Spis treści

Czym są neurony w ujęciu psychologicznym?

Neurony, podstawowe komórki układu nerwowego, odgrywają kluczową rolę w psychologii, stanowiąc fundament wszystkich procesów poznawczych, emocjonalnych i behawioralnych. Chociaż termin „neuron” jest technicznym pojęciem neurobiologicznym, jego znaczenie w psychologii jest równie istotne, ponieważ wszystkie formy ludzkiego zachowania, myślenia i odczuwania opierają się na aktywności neuronalnej.

Definicje

Neuron – podstawowa jednostka (składowa) układu nerwowego. PKK I 103.

Neuron (neurone) – podstawowa jednostka strukturalna układu nerwowego, komórka nerwowa, dzięki której płyną impulsy nerwowe. PFP 208.

Neuron – komórka, inaczej nazywana komórką nerwową, wyspecjalizowana w otrzymywaniu i przekazywaniu informacji dla innych komórek ciała. Wiązki wielu neuronów nazywane są nerwami. PKK I 103.

Neuron (neuron, neurone) – komórka nerwowa wyspecjalizowana w przekazywaniu impulsów nerwowych w postaci potencjałów czynnościowych, podstawowa jednostka funkcjonalna układu nerwowego, zazwyczaj składająca się z ciała komórkowego (perykarionu) z dendrytami otrzymującymi sygnały od innych neuronów przez synapsy, typowe neurony tworzą 1000-10000 połączeń synaptycznych, i z aksonu, którego długość wynosi od 3 µm do ponad 1 m, często na końcowym odcinku rozdzielającego się na liczne odgałęzienia, przekazującego sygnały od ciała komórkowego do jednego lub większej liczby innych neuronów, mięśnia lub gruczołu. Często mylony z nerwem, który nie ma ciał komórkowych i składa się z wiązki aksonów. (gr. neuron nerw). CS 438-439.

Budowa i funkcja

Neuron składa się z trzech głównych części: ciała komórkowego, dendrytów i aksonu. Ciało komórkowe zawiera jądro i jest centrum metabolicznym neuronu. Dendryty, rozgałęzione struktury, odbierają sygnały od innych neuronów, a akson przekazuje te sygnały dalej. Akson jest otoczony osłonką mielinową, która przyspiesza przewodzenie impulsów elektrycznych, a jego końcowe odgałęzienia kończą się synapsami – połączeniami umożliwiającymi komunikację między neuronami.

W kontekście psychologicznym neurony komunikują się poprzez synapsy za pomocą neuroprzekaźników. Te chemiczne przekaźniki odgrywają kluczową rolę w regulacji emocji, nastroju, pamięci i innych procesów psychicznych. Na przykład dopamina jest związana z przyjemnością i motywacją, a serotonina z regulacją nastroju i snu.

Neurony a procesy psychologiczne

W psychologii funkcjonowanie neuronów tłumaczy mechanizmy wielu zachowań. Jednym z najważniejszych obszarów, gdzie neurony odgrywają kluczową rolę, jest pamięć. Badania neuropsychologiczne wskazują, że powstawanie nowych połączeń synaptycznych (synaptogeneza) jest niezbędne do procesów zapamiętywania i uczenia się.

Równie ważną rolę odgrywają neurony w emocjach i percepcji. Układ limbiczny, szczególnie amygdala, odgrywa kluczową rolę w przetwarzaniu emocji takich jak strach czy złość. Dysfunkcje w przekazywaniu sygnałów neuronalnych w tych obszarach mogą prowadzić do zaburzeń emocjonalnych, takich jak lęk czy depresja.

Neuroplastyczność

Jednym z najważniejszych odkryć w neuronaukach, które znalazło szerokie zastosowanie w psychologii, jest koncepcja neuroplastyczności. Neuroplastyczność odnosi się do zdolności mózgu do zmiany i adaptacji w odpowiedzi na nowe doświadczenia, uszkodzenia, czy naukę. W kontekście psychologicznym, neuroplastyczność pokazuje, jak nasze doświadczenia, terapie i interakcje mogą prowadzić do trwałych zmian w strukturze i funkcji mózgu.

Terapie psychologiczne, takie jak terapia poznawczo-behawioralna, opierają się na założeniu, że zmiana myślenia i zachowania może prowadzić do zmian w mózgu. Na przykład, u osób cierpiących na depresję, które podejmują terapię, obserwuje się zmiany w aktywności neuronów w obszarach odpowiedzialnych za regulację emocji.

Neurony lustrzane

Neurony lustrzane, odkryte przez włoskich naukowców w latach 90., to grupa neuronów, które aktywują się zarówno wtedy, gdy dana osoba wykonuje działanie, jak i wtedy, gdy obserwuje, jak ktoś inny wykonuje to samo działanie. Te neurony odgrywają kluczową rolę w empatii i rozumieniu intencji innych. W psychologii neurony lustrzane stały się podstawą do rozważań na temat społecznego uczenia się, imitacji oraz rozumienia emocji i intencji innych osób.

Dysfunkcje neuronalne a zaburzenia psychiczne

Wiele zaburzeń psychicznych można powiązać z nieprawidłowościami w funkcjonowaniu neuronów. Na przykład w chorobie Alzheimera obserwuje się degenerację neuronów w określonych obszarach mózgu, co prowadzi do utraty pamięci i innych funkcji poznawczych. Z kolei w przypadku depresji, zaburzenia równowagi neuroprzekaźników, takich jak serotonina, mogą prowadzić do długotrwałego obniżenia nastroju.

Podobnie, w przypadku zaburzeń lękowych, nieprawidłowe funkcjonowanie neuronów w obszarach mózgu odpowiedzialnych za reakcje lękowe, takich jak amygdala, prowadzi do nadmiernych reakcji lękowych. Terapie farmakologiczne, takie jak stosowanie selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), działają na poziomie neuronów, zmieniając sposób przetwarzania neuroprzekaźników.

Podsumowanie

Neuron to podstawowa jednostka budująca układ nerwowy, ale jego rola w psychologii jest znacznie szersza niż tylko przekazywanie sygnałów. Neurony stanowią fundament wszystkich procesów psychicznych, od prostych reakcji behawioralnych, przez złożone emocje, aż po świadome myślenie. Neuroplastyczność, dysfunkcje neuronalne, a także odkrycie neuronów lustrzanych pokazują, jak głęboko neurony wpływają na nasze codzienne doświadczenia psychiczne. Współczesna psychologia, bazując na neuronauce, coraz bardziej integruje wiedzę o funkcjonowaniu mózgu z rozumieniem ludzkiego zachowania, emocji i myśli.

Wypisy z literatury psychologicznej

Neuron czuciowy – komórka nerwowa, która przewodzi informacje od receptorów sensorycznych do centralnego układu nerwowego, inaczej nazywana jest neuronem aferentnym. PKK I 103.

Interneuron – komórka nerwowa przekazująca informacje między neuronami, szczególnie w mózgu i rdzeniu kręgowym. PKK I 104.

Neuron ruchowy – komórka nerwowa, która przewodzi informacje z centralnego układu nerwowego do mięśni i gruczołów. Inaczej nazywana jest neuronem eferentnym. PKK I 104.

Dendryt – rozgałęzione włókno, stanowiące przedłużenie ciała komórki nerwowej, które przekazuje do neuronu. PKK I 105.

Mózg (brain) – część centralnego układu nerwowego, która mieści się w czaszce. Składa się, idąc od góry, z przedmózgowia, śródmózgowia, móżdżku, mostu oraz rdzenia przedłużonego. Pozostała część centralnego układu nerwowego to rdzeń kręgowy. Mózg dorosłego człowieka waży 1300-1400 g i zawiera ok. 80 mld neuronów (z których 50 mld znajduje się w korze mózgowej, tworzących zwykle synapsy z setkami bądź tysiącami innych neuronów. Mózg zużywa ok. 20% tlenu zużywanego przez cały organizm. CS 413.

Neuroprzekaźnik (neurotransmitter) – każda z ok. 50 substancji chemicznych, zazwyczaj drobnocząsteczkowa amina lub peptyd, ale także substancja, taka jak gazowy tlenek azotu, dzięki której neuron komunikuje się z innym neuronem albo z mięśniem czy gruczołem przez synapsę. W ośrodkowym układzie nerwowym glutaminian jest zasadniczym neuroprzekaźnikiem pobudzającym, a GABA zasadniczym neuroprzekaźnikiem hamującym; w obwodowym układzie nerwowym acetylocholina jest dominującym neuroprzekaźnikiem dla neuronów ruchowych, a glutaminian dla neuronów czuciowych. CS 441.

Dopamina pełni funkcję neuroprzekaźnika głównie w śródmózgowiu, noradrenalina (norepinefryna) głównie w obwodowym układzie nerwowym, w moście i rdzeniu przedłużonym, natomiast serotonina głównie w pobliżu linii środkowej pnia mózgu. Do innych ważnych neuroprzekaźników zalicza się: adenozyna, adrenalina (epinefryna), kwas asparginowy, kwas glutaminowy, histamina, oksytocyna, substancja P i wazopresyna. Inaczej neurotransmiter. CS 441.

Ciało komórki (soma) – część komórki (takiej jak neuron) zawierające jądro, w którym mieszczą się chromosomy. PKK I 105.

Synapsa – mikroskopijna szczelina stanowiąca połączenie między neuronami. Synapsy występują również między neuronami a mięśniami lub gruczołami. PKK I 107.

Nasz mózg składa się z miliardów neuronów, czyli niewielkich komórek nerwowych. Neurony dostarczają mocy mózgowi, tak jak mikroczipy komputerowi. Neurony pozostają ze sobą nawzajem w ciągłej komunikacji, wysyłając impulsy elektryczne wzdłuż swoich długich wypustek, które działają jak przewody elektryczne. Kiedy impuls elektryczny dojdzie do końca wypustki, neuron wypuszcza sygnał chemiczny, tak zwany neuroprzekaźnik. Neuroprzekaźnik przekazuje informację, przemieszczając się w przestrzeni między dwoma neuronami – zwanej synapsą – i przyłączając się do drugiego neuronu. Tak więc cały mózg składa się z miliardów neuronów, które aby się ze sobą komunikować, przesyłają między sobą sygnały elektryczne, które następnie zamieniane są w sygnały chemiczne. KRW 23-24.

Kolbki synaptyczne – małe banieczkowate struktury znajdujące się na zakończeniach aksonu, zawierające neuroprzekaźniki, które przenoszą informacje neuronu do synapsy. PKK I 108.

Neuroprzekaźnik – chemiczna informacja, która przesyła neuronalną wiadomość przez synapsę. Wiele neuroprzekaźników jest również hormonami. PKK I 108.

Komórka glejowa – jedna z komórek stanowiąca strukturalną podstawę dla neuronu. Komórki glejowe tworzą również izolację (osłonkę mielinową) aksonu niektórych neuronów, wspomagającą przepływ impulsów elektrycznych. PKK I 110.

Neurony lustrzane – niedawno odkryta klasa neuronów, które aktywują się w odpowiedzi na obserwację czynności lub emocji przejawianych przez innego człowieka. PKK I 138.

Gdy substancje psychoaktywne dostaną się do mózgu, zaczynają oddziaływać na wybrane układy neuronów, aby wywrzeć określone skutki. System przepływu informacji w mózgu obejmuje maleńkie ładunki elektryczne przepływające przez układy komórek nerwowych. Każdy neuron wzbudza się w reakcji na substancje chemiczne zwane neuroprzekaźnikami. Gdy jeden z neuroprzekaźników wejdzie w kontakt z komórką nerwową, z którą jest związany (ponieważ komórka zawiera stosowne receptory), jego cząstka wchodzi w receptor niczym klucz do zamka. Dzięki temu może zwiększyć lub zmniejszyć zdolność komórki do przesyłania sygnałów elektrycznych do innych komórek nerwowych w dalszej części szlaku. MTU 53.

Komórka nerwowa (neuron) składa się z ciała komórki, dendrytów, które odbierają chemiczne sygnały od neuronów znajdujących się wcześniej na szlaku, oraz wypustki przypominającej ogon i nazywanej aksonem, który odpowiada za przekazywanie informacji następnym neuronom. Wiele aksonów ma otoczkę mielinową, która przyspiesza proces przekazywania informacji. Kiedy neuron się wzbudza, wysyła jeden lub więcej wyspecjalizowanych neuroprzekaźników z aksonu do synapsy – przestrzenie między komórkami nerwowymi. Uwolniona substancja chemiczna przyłącza się do dendrytów innych komórek nerwowych i może je wzbudzić. Następnie neuroprzekaźnik zostaje zwykle ponownie wchłonięty ze szczeliny synaptycznej przez neuron, który go uwolnił – proces ten nazywamy wychwytem zwrotnym. MTU 53.

Ponieważ neurony, które jednocześnie ulegają pobudzeniu, są z sobą połączone, nowe nawyki trzeba wzmacniać przez ćwiczenia, tak aby ich wykonywanie przychodziło z łatwością. Nawyki są najsilniejsze, jeśli bodźce są zróżnicowane i łatwo dostępne. Pacjenci muszą wiedzieć, że wytworzenie nowego, zdrowego nawyku zawsze jest trudniejsze na początku. Jeśli wytrwają dostatecznie długo, dzięki czemu wykonywanie nawyku będzie przychodzić z łatwością, bez większego wysiłku, ponieważ neurony, które są ze sobą połączone, będą za każdym razem ulegać jednoczesnemu pobudzeniu. AUM 55.

Polecane książki

Zobacz także

Słownik: wykaz pojęć

Bibliografia: wykaz skrótów

Neuron (neuron)