Heurystyka (heuristic)

Czym jest heurystyka? Jak ją zdefiniować?

Heurystyka to pojęcie z psychologii poznawczej, które odnosi się do uproszczonych reguł myślenia lub „dróg na skróty”, pozwalających na szybkie podejmowanie decyzji i rozwiązywanie problemów bez konieczności analizowania wszystkich dostępnych informacji. W praktyce oznacza to, że zamiast żmudnie rozważać każdy szczegół, nasz umysł korzysta z ogólnych zasad, które zwykle prowadzą do wystarczająco dobrych, choć nie zawsze idealnych, rozwiązań.

Heurystyki są często nieuświadomione – działają automatycznie i intuicyjnie, a ich główną zaletą jest szybkość i efektywność w codziennym funkcjonowaniu. W odróżnieniu od algorytmów, które gwarantują poprawność rozwiązania poprzez szczegółowe kroki, heurystyki opierają się na doświadczeniu, „wyczuciu” lub tzw. zdrowym rozsądku.

Dlaczego korzystamy z heurystyk na co dzień?

Codzienne życie wymaga od nas podejmowania setek, jeśli nie tysięcy decyzji – od wyboru śniadania po rozstrzyganie poważniejszych dylematów zawodowych czy rodzinnych. Analizowanie każdej sytuacji dogłębnie byłoby nie tylko czasochłonne, ale i wyczerpujące poznawczo. Heurystyki pozwalają nam:

• Szybko reagować w sytuacjach, gdy czas jest ograniczony lub informacji jest zbyt wiele.
• Upraszczać skomplikowane problemy do łatwiejszych do zarządzania fragmentów.
• Redukować obciążenie poznawcze, dzięki czemu nasz umysł może skupić się na innych zadaniach.

Heurystyki są szczególnie przydatne, gdy:

• Mamy za dużo informacji do przetworzenia.
• Czas na podjęcie decyzji jest ograniczony.
• Decyzja nie jest bardzo istotna.
• Dysponujemy tylko szczątkowymi danymi.
• Odpowiednia heurystyka przychodzi nam do głowy w danym momencie.

Jakie są najczęstsze rodzaje heurystyk?

W psychologii wyróżnia się kilka podstawowych rodzajów heurystyk, które wpływają na nasze codzienne wybory i oceny:

1. Heurystyka dostępności
   Polega na ocenianiu prawdopodobieństwa zdarzenia na podstawie tego, jak łatwo przywołać podobne przypadki z pamięci. Na przykład jeśli często słyszymy o wypadkach lotniczych w mediach, możemy przeceniać ryzyko katastrofy lotniczej.
   
2. Heurystyka reprezentatywności
   Opiera się na porównywaniu danej sytuacji lub osoby do typowego wyobrażenia (stereotypu). Przykładowo jeśli ktoś jest cichy i lubi książki, możemy automatycznie założyć, że jest bibliotekarzem, choć to uproszczone myślenie może prowadzić do błędów.
   
3. Heurystyka zakotwiczenia
   To tendencja do opierania się na pierwszej otrzymanej informacji (tzw. „kotwicy”) przy podejmowaniu decyzji. Przykład: podczas negocjacji cenowych pierwsza podana kwota mocno wpływa na dalszy przebieg rozmowy.

Jak heurystyki pomagają, a kiedy mogą szkodzić?

Heurystyki mają wiele zalet – przyspieszają podejmowanie decyzji, pozwalają działać sprawnie w złożonym świecie i oszczędzają nasze zasoby poznawcze. Dzięki nim możemy szybko wybrać trasę do pracy, produkt w sklepie czy odpowiedzieć na pytanie w rozmowie.

Jednak stosowanie heurystyk wiąże się także z ryzykiem błędów poznawczych, czyli tzw. biasów. Skróty myślowe mogą prowadzić do:

• Przeceniania rzadkich, ale spektakularnych zdarzeń (np. strach przed lataniem po usłyszeniu o katastrofie).
• Stereotypizacji i uproszczonych sądów o innych ludziach (np. przypisywanie komuś cech na podstawie wyglądu).
• Nadmiernego polegania na pierwszej informacji, nawet jeśli jest przypadkowa lub niepełna.

Dlatego, choć heurystyki są niezbędne w codziennym funkcjonowaniu, warto być świadomym ich ograniczeń i starać się je korygować, zwłaszcza przy ważnych decyzjach.

W jakich sytuacjach heurystyki są szczególnie przydatne?

Heurystyki sprawdzają się najlepiej, gdy:

• Decyzje muszą być podjęte szybko, a analiza wszystkich danych jest niemożliwa.
• Problem jest złożony, a uproszczenie go do kilku kluczowych aspektów pozwala na skuteczne działanie.
• Brakuje nam pełnych informacji i musimy polegać na doświadczeniu lub intuicji.

Przykłady z życia codziennego obejmują wybór produktu spożywczego na podstawie wyglądu opakowania, ocenę wiarygodności rozmówcy po kilku cechach zewnętrznych czy szybkie rozstrzyganie, którą drogą pojechać do pracy, gdy jedna z nich jest zakorkowana.

Jakie są najczęstsze błędy, które popełniamy przy użyciu heurystyk

Najczęstsze błędy, które popełniamy przy użyciu heurystyk, wynikają z uproszczeń i skrótów myślowych, które choć ułatwiają podejmowanie szybkich decyzji, mogą prowadzić do systematycznych zniekształceń i błędów poznawczych.

Główne błędy wynikające z heurystyk

• Błąd dostępności
  Polega na przecenianiu prawdopodobieństwa zdarzeń, które łatwo przychodzą nam na myśl, często ze względu na ich emocjonalny lub medialny wydźwięk. Na przykład po obejrzeniu reportażu o wypadkach samochodowych możemy zawyżać ocenę ryzyka takiego zdarzenia.
  
• Błąd reprezentatywności
  Występuje, gdy oceniamy prawdopodobieństwo na podstawie podobieństwa do stereotypu lub znanego wzorca, ignorując faktyczne statystyki. Przykładem jest błędne przekonanie, że osoba cicha i nieśmiała musi być bibliotekarzem, co może prowadzić do błędnych ocen i stereotypizacji.
  
• Błąd zakotwiczenia
  Polega na nadmiernym poleganiu na pierwszej informacji (kotwicy) przy podejmowaniu decyzji, nawet jeśli jest ona przypadkowa lub nieadekwatna. Przykładem jest sytuacja, gdy pierwsza podana cena wpływa na nasze postrzeganie wartości produktu, mimo że może być zawyżona.

Inne często spotykane błędy poznawcze związane z heurystykami

• Efekt potwierdzania
  Tendencja do wyszukiwania i zapamiętywania informacji, które potwierdzają nasze istniejące przekonania, jednocześnie ignorując dane sprzeczne.
  
• Paradoks hazardzisty
  Błędne przekonanie, że niezależne zdarzenia losowe są powiązane, np. oczekiwanie, że po serii rzutów orłem wypadnie w końcu reszka.
  
• Efekt aureoli
  Generalizowanie pozytywnej lub negatywnej cechy osoby na cały jej obraz, co może prowadzić do niesprawiedliwych ocen.

Jak minimalizować błędy wynikające z heurystyk?

Aby ograniczyć negatywne skutki heurystyk, warto:

• Świadomie poszukiwać dodatkowych informacji i danych, zamiast polegać wyłącznie na pierwszych skojarzeniach.
• Praktykować krytyczne myślenie i kwestionować własne przekonania oraz intuicje.
• Być otwartym na alternatywne wyjaśnienia i różnorodne perspektywy.
• Unikać podejmowania ważnych decyzji pod presją czasu, kiedy heurystyki działają najsilniej.

Podsumowanie

Heurystyka to psychologiczna „droga na skróty”, która pozwala nam szybko i efektywnie podejmować decyzje oraz rozwiązywać problemy w codziennym życiu. Dzięki heurystykom radzimy sobie z nadmiarem informacji i ograniczonym czasem, choć czasem płacimy za to cenę w postaci błędów poznawczych. Świadomość działania heurystyk i ich ograniczeń pomaga podejmować bardziej świadome, racjonalne decyzje, zwłaszcza w sytuacjach, gdy stawka jest wysoka.

FAQ – najczęściej zadawane pytania o heurystyki

Czym dokładnie jest heurystyka i jak działa w naszym umyśle?
Heurystyka to uproszczona reguła myślenia, która pozwala nam podejmować szybkie decyzje i rozwiązywać problemy bez konieczności analizowania wszystkich szczegółów. Działa na zasadzie „drogi na skróty”, wykorzystując intuicję i doświadczenie, co oszczędza czas i zasoby poznawcze.

Czy heurystyki zawsze prowadzą do błędów?
Nie, heurystyki nie zawsze powodują błędy. W wielu sytuacjach pomagają nam efektywnie działać i szybko podejmować decyzje. Jednak ich uproszczony charakter może prowadzić do błędów poznawczych, zwłaszcza gdy sytuacja jest złożona lub wymaga dokładnej analizy.

Jakie są najczęściej spotykane rodzaje heurystyk?
Do najpopularniejszych heurystyk należą heurystyka dostępności, która opiera się na łatwości przywołania informacji z pamięci, heurystyka reprezentatywności, polegająca na ocenie na podstawie podobieństwa do stereotypu, oraz heurystyka zakotwiczenia, gdzie pierwsza informacja silnie wpływa na dalsze decyzje.

W jakich sytuacjach heurystyki są szczególnie przydatne?
Heurystyki sprawdzają się najlepiej, gdy musimy podjąć decyzję szybko, gdy mamy ograniczony dostęp do informacji lub gdy problem jest zbyt złożony, by analizować go w pełni. Pomagają nam radzić sobie z natłokiem danych i oszczędzają czas.

Jakie błędy poznawcze mogą wynikać ze stosowania heurystyk?
Do najczęstszych błędów należą przecenianie prawdopodobieństwa zdarzeń łatwo dostępnych w pamięci, stereotypizacja, nadmierne poleganie na pierwszej informacji oraz potwierdzanie własnych przekonań kosztem ignorowania sprzecznych danych.

Czy można nauczyć się unikać błędów związanych z heurystykami?
Tak, choć heurystyki działają często automatycznie, można nauczyć się rozpoznawać sytuacje, w których mogą prowadzić do błędów. Pomaga w tym krytyczne myślenie, poszukiwanie dodatkowych informacji oraz refleksja nad własnymi decyzjami, szczególnie gdy są one ważne.

Czy heurystyki mają zastosowanie poza psychologią?
Oczywiście. Heurystyki są wykorzystywane także w informatyce, ekonomii, marketingu czy sztucznej inteligencji jako metody przyspieszające rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji w warunkach niepewności lub ograniczonych zasobów.

Wypisy z literatury psychologicznej

Heurystyka (heuristic) – doraźna procedura lub zasada ogólna w podejmowaniu decyzji, formułowaniu osądów lub rozwiązywaniu problemów, bez stosowania algorytmu czy wyczerpującego porównania wszystkich dostępnych możliwości, niegwarantująca zatem osiągnięcia prawidłowego lub optymalnego efektu. Historia pojęcia sięga prac amerykańskiego ekonomisty i teoretyka procesów podejmowania decyzji Herberta Alexandra Simona (1916-2001), który w 1957 zasugerował, że ludzie podejmujący decyzje, charakteryzujący się ograniczoną racjonalnością, stosują takie procedury, kiedy pełne sprawdzenie wszystkich dostępnych możliwości jest niewykonalne.

Pojęcie wprowadzone do psychologii na początku lat 70. XX wieku przez izraelskich psychologów Amosa Tversky’ego (1937-1996) i Daniela Kahnemana (ur. 1934). Zidentyfikowali oni na wstępie najważniejsze heurystyki, którymi są heurystyka zakotwiczenia i dostosowania, heurystyka dostępności oraz heurystyka reprezentatywności. Inaczej heurystyka poznawcza. CS 247.

Heurystyki sądzenia (judgment heuristics) – reguły uproszczonego wydawania sądów (umysłowe „drogi na skróty”) bez uwzględniania wszystkich informacji, na których sąd powinien się opierać. WPS 535.

Heurystyki uległości (compliance heuristics): sygnały wywołujące chwilową zmianę postaw lub zachowania, wykorzystywane bezwiednie w warunkach małej motywacji i/lub małych możliwości przetwarzania informacji (np. duża liczba argumentów, atrakcyjność nadawcy, entuzjazm współodbiorców przekazu). WPS 535.

Chodzi o zasadę psychicznej dostępności zwana inaczej heurystyką dostępności. Zasada została sformułowana przez dwóch wybitnych psychologów – Daniela Kahnemana i Amosa Tversky’ego. Jak wspomniano w rozdziale szóstym, Kahneman w 2002 roku otrzymał Nagrodę Nobla z ekonomii za sformułowana razem z Tverskym teorię perspektywy. Obaj badacze przez wiele lat zajmowali się czynnikami wpływającymi na zniekształcenia sądów i podejmowanie decyzji przez ludzi. JPP 196-197.

Odkryli, że nasze sądy o różnych aspektach rzeczywistości są podatne na tak zwane skrzywienia poznawcze, które prowadzą do nieprawdziwych wniosków lub błędnych decyzji. Owe skrzywienia są efektem heurystyk, czyli uproszczonego myślenia, które opiera się na ograniczonej liczbie informacji. Heurystyki pozwalają nam na ogół sprawnie i szybko rozwiązywać codzienne problemy, jednakże niekiedy prowadzą do nieprawdziwych wniosków. JPP 197.

W tej sytuacji umysł ucieka się do heurystyk, czyli uproszczonych reguł myślenia pozwalających na formułowanie sądów bez analizy większości informacji, na których sąd powinien się opierać. Amos Tversky i David Kahneman sformułowali w swoich licznych pracach (opublikowanych potem w zbiorze pod redakcją Kahnemanna, Slovica i Tversky’ego, 1982) ideę, że heurystyki są bezwiednie stosowanymi „drogami na skróty” w przetwarzaniu informacji. Autorzy nawiązali do klasycznego rozróżnienia między algorytmem (niezawodną, choć często złożona metodą rozwiązywania problemu) a heurystyką (metodą prostą, zawodną, choć zwykle skuteczną). WPS 90.

Heurystyka sądzenia to także reguła wzajemności nakazująca nam odwzajemniać przysługi oraz reguła zobowiązania, zgodnie z którą trzymamy się tego, co powiedzieliśmy i zrobiliśmy. Reakcje odruchowe wywodzące się z tych zasad przyswajanych w drodze społecznego uczenia się stanowią podstawę wielu technik osiągania uległości (zgody). ZLP 114.

Heurystyka reprezentatywności – strategia wnioskowania polegająca na szacowaniu prawdopodobieństwa zajścia określonego zdarzenia poprzez ocenę reprezentatywności danego obiektu, czyli stwierdzenie, a jakim zakresie pasuje on do tej kategorii. MPS 129.

Heurystyka reprezentatywności (representative heuristic) – ocena przynależności obiektu do kategorii (klasy, rodzaju) na podstawie jego podobieństwa do typowych egzemplarzy tej kategorii. WPS 534.

Złudzenie częstości – skłonność do pomijania lub bagatelizowania znaczenia danych liczbowych (czyli tego, co dotyczy ogółu ludzi), a wyciągania wniosków na podstawie pojedynczych, lecz za to wyrazistych przypadków. MPS 129.

Heurystyka dostępności – skuteczna, choć mogąca prowadzić do pomyłek strategia wnioskowania, w której podstawą oceny prawdopodobieństwa jakiegoś zdarzenia jest jego dostępność w pamięci. Jeśli bez trudu znajdujemy przykłady jego występowania, to zakładamy, że ma dość powszechny charakter. MPS 131.

Badania nad społecznymi przekonaniami i sądami ujawniają, w jaki sposób tworzymy i podtrzymujemy nasze przekonania, które na ogół dobrze nam służą, choć czasem zwodzą na manowce. Zwykle fałszywe sądy powstają jako produkt uboczny zastosowania strategii myślenia zwanych heurystykami. Przypominają one w tym zakresie iluzje wzrokowe, jakie są produktem ubocznym mechanizmów percepcyjnych, które pomagają zorganizować informację sensoryczną. Jednak kosztem są okazjonalne pomyłki. Dlatego możemy odbierać zniekształcony obraz rzeczywistości i żywić uprzedzenia spowodowane fałszywą oceną innych. MPS 150.

Heurystyka dostępności to ocena częstości lub prawdopodobieństwa zdarzeń, z jaką przychodzą nam na myśl ich przykłady, czyli egzemplarze. WPS 90.

Heurystyka zakotwiczenia-dostosowania polega na tym, że oceniając jakąś wartość liczbową liczbę przypadków, częstość, prawdopodobieństwo, obieramy za punkt wyjścia, na przykład podawaną przez innych, liczbę, a następnie modyfikujemy ją stosownie do kontekstu i swojej wiedzy. Modyfikacja jednak jest zwykle niewystarczająca i sąd zostaje przesunięty w kierunku owej pierwszej liczby, która ogranicza jego zakres, tak jak kotwica ogranicza zakres ruchów statku, który ją zarzucił. WPS 91.

Heurystyka reprezentatywności to ocena przynależności obiektu do kategorii (klasy, rodzaju) na podstawie jego podobieństwa do typowych jej egzemplarzy (czyli stopnia, w jakim są one reprezentatywne dla kategorii). WPS 91.

Heurystyka „jak to czuję” (how do I feel heuristic) – wykorzystywanie bieżącego nastroju jako podstawy globalnych lub złożonych sądów wartościujących (ocen). WPS 534.

Heurystyka dostępności (availability heuristic) – praktyczna zasada psychologiczna, którą posługują się ludzie, gdy uzależniają swoje oceny od łatwości, z jaką potrafią sobie coś przypomnieć. ACI 418.

Heurystyka oparta na postawie (attidude heuristic) – uproszczony sposób podejmowania decyzji przez zaliczenie obiektów do kategorii pozytywnej albo negatywnej. ACI 418.

Heurystyka reprezentatywna (representativeness heuristic) – uproszczona strategia umysłowa, za pomocą której ludzie klasyfikują dany obiekt według jego podobieństwa do typowego przypadku. ACI 418.

Heurystyka oceniania (judgemental heuristics) – uproszczone strategie umysłowe stosowane w celu szybkiego i skutecznego dokonywania ocen. ACI 418.

Heurystyka symulacji (simulation heuristic) – wydawanie sądu na podstawie umysłowej symulacji (wyobrażenia) przebiegu zdarzeń, który wydaje się tym bardziej prawdopodobny i łatwiejszy do wyobrażenia. WPS 534.

Badania nad heurystykami zapoczątkowały poszukiwania różnych deformacji ludzkiego poznania, których znaleziono kilkadziesiąt. Klasycznym przykładem jest wpływ wyjaśniania jakiegoś zdarzenia na ocenę szans jego pojawienia się – im bardziej staramy się wytłumaczyć zdarzenie, tym bardziej zdaje się nam ono prawdopodobne. Prowadzi to do złudzenia mądrości wstecznej, czyli poczucia „z góry to wiedziałem” – pojawiającego się po jakimś zdarzeniu przekonania, że jeszcze przed zaistnieniem tegoż wiedziało się o jego nieuchronności. W rzeczywistości jest to zniekształcenie pamięci, ponieważ ludzie wiedzący, że do zdarzenia nie doszło, wcale nie przypominają go sobie jako tak wielce prawdopodobnego. WPS 92.

Daniel Kahneman i Shane Fredercick zaproponowali nowsze ujęcie heurystyk, powiadając, że są one zawsze uproszczeniami wykorzystującymi tę samą zasadę. Chodzi mianowicie o posłużenie się jakąś prostszą i łatwiejszą do pozyskania informacją jako zastępnikiem (substytutem) informacji właściwej, szczególnie gdy ta jest trudna lub niemożliwa do uzyskania. WPS 92.

Jednym ze sposobów, za pomocą których nadajemy sens huczącemu i brzęczącemu chaosowi informacji, jaki nieustannie napływa do nas ze wszystkich stron, jest posługiwanie się heurystykami oceniania (judgement heuristics). Heurystyka jest umysłową „drogą na skróty”; jest to prosta, często jedynie przybliżona, reguła czy strategia, służąca do rozwiązania jakiegoś problemu. ACI 137.

Heurystyki wymagają bardzo niewiele myślenia – tylko wyboru reguły (która może nie być poprawna) oraz prostego zastosowania jej do danego problemu. Można je przeciwstawiać bardziej systematycznemu myśleniu, w którym rozpatrujemy problem z różnych punktów widzenia, zbieramy i oceniamy możliwie najwięcej istotnych informacji oraz rozważamy szczegółowo implikacje różnych rozwiązań. ACI 137.

Heurystyka reprezentatywna. Według Daniela Kahnemana i Amosa Tversky’ego, kiedy posługujemy się heurystyką reprezentatywną, wówczas koncentrujemy się na podobieństwie jednego obiektu do drugiego, wnioskując na tej podstawie, że pierwszy obiekt działa podobnie jak drugi. Na przykład wiemy, że produkty wysokiej jakości są kosztowne; jeśli więc coś jest kosztowne, to moglibyśmy dojść do wniosku, że produkt ten odznacza się wysoką jakością. ACI 137.

Ta praktyczna zasada psychologiczna zwana jest heurystyką dostępności (availability heuristic), która odnosi się do ocen zależnych od łatwości, z jaką przypominamy sobie specyficzne przykłady. ACI 140.

Heurystyki oparte na postawach. Postawa jest szczególnym typem przekonania, które zawiera komponenty emocjonalne i oceniające; w pewnym sensie postawa jest zmagazynowaną oceną – dobrą lub złą – danego obiektu. Według Anthony’ego Pratkanisa i Anthony’ego Greenwalda, ludzie są skłonni stosować heurystyki oparte na postawach (attitude heuristics) jako pewien sposób podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów. Postawy mogą być używane w celu zaliczania obiektów do kategorii pozytywnej (wobec której odpowiednie są strategie aprobowania, zbliżania się, chwalenia, pielęgnowania i chronienia) lub kategorii negatywnej (wobec której stosowane są strategie dezaprobaty, unikania, ganienia, zaniedbywania i szkodzenia).

Na przykład, jeśli Sam nie lubi poprzedniego prezydenta Ronalda Regana, to, według Sama, obecny deficyt budżetowy jest wynikiem polityki „karty kredytowej” – polityki gospodarczej, jaką prowadził Regan w latach 80. XX w. Liczne badania wykazały, że postawy mogą służyć do interpretowania naszego społecznego świata. Na przykład w jednym z badań Anthony’ego Pratkanisa stwierdzono, że postawy danej osoby w dużym stopniu decydują o tym, co uważa ona za prawdę. ACI 141.

Wszyscy jesteśmy intuicyjnymi politykami starającymi się wywrzeć jak najlepsze wrażenie na naszych obserwatorach i zyskać ich uznanie. Obecność audytorium i sama świadomość konieczności wytłumaczenia własnych sądów i działań innym ludziom działa niczym czarodziejska różdżka – nasze decyzje stają się bardziej przemyślane i racjonalne, uzasadnione przesłankami i uwzględniające różne punkty widzenia, znikają natomiast rozmaite deformacje (takie jak efekt pierwszeństwa czy fundamentalny błąd atrybucji) i wydawanie sądów na podstawie uproszczonych heurystyk. WPS 165.

Tendencja do potwierdzania i tendencja do przewidywania wstecz wspierają twierdzenie, że poznanie ludzkie ma na ogół charakter konserwatywny. Oznacza to, że skłonność do zachowania tego, co już zostało ustanowione – do utrzymania istniejącej uprzednio wiedzy, przekonań, postaw i hipotez. W całym tym rozdziale zapoznawaliśmy się z licznymi przykładami konserwatyzmu poznawczego: pierwsza otrzymana informacja prawie zawsze wywiera największy wpływ; przy formułowaniu ocen nadużywa się łatwo dostępnych kategorii; niekiedy niewłaściwie stosuje się heurystyki reprezentatywne i heurystyki oparte na postawach; stereotypy zniekształcają przetwarzanie informacji tak, by potwierdzić użyteczność danego stereotypu; materiał pamięciowy jest rekonstruowany w taki sposób, by pasował do aktualnego punktu widzenia. ACI 157-158.

W codziennym życiu, stając przed rutynowymi decyzjami, ludzie chronią swoje cykle myślowe, opierając się w zamian za to na heurystykach umysłowych – opartych na doświadczeniu, prostych, praktycznych regułach postępowania, których uczymy się metodą prób i błędów. Oszczędzamy nasze zdolności sądzenia i podejmowania decyzji, aby wykorzystywać je do myślenia o nowych, nieprzewidywalnych i niebezpiecznych siłach w naszym życiu – jednym słowem, by dzięki nim przewidywać przyszłość. Niestety, to co działo się w przeszłości, może nie działać tak dobrze w bezpośredniej teraźniejszości, zwłaszcza jeśli „teraz” różni się od „wtedy”. Co więcej, nasze przeszłe sukcesy nie są automatycznie odtwarzane w przyszłości, niezależnie od tego, jak bardzo byśmy tego chcieli. ZBC 33.

W ocenianiu sytuacji i podejmowaniu decyzji ludzie stosują niewielki zbiór reguł heurystycznych, ułatwiających wnioskowanie czy ocenę struktury realiów. Niestety reguły te mogą być również źródłem błędów. Badaniem genezy owych błędów oraz powstawaniem zniekształceń umysłowych pod wpływem heurystyk zajmuje się psychologia poznawcza. (…) Nie jesteśmy dobrymi „statystykami”, ponieważ naruszamy regułę dostatecznej reprezentatywności, stosując się do „prawa małych liczb”. Na podstawie nieledwie kilku przypadków bywamy skłonni do wysuwania ogólnych wniosków. Błąd powstały z braku reprezentatywności szczególnie wtedy prowadzi do negatywnych konsekwencji, gdy pierwsza nietrafna ocena łączy się z uleganiem dostępności tych informacji, które są pod ręką.

Jeśli te dwie tendencje (heurystyki) utworzą sztywny schemat myślenia, wówczas oceny i decyzje stają się niewrażliwe na bieżąco uzyskiwane informacje. Powstaje wtedy zjawisko określane mianem „efektu kotwicy”. Pierwsza ocena, pełniąc funkcję „kotwicy”, ogranicza rozpiętość kolejno formułowanych ocen. Subiektywnie wydaje się, że zmieniamy swoje oceny, ale tak nie jest, zmiany są minimalne. Początkowa ocena wpływa na całą sekwencję ocen. Czesław S. Nosal, W obronie racjonalności (rec. Richard E. Nisbett, Mindware. Narzędzia skutecznego myślenia), w: „Nowe Książki” 2016, nr 10, s. 88-89.

Przypisy

• ACI = Elliot Aronson: Człowiek, istota społeczna, przeł. J. Radzicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012
• CS = Andrew M. Colman: Słownik psychologii, tłum. A. Cichowicz, M. Guzowska-Dąbrowska, P. Nowak, H. Turczyn-Zalewska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009
• JPP = Sławomir Jarmuż: Paradoksalna psychologia, czyli zdrowy rozsądek na manowcach, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2020
• MPS = David G. Myers: Psychologia społeczna, przeł. A. Bezwińska-Walerjan, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2003
• WPS = Bogdan Wojciszke: Psychologia społeczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2013
• ZLP = Philip G. Zimbardo, Michael R. Leippe: Psychologia zmiany postaw i wpływu społecznego, przeł. P. Kwiatkowski, Zysk – S-ka Wydawnictwo, Poznań 2004
  
  *W artykule po symbolu literowym książki podano numer strony, z której pochodzi cytat

*W artykule po symbolu literowym książki podano numer strony, z której pochodzi cytat