Mania dysforyczna (dysphoric mania)

Co to jest mania dysforyczna?

Mania dysforyczna to stan psychiczny, który łączy objawy manii (typowe dla zaburzeń afektywnych dwubiegunowych, takich jak podwyższony nastrój, nadmierna energia, pobudzenie) z objawami dysforii, czyli uczuciem irytacji, frustracji, gniewu lub niepokoju. Jest to nietypowy rodzaj manii, który różni się od klasycznej, euforycznej manii, gdzie osoba zazwyczaj odczuwa euforię i podwyższony nastrój.

W manii dysforycznej, zamiast euforii, osoby doświadczają skrajnych wahań nastroju, które mogą obejmować napady gniewu, drażliwość, niepokój, a czasami nawet agresję. Osoby w tym stanie mogą zachowywać się impulsywnie, być bardzo pobudzone, ale ich ogólne doświadczenie jest negatywne i pełne napięcia.

Mania dysforyczna może prowadzić do trudności w funkcjonowaniu społecznym i zawodowym, a także zwiększać ryzyko działań autodestrukcyjnych. Często wymaga specjalistycznego leczenia, które może obejmować farmakoterapię oraz psychoterapię.

Jaka jest definicja manii dysforycznej?

Mania dysforyczna (dysphoric mania) – epizod manii, który łączy podwyższony poziom pobudzenia psychomotorycznego i nadmiernej energii z występowaniem dysforii, czyli uczucia drażliwości, niepokoju, gniewu i frustracji. W psychiatrii ten stan może być rozpoznawany jako mieszany epizod maniakalny, gdzie jednocześnie występują objawy manii (takie jak nadmierna aktywność, impulsywność, zmniejszona potrzeba snu) oraz objawy charakterystyczne dla depresji, głównie negatywne emocje i napięcie psychiczne. Mania dysforyczna może towarzyszyć chorobie afektywnej dwubiegunowej i często wymaga złożonego leczenia farmakologicznego oraz psychoterapeutycznego.

Jakie są przyczyny manii dysforycznej?

Przyczyny manii dysforycznej nie są jednoznaczne, ale mogą być związane z kilkoma czynnikami:

1. Zaburzenia afektywne dwubiegunowe
   Mania dysforyczna często występuje u osób z chorobą afektywną dwubiegunową (ChAD), szczególnie w typie I, gdzie pojawiają się epizody manii. W tym przypadku dysforia może być wywołana nagłymi zmianami nastroju i zaburzeniami chemii mózgu.
2. Zaburzenia neuroprzekaźników
   Dysfunkcje w neuroprzekaźnikach, takich jak serotonina, dopamina czy noradrenalina, mogą powodować zaburzenia równowagi emocjonalnej, co prowadzi do stanów manii połączonej z irytacją i napięciem.
3. Stres i czynniki środowiskowe
   Długotrwały stres, traumatyczne wydarzenia lub zaburzenia w relacjach interpersonalnych mogą nasilać objawy dysforii w trakcie epizodów manii.
4. Leki lub substancje psychoaktywne
   Nadużywanie substancji, takich jak narkotyki, alkohol, a także niektóre leki (np. antydepresanty), może wywołać lub zaostrzyć epizod manii dysforycznej.
5. Czynniki genetyczne
   Osoby z rodzinną historią zaburzeń afektywnych, w tym ChAD, mają wyższe ryzyko wystąpienia manii dysforycznej.

Podsumowując, mania dysforyczna jest złożonym zjawiskiem, które może wynikać z interakcji między czynnikami biologicznymi, psychologicznymi i środowiskowymi.

Jakie są sposoby leczenia manii dysforycznej?

Leczenie manii dysforycznej obejmuje podejście farmakologiczne oraz psychoterapeutyczne, dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta. Oto najczęstsze metody leczenia:

1. Farmakoterapia

• Stabilizatory nastroju
  Leki takie jak lit czy walproinian sodu są często stosowane w celu stabilizacji wahań nastroju i zapobiegania zarówno manii, jak i depresji.
• Leki przeciwpsychotyczne
  Nowoczesne leki przeciwpsychotyczne, takie jak olanzapina, arypiprazol czy kwetiapina, są stosowane w leczeniu objawów manii, zwłaszcza jeśli towarzyszą im objawy dysforyczne i pobudzenie.
• Leki przeciwdepresyjne
  Czasami są stosowane, choć ostrożnie, ponieważ mogą one wywoływać manie u osób z ChAD. Zazwyczaj podaje się je w połączeniu z stabilizatorami nastroju.
• Benzodiazepiny
  Mogą być stosowane krótko, aby złagodzić lęk i napięcie towarzyszące manii dysforycznej, jednak ze względu na ryzyko uzależnienia ich długotrwałe stosowanie jest ograniczone.

2. Psychoterapia

• Terapia poznawczo-behawioralna (CBT)
  Pomaga pacjentom zrozumieć wzorce myślenia i zachowania, które mogą nasilać objawy manii dysforycznej, oraz uczy technik radzenia sobie z emocjami.
• Terapia interpersonalna
  Koncentruje się na poprawie relacji z innymi i radzeniu sobie z konfliktami, które mogą wpływać na nasilenie objawów.
• Psychoedukacja
  Edukacja pacjenta oraz jego bliskich na temat zaburzeń afektywnych i manii dysforycznej, aby lepiej rozpoznawać objawy i skutecznie nimi zarządzać.

3. Wsparcie środowiskowe

• Terapia rodzinna
  Może pomóc w poprawie komunikacji i relacji rodzinnych, co bywa kluczowe w lepszym zrozumieniu i wsparciu osoby z manią dysforyczną.
• Grupy wsparcia
  Udział w grupach wsparcia z innymi osobami zmagającymi się z podobnymi problemami może przynieść ulgę i poczucie zrozumienia.

4. Styl życia

• Higiena snu
  Regularny, zdrowy sen jest kluczowy w zapobieganiu epizodom manii.
• Redukcja stresu
  Techniki relaksacyjne, takie jak medytacja, joga czy ćwiczenia oddechowe, mogą pomóc w zmniejszeniu napięcia.
• Unikanie substancji psychoaktywnych
  Ograniczenie alkoholu, narkotyków i niektórych leków może zmniejszyć ryzyko wywołania lub nasilenia objawów.

5. W skrajnych przypadkach

• Hospitalizacja
  Może być konieczna, jeśli mania dysforyczna zagraża zdrowiu lub bezpieczeństwu pacjenta lub innych.
• Elektrowstrząsy (ECT)
  Stosowane rzadko, zazwyczaj w przypadkach, gdy inne metody leczenia zawodzą, szczególnie w przypadku nasilonych epizodów maniakalnych z objawami psychotycznymi.

Leczenie manii dysforycznej jest długotrwałe i wymaga ścisłej współpracy z lekarzem psychiatrą oraz psychoterapeutą, aby osiągnąć stabilizację nastroju i poprawę jakości życia.

Wypisy z literatury psychologicznej

Osoby cierpiące na zaburzenie dwubiegunowe I doświadczają pełnoobjawowych epizodów maniakalnych. Taki stan opisuje się zwykle jako manię euforyczną albo manię dysforyczną (inaczej nazywane stanami mieszanymi). Mania dysforyczna nie ma nic wspólnego z przyjemnością odczuwaną w manii euforycznej. Wszystkim stanom maniakalnym towarzyszą: wzrost energii, gonitwa myśli i zmniejszone potrzeby snu. Objawami manii euforycznej są:
– podwyższona samoocena, a często także myślenie wielkościowe (np. jestem najmądrzejszym człowiekiem na świecie),
– intensywne pragnienie aktywności (przyjmuje ono różne formy, takie jak pobudzenie i niepokój ruchowy albo potrzeba bycia bardzo towarzyskim i spędzania czasu w grupie),
– często nieadekwatna ocena sytuacji (wydawanie ogromnych ilości pieniędzy prowadzące do narażania rodziny na problemy finansowe, rozwiązłość seksualna, ryzykowne zachowania, np. zbyt szybka jazda samochodem, nadużywanie substancji psychoaktywnych). FKO 35.

Podczas epizodu manii dysforycznej również występują podwyższony poziom energii, przyspieszone myślenie, niezdolność do adekwatnej oceny sytuacji i niepokój psychoruchowy, brakuje jednak dobrego samopoczucia. Nadmiar energii łączy się z przemożnym poczuciem rozpaczy. Podobnie jak w ciężkiej depresji, w dysforii dominują negatywne myślenie i pesymizm. Około 60 procent osób cierpiących na zaburzenie afektywne dwubiegunowe doświadcza manii euforycznej, a 40 procent – dysforycznej. FKO 35-36.

Hipomania (zarówno euforyczna, jak i dysforyczna) występuje w zaburzeniu afektywnym dwubiegunowym II, a jej objawy są znacznie mniej intensywne niż w pełnoobjawowej manii. Pojawiają się: wzrost poziomu energii, zmniejszona potrzeba snu (przy braku zmęczenia w ciągu dnia), zaburzenie zdolności do racjonalnej oceny sytuacji, choć nie tak drastycznie jak podczas epizodu manii. Osoby w stanie hipomanii euforycznej mają podwyższoną samoocenę, są bardzo produktywne i towarzyskie. Hipomania dysforyczna charakteryzuje się nadmiernym pobudzeniem, pesymistycznym postrzeganiem rzeczywistości i niepokojem psychoruchowym. FKO 36.

Taki stan może trwać przez kilka dni do kilku miesięcy i choć wszystkie osoby w otoczeniu chorego dostrzegają, że nie wszystko jest w porządku, osoba doświadczająca hipomanii ma trudności z zauważeniem problemu. Podczas epizodu choroby często prowadzi ona bardziej intensywne życie towarzyskie, nadużywa substancji psychoaktywnych i wydaje dużo pieniędzy. Przyjaciołom i rodzinie nie jest łatwo interweniować, ponieważ osoby hipomaniakalne wciąż dobrze funkcjonują. Nierzadko są one uznawane za „niepokorne” lub „nieodpowiedzialne” i pozostawiane bez wsparcia. FKO 36-37.

Schizofrenia (schizophrenia) – poważna choroba psychiczna, nazywana kiedyś dementia praecox (otępienie wczesne), charakteryzujące się objawami pozytywnymi, takimi jak urojenia, halucynacje, mowa zdezorganizowana, całkowicie zdezorganizowane zachowanie lub katatonia, oraz objawami negatywnymi, takimi jak spłycenie afektu, alogia lub awolicja; oraz wyraźnym pogorszeniem poziomu funkcjonowania w pracy, relacjach społecznych czy dbałości o higienę osobistą. Powiązane z tym właściwości dotyczą także niedostosowanego afektu, anhedonii, nastroju dysforycznego, braku wglądu (3), depersonalizacji i derealizacji. CS 663.

Przypisy

• CS = Andrew M. Colman: Słownik psychologii, tłum. A. Cichowicz, M. Guzowska-Dąbrowska, P. Nowak, H. Turczyn-Zalewska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009
• FKO = Julie A. Fast, John D. Preston: Kochając osobę z zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi. Poradnik dla bliskich, tłum. Aleksandra Haduła, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2019

*W artykule po symbolu literowym książki podano numer strony, z której pochodzi cytat.