Spis treści
Czym jest elastyczność psychologiczna?
Elastyczność psychologiczna (psychological flexibility) to umiejętność adaptacji w zmieniających się warunkach, akceptacji własnych myśli i emocji oraz podejmowania działań zgodnych z wartościami, nawet w obliczu trudności. W szerszym kontekście oznacza to zdolność do szybkiego przystosowywania się do nowych sytuacji i środowisk, co jest kluczowe dla sukcesu w dynamicznym świecie.
W tym sensie elastyczność psychologiczna jest niezwykle ważna, ponieważ pozwala nam na efektywne radzenie sobie z wyzwaniami i niepewnością. Jest to umiejętność, która ewolucyjnie przewyższa instynkty, ponieważ umożliwia nam dostosowanie się do zmieniających się okoliczności w sposób bardziej elastyczny niż sztywne zachowania instynktowne.
Dlaczego elastyczność psychologiczna jest ważna?
W dzisiejszym świecie elastyczność psychologiczna staje się coraz bardziej istotna. Pozwala ona na:
- Lepsze radzenie sobie ze stresem
Osoby bardziej elastyczne są mniej podatne na negatywne skutki stresu, ponieważ potrafią zaakceptować trudne emocje i skoncentrować się na konstruktywnych rozwiązaniach. - Budowanie odporności
Elastyczność umożliwia szybsze wychodzenie z trudnych sytuacji i adaptację do nowych okoliczności. - Życie zgodne z wartościami
Dzięki tej umiejętności można podejmować decyzje w oparciu o to, co naprawdę ważne, zamiast unikać dyskomfortu czy trudnych emocji.
Brak elastyczności, czyli sztywność psychologiczna, może prowadzić do unikania problemów, nadmiernego przywiązania do negatywnych myśli i emocji oraz trudności w radzeniu sobie z życiowymi wyzwaniami.
Jakie są skutki braku elastyczności psychologicznej?
Brak elastyczności psychologicznej może prowadzić do szeregu negatywnych konsekwencji. Osoby o sztywnym podejściu do życia często doświadczają wysokiego poziomu stresu i lęku, ponieważ każda zmiana jest dla nich źródłem niepokoju. Może to także prowadzić do problemów w relacjach interpersonalnych – trudności w akceptowaniu odmiennych punktów widzenia skutkują częstymi nieporozumieniami.
Dodatkowo niska elastyczność psychologiczna obniża odporność psychiczną, sprawiając, że osoba czuje się przytłoczona nawet niewielkimi trudnościami i ma trudność z podejmowaniem nowych wyzwań.
Jak rozwijać elastyczność psychologiczną?
Elastyczność psychologiczną można rozwijać poprzez różne praktyki i ćwiczenia. Oto kilka kluczowych strategii:
- Praktykowanie uważności (mindfulness)
Uważność polega na świadomym byciu tu i teraz oraz obserwowaniu swoich myśli i emocji bez oceniania ich. Regularne ćwiczenia mindfulness pomagają zwiększyć świadomość siebie i lepiej radzić sobie ze stresem. - Akceptacja trudnych emocji
Zamiast unikać nieprzyjemnych uczuć, warto je zaakceptować jako naturalną część życia. Na przykład smutek czy frustracja mogą być sygnałem, że coś jest dla nas ważne. - Respektowanie wyznawanych wartości
Zdefiniowanie swoich najważniejszych wartości (np. rodzina, rozwój osobisty, zdrowie) i podejmowanie działań zgodnych z nimi pozwala na życie bardziej autentycznie i spełnione.
Jak elastyczność psychologiczna wpływa na codzienne życie?
Elastyczność psychologiczna ma ogromne znaczenie w różnych aspektach życia:
- W pracy
Pomaga radzić sobie ze zmianami w środowisku zawodowym, konstruktywnie reagować na krytykę oraz utrzymywać koncentrację na długoterminowych celach mimo chwilowych trudności. - W relacjach międzyludzkich
Umożliwia lepszą komunikację, rozwiązywanie konfliktów oraz równoważenie własnych potrzeb z potrzebami innych osób. - W rozwoju osobistym
Wspiera budowanie odporności psychicznej, realizację celów oraz znajdowanie sensu nawet w trudnych momentach życia.
Na przykład osoba tracąca pracę może poczuć smutek i niepewność, ale dzięki elastyczności zaakceptuje te emocje i zacznie szukać nowych możliwości zawodowych zgodnych ze swoimi wartościami. Z kolei brak elastyczności mógłby prowadzić do ruminacji nad porażką i unikania działania.
Podsumowanie
Elastyczność psychologiczna to zdolność do adaptacji w obliczu zmian i trudności poprzez akceptację własnych doświadczeń oraz działanie zgodne z wartościami. Jest kluczowa dla zdrowia psychicznego, odporności na stres oraz budowania satysfakcjonującego życia. Co ważne, można ją rozwijać poprzez praktyki takie jak uważność, akceptacja emocji czy zmiana perspektywy. Rozwijając tę umiejętność, możemy lepiej radzić sobie z wyzwaniami codziennego życia i żyć pełniej – zgodnie z tym, co dla nas naprawdę ważne.
Wypisy z literatury psychologicznej
Elastyczność (flexibility) – zdolność do swobodnego płynięcia z prądem zarówno w zakresie prowadzenia interakcji, jak i w sferze stałych przyzwyczajeń; zdolność do radzenia sobie w sytuacji nieprzewidzianej zmiany. BWD 177.
Uczenie się zapewnia nam elastyczność umożliwiającą szybkie przystosowywanie się do zmiennych sytuacji i nowych środowisk. W tym sensie uczenie się stoi ewolucyjnie wyżej niż instynkty. PKK II 118.
Ludzie odporni są zazwyczaj elastyczni – elastyczni w sposobie myślenia o wyzwaniach i sposobie, w jaki emocjonalnie reagują na stres. Nie przywiązują się do określonego stylu radzenia sobie. Zamiast tego przechodzą od jednej strategii do drugiej, dostosowując się do okoliczności. Wielu potrafi zaakceptować to, czego nie można zmienić. Uczą się na błędach, wykorzystują emocje takie jak żal i złość, by wzmocnić współczucie i odwagę, a także szukają okazji i sensu w przeciwnościach losu. Wymyślają nowe rozwiązania dla napotkanych wyzwań. Zwykle opanowali te umiejętności dzięki wzorom do naśladowania – rodzicom, krewnym, nauczycielom, mentorom lub przywódcom religijnym. ODP 184.
Dobrostan psychiczny wiąże się z połączenia trzech czynników: otwartości (receptywności [dotyczący przyswajania lub przyjmowania czegoś z zewnątrz]), elastyczności i więzi społecznych. Termin „radykalna otwartość” reprezentuje połączenie tych trzech zdolności, a sama radykalność jest podstawową zasadą filozoficzną i podstawową umiejętnością w RO DBT. LRO 16.
BUDOWANIE ELASTYCZNOŚCI
Przyjrzyjmy się szczegółowym sposobom stworzenia zbioru strategii radzenia sobie.
Ponowna ocena. Niezależnie od tego, czy pracujesz z terapeutą, czy stawiasz na samopomoc, zadawanie pytań dotyczących twoich myśli może pomóc ci wyjść poza wąskie spojrzenie na sytuację i dostrzec nowe możliwości. Oto kilka pytań, które możesz sobie zadać:
1. Czy istnieje inny sposób spojrzenia na tę sytuację?
2. Czy ta sytuacja lub zmartwienie będą wciąż istotne za miesiąc czy za pięć lat?
3. Co powiedziałabym/powiedziałbym osobie znajomej, która znalazła się w takiej sytuacji?
4. Czy trzymam się nierealistycznych standardów? 5. Czy mogę w jakiś sposób zmusić się do sprawdzenia trafności moich założeń i ocen? ODP 201.
Akceptacja. Wiele tradycji wiary uznaje akceptację za podstawową zasadę. Zbyt kurczowe trzymanie się emocji, myśli lub wspomnień może rodzić cierpienie. Im częściej pytasz: dlaczego ja? lub próbujesz odepchnąć myśli, tym silniejsze mogą się stać twoje negatywne emocje. Popularnym ćwiczeniem jest wyobrażanie sobie twoich myśli lub uczuć jako „liści unoszących się w strumieniu” – wpływają do świadomości i z niej wypływają – jeśli im na to pozwolisz. ODP 201-202.
Wdzięczność. Jak już pisaliśmy, odczuwanie wdzięczności może być skutecznym sposobem poprawy samopoczucia i budowania relacji. The Little Book of Gratitude Roberta Emmonsa (2016) to świetne źródło wiedzy na temat budowania wdzięczności. ODP 202.
Oto kilka ćwiczeń z tej publikacji, które możesz wypróbować:
1. Przez tydzień poświęcaj piętnaście minut dziennie na pisanie o każdej możliwej rzeczy lub osobie, za którą jesteś wdzięczna/wdzięczny.
2. Pomyśl o sytuacji, kiedy ukochana osoba skorzystała z życzliwości przyjaciela lub nieznajomego. Jak okazałaś/okazałeś swoją wdzięczność?
3. Przypomnij sobie sytuację, kiedy zabrakło ci szczęścia lub znalazłaś/znalazłeś się w tarapatach, które uświadomiły ci, że w twoim życiu jest wiele rzeczy, za jakie warto być wdzięczną/wdzięcznym – że doceniłaś/doceniłeś to, co masz. ODP 202.
Badania nad radzeniem sobie dowodzą, że pomyślna adaptacja do życiowych wyzwań w mniejszym stopniu zależy od konkretnych strategii, w większym zaś od elastyczności ich stosowania. Czasami mądrze jest zaakceptować sytuację, innym razem warto ją zmienić. Badacze emocji wykazali ponad wszelką wątpliwość, że nie ma „najlepszej” strategii. Tym, co pomaga skutecznie sobie radzić, jest elastyczne i dostosowane do sytuacji wyrażanie lub tłumienie emocji. Wszystkie te umiejętności można rozwijać dzięki cierpliwości i praktyce. ODP 202.
Na stronach tej publikacji wspominaliśmy już o terapii poznawczo-behawioralnej, której celem jest rozwinięcie bardziej pozytywnego stylu wyjaśniania i realistyczniejszego spojrzenia na świat. Powiązana terapia, zwana terapią akceptacji i zaangażowania (ACT), opracowana przez psychologa Stephena Hayesa, zakłada, że to właśnie akceptacja stanowi punkt wyjścia do rozwiązywania problemów. Klinicyści stosują różnorodne strategie pomocne w budowaniu elastyczności psychicznej. Jednym z zasadniczych elementów ACT jest „defuzja poznawcza” – nauka obserwowania trudnych myśli i pełnej obecności bez odpychania ich czy mentalnego uciekania od nich oraz postrzegania ich nie w kategoriach faktów, ale części ludzkiego doświadczenia). ODP 192.
„Uważność” to termin mający wiele różnych definicji i nadal brak powszechnej zgody co do tego, która z ich jest najwłaściwsza. Osobiście definiuję uważność jako zestaw umiejętności psychicznych służących życiu efektywnie, z których każda obejmuje skupianie uwagi z otwartością, zaciekawieniem i elastycznością. Kiedy zarzucamy kotwicę, dystansujemy się od niepomocnych historii lub robimy miejsce na trudne emocje, reagujemy elastycznie na swoje doświadczenie, zwracając uwagę na to, co jest tu i teraz, z otwartością i zaciekawieniem. Innymi słowy, praktykujemy uważność. HZR.
Układ nerwowy człowieka, podobny do układu nerwowego innych ssaków, ewoluował nie tylko po to, by zapewnić przeżycie w bezpiecznym środowisku, lecz także by umożliwić przetrwanie w sytuacjach niebezpiecznych i zagrażających życiu. Aby osiągnąć tę elastyczność adaptacyjną, układ nerwowy człowieka przechował w sobie dwa bardziej pierwotne obwody neuronalne regulujące strategie obronne (walkę/ucieczkę i pozorowanie śmierci). Należy tu zauważyć, że zachowania społeczne, komunikacja społeczna i homeostaza trzewna nie pozostają w zgodzie ze stanami neurofizjologicznymi i zachowaniami stymulowanymi przez oba wspomniane obwody neuronalne wspierające strategie obronne. PNE 112-113.
Aby pozbyć się problemów interpersonalnych, musisz wyznaczyć sobie i zrealizować cztery podstawowe cele. Po pierwsze, musisz zmienić kłopotliwe zachowania, takie jak przechwalanie się, nadmierne krytykowanie lub atakowanie innych. Po drugie, aby nauczyć się dogadywać z różnymi ludźmi, musisz rozwinąć elastyczność behawioralną, czyli opanować zestaw reakcji społecznych, które można stosować w różnych sytuacjach. Po trzecie, musisz odciąć się od negatywnych, autodestrukcyjnych przekonań na temat samego siebie i innych ludzi. Po czwarte, musisz przestać unikać sytuacji towarzyskich, w których nie czujesz się komfortowo. RNS 14.
Od czasu do czasu umysł świadomy potrafi pokonać pewne reakcje i zmienić programowanie systemu automatycznego. To częściowe uwolnienie może naprawdę być jedną z podstawowych funkcji świadomości. Odrzucenie pewnego zbioru przyczyn, żeby pozwolić zachowaniu na kierowanie się innym zbiorem, byłoby wysoce adaptacyjne i znacznie zwiększyłyby zakres i elastyczność zachowania człowieka. BZK 316.
