgowego, uaktywniające się podczas mało słonecznych jesienno-zimowych miesięcy), depresja poporodowa, dystymia (łagodna długotrwała forma depresji) oraz depresja melancholijna, inaczej anhedonia, charakteryzująca się niemożnością doświadczania przyjemności. Duża depresja może przyjmować ciężkie formy, w tym postać katatonii, w której osoba niemal w ogóle się nie porusza, oraz depresji z cechami psychotycznymi, w której u pacjenta występują nie tylko objawy depresyjne, ale także halucynacje i urojenia. FMP 196-197.

Nie ma żadnych dowodów na rzecz tezy, że nieświadome konflikty odgrywają jakąś rolę w chorobie dwubiegunowej. Dowody sugerują natomiast silny komponent biochemiczny. Zaburzenie zwykle dobrze reaguje na pewien typ leków, co sugeruje obecność zaburzeń w chemii mózgu. Badania sugerują także, że ta wadliwa chemia może mieć podstawy genetyczne. PKK I 33-34.

Zaburzenia afektywne dwubiegunowe typu I to choroba psychiczna, na którą cierpi około jednego procentu Amerykanów. Przeważnie rozpoczyna się w późnym okresie dorastania lub wczesnej dorosłości i trwa przez całe życie. Osoby cierpiące na zaburzenia typu I zwykle doświadczają epizodów głębokiej depresji, która może trwać przez wiele miesięcy. Mają też okresy euforii lub skrajnej wrażliwości, które nazywamy manią. Epizody manii charakteryzuje gonitwa myśli, słowotok, bezsenność i nieodpowiedzialne zachowania. Trwają od kilku tygodni do kilku miesięcy. W ich trakcie następuje istotne pogorszenie funkcjonowania. Zaburzenie afektywne dwubiegunowe typu I to jedna z najcięższych i najbardziej uporczywych chorób psychicznych. Istnieją inne typy zaburzeń nastroju, które przypominają zaburzenie afektywne dwubiegunowe, przebiegają jednak łagodniej. Czasami nie obejmują epizodów manii, czasami wydają się bardziej funkcją osobowości niż chorobą. Wszystkie wpisują się w spektrum zaburzeń afektywnych dwubiegunowych, do którego należą najróżniejsze przypadki – od pełnego zestawu objawów w najcięższej i przewlekłej postaci po określone cechy zaburzeń afektywnych dwubiegunowych, które występują rzadko i nie zakłócają codziennego funkcjonowania. BZA 13.

Podstawą postępowania z drastycznymi zmianami nastroju w takich chorobach, jak zaburzenia afektywne dwubiegunowe, są leki, które skutecznie opanowują objawy depresji i manii, wahania nastroju, lęk, drażliwość oraz problemy ze snem. Zaburzenia nastroju mają podłoże biologiczne; wywołują zmiany w tym, jak mózg przetwarza substancje chemiczne wytwarzane w organizmie. Leki powinny usuwać ten problem poprzez dostarczanie brakujących substancji zwanych neuroprzekaźnikami albo pomaganie w ich lepszym wykorzystaniu. Bez leków metody psychologiczne mają znikomą skuteczność u osób z silnymi wahaniami nastroju. Ale nawet pacjenci, którzy przyjmują leki, mogą potrzebować dodatkowych narzędzi, aby w jak największym stopniu opanować wahania nastroju i zapobiec ich nawrotom. BZA 15.

Wahania nastroju są wywoływane najróżniejszymi czynnikami. Nastrój zmienia się w reakcji na stresujące lub ekscytujące zdarzenia, trudną rozmowę z bliskim, istotne wieści (pomyślne lub niepomyślne), brak snu, uczucie głodu, chorobę albo obawy o dobro innych osób. Epizod maniakalny lub depresyjny może wystąpić wówczas, gdy pacjent nie przestrzega zaleceń farmakoterapii lub całkowicie odstawia leki, nadchodzi nowa pora roku, pacjent zaczyna chorować albo doznaje traumy. Czasami epizody rozpoczynają się bez wyraźnej przyczyny. W każdej sytuacji nasza reakcja może jednak nasilić lub złagodzić objawy zaburzenia. Podręcznik ten pokazuje, jak zauważyć nagłą zmianę nastroju, dać sobie czas na przemyślenie działania i rozwiązać sytuację w sposób konstruktywny, który w dłuższej perspektywie nie przysporzy nam kłopotów. BZA 16.

Zaburzenia nastroju są „cechą” rodzinną. Jeśli więc matka i wujek cierpieli na zaburzenie nastroju, to istnieje prawdopodobieństwo, że i nas to spotka. BZA 21.

Według klasyfikacji DSM-5, aby spełnić kryteria diagnostyczne zaburzenia afektywnego dwubiegunowego, należy doświadczyć przynajmniej jednego epizodu maniakalnego. Epizod maniakalny to okres wzmożonego, euforycznego lub nadmiernie drażliwego nastroju, który trwa co najmniej tydzień lub wymaga hospitalizacji. Jednocześnie musimy doświadczyć trzech lub czterech objawów omówionych w następnej części rozdziału. Jeśli w tym samym czasie występuje kilka objawów, klinicysta ma pewność, że problem jest istotny klinicznie. Poszczególne objawy opisują stany, których doświadcza wiele osób bez rozpoznania zaburzeń afektywnych dwubiegunowych. BZA 21-22.

Istnieje wiele postaci depresji, ale w kontekście pacjentów z zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi mówimy o dużej depresji. Klinicyści zwykle określają dużą depresję u osób z zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi mianem depresji dwubiegunowej; w kontekście pacjentów, którzy nigdy nie doświadczyli manii czy hipomanii, mówią o depresji jednobiegunowej. Określenie „depresja jednobiegunowa” oznacza, że odczuwamy obniżony nastrój typowy dla dużej depresji, lecz nigdy nie przeżywamy wzlotów manii. Określenie „depresja dwubiegunowa” mówi, że – poza dużą depresją – w którymś momencie życia znaleźliśmy się na przeciwległym krańcu skali, borykając się z manią. BZA 27.

Mimo ogromnych postępów w innych gałęziach medycyny, w psychiatrii – która zajmuje się najbardziej skomplikowanym organem, jakim jest mózg – nie wypracowano jeszcze metodologii pozwalającej na precyzyjne wykrywanie somatycznych objawów określonych chorób, takich jak zaburzenia afektywne dwubiegunowe. Nie dysponujemy badaniami laboratoryjnymi, które mogłyby potwierdzić obecność chorób umysłowych u pacjentów. Wszystkie diagnozy formułuje się na podstawie analizy objawów i ustalenia, czy ich wzorzec spełnia opisane w tym rozdziale kryteria diagnostyczne DSM-5. BZA 35.

Wielu pacjentów, którzy mają nawracające zaburzenia nastroju – na przykład zaburzenia afektywne dwubiegunowe – często mówi o wrażeniu, że emocje przejęły kontrolę nad ich życiem. Czują się bezradni i zdominowani, jakby nie byli w stanie nad nimi zapanować. BZA 94.

Tradycyjne leczenia zaburzenia afektywnego dwubiegunowego opiera się na farmakoterapii. (…) Rozwiązaniem jest plan leczenia holistycznego, w którym leki są tylko jednym elementem terapii obok właściwej diety, aktywności fizycznej, odpowiedniej ilości snu, zmian stylu życia i zachowania, a także rozpoznawania czynników wyzwalających epizody choroby. Leczenie holistyczne opiera się na założeniu, że człowiek nie może zmienić jednego aspektu swojego życia, nie zmieniając wszystkich pozostałych. FKO 12.

ChAD charakteryzuje się występowaniem nie tylko stanów manii i depresji. Zaburzenie DWUbiegunowe to niezbyt trafna nazwa. Oczywiście osoby z tym zaburzeniem miewają „górki” i „doły”, ale czy nie wydaj ci się, że czasami także kiwają się na boki lub kręcą salta w powietrzu? Może gdyby choroba ta została nazwana zaburzeniem WIELObiegunowym, ludzi rozumieliby ją trochę lepiej. FKO 30.

Osoby cierpiące na zaburzenie dwubiegunowe I doświadczają pełnoobjawowych epizodów maniakalnych. Taki stan opisuje się zwykle jako manię euforyczną albo manię dysfotyczną (inaczej nazywane stanami mieszanymi). Mania dysforyczna nie ma nic wspólnego z przyjemnością odczuwaną w manii euforycznej. Wszystkim stanom maniakalnym towarzyszą: wzrost energii, gonitwa myśli i zmniejszone potrzeby snu. Objawami manii euforycznej są:
– podwyższona samoocena, a często także myślenie wielkościowe (np. jestem najmądrzejszym człowiekiem na świecie),
– intensywne pragnienie aktywności (przyjmuje ono różne formy, takie jak pobudzenie i niepokój ruchowy albo potrzeba bycia bardzo towarzyskim i spędzania czasu w grupie),
– często nieadekwatna ocena sytuacji (wydawanie ogromnych ilości pieniędzy prowadzące do narażania rodziny na problemy finansowe, rozwiązłość seksualna, ryzykowne zachowania, np. zbyt szybka jazda samochodem, nadużywanie substancji psychoaktywnych).
We wczesnej fazie manii euforycznej osoba chora może doświadczać niezwykle dobrego samopoczucia. Kiedy jednak zaczyna rozpierać ją energia, a myśli przyspieszają, często pojawia się wrażenie utraty kontroli nad sobą. Niesamowite, twórcze myśli zamieniają się w chaos i poczucie zagubienia, a wysoki poziom energii przeradza się w nadmierne pobudzenie psychofizyczne. Następuje utrata zdolności racjonalnej oceny sytuacji; nawet bardzo inteligentne osoby przestają myśleć i nie dostrzegają, że zachowanie, którego nie kontrolują, jest niebezpieczne dla nich lub ich bliskich. Podwyższony nastrój szybko ustępuje miejsca dużej drażliwości, a osoba w stanie manii traci umiejętność normalnego funkcjonowania. Kiedy epizod manii osiąga taki stopień zaawansowania, często pojawia się psychoza. Podczas epizodu manii dysforycznej również występują podwyższony poziom energii, przyspieszone myślenie, niezdolność do adekwatnej oceny sytuacji i niepokój psychoruchowy, brakuje jednak dobrego samopoczucia. Nadmiar energii łączy się z przemożnym poczuciem rozpaczy. Podobnie jak w ciężkiej depresji, w dysforii dominują negatywne myślenie i pesymizm. Około 60 procent osób cierpiących na zaburzenie afektywne dwubiegunowe doświadcza manii euforycznej, a 40 procent – dysforycznej. FKO 35-36.

Hipomania (zarówno euforyczna, jak i dysforyczna) występuje w zaburzeniu afektywnym dwubiegunowym II, a jej objawy są znacznie mniej intensywne niż w pełnoobjawowej manii. Pojawiają się: wzrost poziomu energii, zmniejszona potrzeba snu (przy braku zmęczenia w ciągu dnia), zaburzenie zdolności do racjonalnej oceny sytuacji, choć nie tak drastycznie jak podczas epizodu manii. Osoby w stanie hipomanii euforycznej mają podwyższoną samoocenę, są bardzo produktywne i towarzyskie. Hipomania dysforyczna charakteryzuje się nadmiernym pobudzeniem, pesymistycznym postrzeganiem rzeczywistości i niepokojem psychoruchowym. Taki stan może trwać przez kilka dni do kilku miesięcy i choć wszystkie osoby w otoczeniu chorego dostrzegają, że nie wszystko jest w porządku, osoba doświadczająca hipomanii ma trudności z zauważeniem problemu. Podczas epizodu choroby często prowadzi ona bardziej Intensywne życie towarzyskie, nadużywa substancji psychoaktywnych i wydaje dużo pieniędzy. Przyjaciołom i rodzinie nie jest łatwo interweniować, ponieważ osoby hipomaniakalne wciąż dobrze funkcjonują. Nierzadko są one uznawane za „niepokorne” lub „nieodpowiedzialne” i pozostawiane bez wsparcia. FKO 36-37.

Słownik: wykaz pojęć Bibliografia: wykaz skrótów