Behawioryzm (behaviourism)

Czym jest behawioryzm?

Behawioryzm to kierunek w psychologii, który skupia się na badaniu obserwowalnych zachowań ludzi i zwierząt, pomijając procesy umysłowe takie jak myśli czy emocje. Jego celem jest uczynienie z psychologii nauki obiektywnej, koncentrującej się wyłącznie na zachowaniu.

Jakie są podstawowe założenia behawioryzmu?

Behawioryzm opiera się na kilku kluczowych założeniach:

• Obserwowalność
  Tylko zachowania, które można bezpośrednio obserwować i mierzyć, są przedmiotem badań.
• Środowiskowe uwarunkowania
  Zachowanie jest wynikiem interakcji z otoczeniem, a nie wewnętrznych procesów umysłowych.
• Uczenie się
  Wszystkie zachowania są nabyte poprzez doświadczenia, głównie za pomocą warunkowania klasycznego i instrumentalnego.

Jak behawioryzm wpływa na nasze codzienne życie?

Choć behawioryzm jako teoria może wydawać się abstrakcyjny, jego zasady mają praktyczne zastosowanie w wielu aspektach życia:

• Edukacja
  Nauczyciele stosują techniki behawioralne, takie jak systemy nagród i kar, aby kształtować pożądane zachowania uczniów.
• Wychowanie dzieci
  Rodzice mogą wykorzystać zasady behawioryzmu, aby skutecznie komunikować się z dziećmi, np. poprzez precyzyjne wyrażanie próśb czy tworzenie checklist ułatwiających wykonywanie zadań.
• Terapia
  Terapie behawioralne są stosowane w leczeniu różnych zaburzeń, takich jak fobie czy zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, poprzez modyfikację niepożądanych zachowań.

Jakie są główne techniki behawioralne?

Behawioryzm wprowadził kilka kluczowych technik, które są stosowane do modyfikacji zachowań:

• Warunkowanie klasyczne
  Proces, w którym neutralny bodziec staje się wyzwalaczem określonej reakcji poprzez skojarzenie z bodźcem bezwarunkowym.
• Warunkowanie instrumentalne (sprawcze)
  Uczenie się poprzez konsekwencje; zachowania są wzmacniane lub osłabiane w zależności od ich skutków.

Jakie są wady behawioryzmu?

Mimo wielu zalet, behawioryzm spotkał się z krytyką:

• Ignorowanie procesów umysłowych
  Skupienie wyłącznie na obserwowalnych zachowaniach pomija wewnętrzne procesy, takie jak myśli czy emocje, które również wpływają na nasze działania.
• Redukcjonizm
  Sprowadzenie złożonych zachowań do prostych reakcji na bodźce może nie oddawać pełnego obrazu ludzkiej psychiki.

Podsumowanie

Behawioryzm odegrał kluczową rolę w rozwoju psychologii, wprowadzając naukowe podejście do badania zachowań. Jego zasady znalazły szerokie zastosowanie w edukacji, terapii i codziennym życiu. Jednakże, pomijanie wewnętrznych procesów umysłowych stanowiło istotne ograniczenie tej teorii.

Wypisy z literatury psychologicznej

Behawioryzm – historyczna szkoła (oraz współczesna perspektywa), która próbuje uczynić z psychologii obiektywną naukę skoncentrowaną wyłącznie na zachowaniu – z wykluczeniem procesów umysłowych. PKK I 63.    

Behawioryzm (behaviourism, behaviorism) – szkoła psychologii zapoczątkowana w 1913 r. przez amerykańskiego psychologa Johna Broadusa Watsona (1878-1958), którego celem było „przewidywanie i kontrolowanie zachowań”, stanowiąca radykalny przełom w klasycznej, eksperymentalnej psychologii strukturalizmu, która nie akcentowała ani przewidywania, ani kontroli zachowania. Watson uważał introspektywne metody szkoły strukturalizmu za nienaukowe i w swoich badaniach wykluczył z psychologii wszystko z wyjątkiem zachowania, a także zapożyczył z teorii logicznego pozytywizmu operacjonalizm, definiując znaczenie pojęć psychologicznych dosłownie jako operacje, którymi te pojęcie są mierzone. CS 67.

Według behawioryzmu, praktycznie każde zachowanie może być rozumiane jako efekt uczenia się, natomiast wszelkie uczenie się składa się z warunkowania. Współczesne dzieło o warunkowaniu klasycznym, autorstwa rosyjskiego fizjologa Iwana Pietrowicza Pawłowa (1849-1936), którego Watson najwyraźniej nie znał, nadało później rozmach teorii behawiorystycznej, gdy stało się znane w Stanach Zjednoczonych. Najbardziej wpływowym propagatorem neobehawioryzmu od lat 40. XX w. był amerykański psycholog Burrhus Frederic Skinner (1904-1990), który zainicjował badania nad warunkowaniem sprawczym. CS 67-68.

W obliczu narastających ataków z różnych stron oraz wobec upadku dogmatów pozytywistycznych, doktryny warunkowania klasycznego i sprawczego straciły wiele ze swojego znaczenia, jako pełnego wytłumaczenia wszelkich form zachowania, jednakże neobehawioryzm  odgrywa nadal ważną rolę w krajach anglojęzycznych. Zob. asocjacjonizm, konfekcjonizm. CS 68.

Behawioryzm (od ang. behaviour – zachowanie) – 1. w najogólniejszym rozumieniu: nauka o zachowaniu, uprawiana w sposób określony przez filozofię nauki i metodologię o pozytywistycznym rodowodzie (pozytywizm). Charakteryzuje się ją najczęściej, zestawiając w różne układy rozmaite „izmy”, np. „determinizm, empirycyzm, redukcjonizm, enwironmentalizm. Nauka ta przybiera różne postaci: neobehawioryzm, behawioryzm radykalny, behawioryzm moralny, behawioryzm molekularny.

2. W nawiązaniu do propozycji B.F. Skinnera, behawioryzm to ogólne ramy pojęciowe dla nauki o zachowaniu. Składają się na nie: określona filozofia nauki, określona filozofia umysłu, określona ogólna, chociaż mająca empiryczne źródło koncepcja zachowania i określona ideologia. Wyznaczają one zarówno elementy stałe behawioryzmu jako nauki o zachowaniu, jak i jego elementy zmienne, a tym samym zakres praz stopień jego wewnętrznego zróżnicowania. SS 43.

Twórcą behawioryzmu był psycholog John Watson. W jego czasach psychologia była zdominowana przez badaczy skupionych jedynie na analizowaniu myśli świadomych i nieświadomych – czyli ukrytych funkcjach poznawczych, których nie można obserwować. Watson stworzył ruch behawiorystyczny, nawołując do badań nad obserwowalnymi zachowaniami ludzkimi – czyli tym, co robimy, a co może być przez kogoś widziane, słyszane lub doświadczane w inny sposób. Watson przekonywał, że takie obserwacje stanowią równie ważny sposób na zyskiwanie rozumienia ludzkiej psychiki. Co więcej, Watson i inni pierwsi behawioryści wierzyli, że poprzez samą tylko analizę zachowania można wyjaśnić wszystko. BWD 16-17.

Pogląd ów niewiele się zmieniał do czasu przedstawienia w latach czterdziestych XX wieku przez psychologa B.F. Skinnera argumentów za włączeniem do badań nad zachowaniem ludzkim analizy zachowań prywatnych, czyli tego, co nazywamy myślami. Gdy w 1945 roku Skinner podzielił się z kolegami po fachu swoim nowatorskim spojrzeniem na zachowanie, wydawało im się ono tak niesłychane, że obwołali je koncepcją radykalną. Niemniej jednak to Skinnerowski behawioryzm radykalny przygotował grunt pod nowoczesną dziedzinę SAZ, która wykorzystuje odkryte przez badaczy zasady rządzące ludzkim zachowaniem do opracowywania strategii służących kształtowaniu tego zachowania. BWD 17.

Perspektywa behawiorystyczna – stanowisko w psychologii, które przyczyn naszych działań upatruje w bodźcach środowiskowych, a nie w wewnętrznych procesach umysłowych. PKK I 64, 265.

Perspektywa behawiorystyczna koncentruje się na:
– uczeniu się
– kontrolowaniu zachowania przez środowisko
– bodźcach i reakcjach – z wyłączeniem procesów umysłowych
PKK I 69.

Przedstawiciele behawiorystycznej szkoły psychologii wierzyli, że ich zasady mogą doprowadzić do utopijnych osiągnięć. Behawioryści – pod batutą Johna Watsona i B.F. Skinnera – doprowadzili determinizm psychologiczny do ekstremum. Z pełnym przekonaniem deklarowali, że ludzkie jest całkowicie zdeterminowane otrzymywanymi w przeszłości nagrodami i karami. Ludzie spędzają swoje życie, rozwijając myśli i uczucia oraz wprowadzając w życie zachowania, które zgodnie z ich oczekiwaniami będą prowadzić do nagród i chronić przed karami. Behawioryści obstawali także przy tym, że myśli i interpretacje odgrywają niewielką rolę w determinowaniu zachowań. Dla behawiorystów myśli, uczucia i zachowania są efektem wcześniejszych doświadczeń. ZBC 72.

Behawioryści uważali, że zdrowie psychiczne może być poddane systemowi nagród i kar. Na przykład, gdybyś powiedział swojemu behawiorystycznemu terapeucie, że masz na swoim koncie burzliwe związki uczuciowe, terapeuta analizowałby nagrody, jakie otrzymujesz przez podtrzymywanie takich związków. Choć nagrody te mogą nie być oczywiste, czy wręcz racjonalne, behawioryści obstają przy przekonaniu, że są one obecne, lub były w przeszłości.

Na przykład, niektórzy rodzice podtrzymują wobec swoich dzieci rzeczywiste lub wyobrażone schorzenia, aby zmusić je do pożądanego postępowania („Nie żeń się/nie wyprowadzaj się/nie idź do tej szkoły, jeśli nie chcesz przyprawić swojej matki/swojego ojca o atak serca”). Rodzice inwestują w choroby, aby osiągnąć swoje cele. Terapia behawioralna wiąże się z wyeliminowaniem nieprzystosowawczych myśli oraz zachowań i zastąpieniem ich zdrowszymi nawykami przez dobranie odpowiednich nagród i kar. ZBC 72.

Poznawczo-behawioralne ujęcie człowieka jest jednym z dominujących we współczesnej psychologii. W tym ujęciu szczególnie akcentuje się znaczenie procesów uczenia się jako warunkujących szerokie spektrum zachowań człowieka. Behawioryzm ujmował zachowania człowieka w kategoriach bodziec – reakcja, wskazując, że proces uczenia się przyczynia się do wzrostu bądź zmniejszenia się u jednostki tendencji do określonych zachowań. OPK 52-53.

Odbywa się on, według behawioryzmu, poprzez warunkowanie klasyczne bądź sprawcze. Pierwsze z nich związane jest z opisanym przez rosyjskiego fizjologa I.P. Pawłowa kojarzeniem ze sobą bodźców, w którym bodźce pierwotnie obojętne zaczynają wywoływać reakcję – jak ślinienie się psa na dźwięk dzwonka w słynnym eksperymencie, uzyskiwane dzięki skojarzeniu tego dźwięku z podawanym pokarmem. Drugi typ warunkowania to zbadane i opisane przez amerykańskiego psychologa Burrhusa F. Skinnera warunkowanie instrumentalne, czyli uczenie się określonych zachowań na skutek ich konsekwencji. (…) Behawioryzm określał specyficzny styl funkcjonowania jednostki – osobowość jako system nawyków, czyli powtarzających się wzorców zachowań. OPK 53.

Warunkowanie sprawcze – forma behawioralnego uczenia się, w której prawdopodobieństwo reakcji zmienia się pod wpływem jej konsekwencji – to znaczy bodźców, które następują po tej reakcji. PKK II 133.

Prawo efektu – zasada, zgodnie z którą reakcje przynoszące pożądane rezultaty zostają wyuczone, czyli „utrwalone” w organizmie. PKK II 133.

Komora sprawcza – urządzenie w kształcie skrzynki, które można zaprogramować tak, aby dostarczało bodźców wzmacniających i karzących, zbieżnych z zachowaniem zwierzęcia. Komora sprawcza często jest nazywana „skrzynką Skinnera”. PKK II 135.

Zachowanie to, przekonywał Köhler, jest dowodem, że zwierzęta nie stosowały automatycznie reakcji warunkowych, lecz uczyły się przez wgląd: przez reorganizację swej percepcji problemu. Wysunął on twierdzenie, że takie zachowanie pokazuje, iż zwierzęta, podobnie jak ludzie, uczą się rozwiązywać problemy przez nagłe spostrzeżenie znajomych przedmiotów w nowych postaciach lub relacjach – jest to proces zdecydowanie umysłowy, a nie tylko behawioralny. Nazwał to uczeniem się przez wgląd. Uczenie się przez wgląd, oświadczył Köhler, jest wynikiem nagłej reorganizacji sposobu postrzegania danej sytuacji. Behawioryzm nie miał przekonującego wyjaśnienia demonstracji Köhlera. PKK II 157.

Podejście społeczno-poznawczo-behawioralne – współcześni psycholodzy często łączą poglądy wywodzące się z podejść, które kiedyś były uważane za niedające się pogodzić: psychologii poznawczej i behawioryzmu. Najkrócej mówiąc, psychologia poznawcza spogląda do wnętrza, kładąc nacisk na procesy psychiczne, natomiast behawioryzm spogląda na zewnątrz, kładąc nacisk na wpływ środowiska. PKK IV 114-115.

Podejście społeczno-poznawczo-behawioralne – alternatywa psychologiczna dla modelu medycznego, rozpatrująca zaburzenia psychiczne przez połączenie podejścia społecznego, poznawczego i behawioralnego. Typowa dla tego podejścia jest teoria wzajemnego determinizmu Alberta Bandury, która głosi, że zachowanie, poznanie i czynniki społeczne/środowiskowe oddziałują na siebie wzajemnie. PKK IV 115.

Mózgi oceniają wszystko pod kątem potencjalnego zagrożenia lub korzyści, a następnie dostosowują zachowanie w taki sposób, aby uzyskać jak najwięcej tego, co dobre, i zminimalizować szkody. Zdanie to podsumowuje najważniejszą tezę behawioryzmu; zobacz rozważania Pawłowa (1927) na temat dwóch podstawowych odruchów orientacyjnych. Z niewielkimi zmianami ilustruje ono również myśl Freuda – różne części nieświadomości nieustannie lustrują otoczenie oraz inicjują błyskawiczne reakcje automatyczne, chociaż czasami wchodzą ze sobą w konflikt. HPU 88-89.

Z naturą emocji zmagały się tęgie umysły, od Karola Darwina po George Eliot, wykorzystując takie narzędzia, jak wnikliwa obserwacja, eksperymenty myślowe i narracje literackie. Jak narodziło się naukowe badanie emocji? W pierwszej połowie XX wieku badanie emocji rodziło opór, najwyraźniej zgłaszany w behawioryzmie, nurcie uznającym jedynie jawne zachowania za warte psychologicznej analizy. ZEM 21.

W tej szkole umysł był czarną skrzynką, niedostępną szkiełku i oku, emocje zaś uznawano za zakłócające siły, działające w ludzkiej psychice. Jeden z najbardziej znanych behawiorystów,/ Burrhus Frederic Skinner, stworzył w swojej powieści Walden Two z 1948 roku postać tak komentującą to zagadnienie: „Wszyscy wiemy, że emocje są bezużyteczne i niedobre dla spokoju naszego umysłu i ciśnienia krwi” (s. 92). W minionym półwieczu jednakże, najpierw stopniowo, a później w coraz szybszym tempie naukowe badanie emocji narodziło się w naukach o mózgu, w psychologii i innych naukach społecznych, najwyraźniej w socjologii i antropologii. ZEM 21-22.