Zespół lęku napadowego - Psychologia Życia Codziennego

Spis treści

Czym jest zespół lęku napadowego / zespół paniki?

Zespół lęku napadowego (zespół paniki) to jedno z zaburzeń lękowych, charakteryzujące się nawracającymi, nagłymi atakami silnego lęku (paniki), które występują bez wyraźnej przyczyny. Ataki paniki są nagłe i intensywne, często prowadzą do przekonania, że osoba doświadcza poważnego zagrożenia, takiego jak zawał serca lub utrata kontroli nad sobą, nawet jeśli nie ma realnego zagrożenia.

Definicja

Zespół lęku napadowego – inaczej: lęk napadowy, lęk paniczny, zespół paniki; epizody nagłego, ostrego lęku; uczucie nieuchronnej katastrofy.

Zespół paniki – zaburzenie charakteryzujące się napadami paniki, niemającymi żadnego widocznego związku ze zdarzeniami z teraźniejszego doświadczenia jednostki. Odmiennie niż w uogólnionym zaburzeniu lękowym, osoba cierpiąca na zespół paniki zwykle nie odczuwa lęku między napadami paniki. PKK IV 133.

Czym jest zespół lęku napadowego zespół paniki

Objawy zespołu lęku napadowego

Ataki paniki zazwyczaj trwają od kilku do kilkunastu minut, ale ich skutki emocjonalne mogą być długotrwałe. Osoby cierpiące na zespół lęku napadowego mogą obawiać się kolejnych ataków, co prowadzi do unikania sytuacji, które mogą je wywołać. Do najczęstszych objawów należą:

Silny lęk lub przerażenie – bez wyraźnej przyczyny.
Przyspieszone bicie serca – może być odczuwane jako palpitacje serca.
Duszności lub trudności w oddychaniu.
Zawroty głowy lub poczucie oszołomienia.
Uderzenia gorąca lub zimna, pocenie się.
Drżenie ciała, czasami tak silne, że trudne do opanowania.
Poczucie odrealnienia lub depersonalizacji – jakby osoba była odłączona od rzeczywistości.
Obawa przed śmiercią lub „zwariowaniem”.

Niektóre osoby mogą też doświadczać nietypowych objawów, takich jak skurcze mięśni, nudności czy zaburzenia równowagi.

Przyczyny zespołu paniki

Dokładne przyczyny zespołu paniki nie są w pełni poznane, jednak uważa się, że może to być kombinacja czynników biologicznych, genetycznych, psychologicznych i środowiskowych. Czynniki te mogą obejmować:

Podatność genetyczna – osoby, w których rodzinach występują zaburzenia lękowe, są bardziej narażone na rozwinięcie zespołu paniki.
Nieprawidłowości w funkcjonowaniu mózgu – zwłaszcza w obszarach odpowiedzialnych za regulację lęku i stresu.
Stresujące wydarzenia życiowe – takie jak utrata bliskiej osoby, rozwód, utrata pracy mogą wywołać pierwsze ataki paniki.
Stany emocjonalne – osoby, które doświadczyły silnych emocji w dzieciństwie, np. odrzucenia, traumatycznych przeżyć, są bardziej podatne na rozwinięcie zaburzeń lękowych w dorosłości.

Leczenie zespołu lęku napadowego

Zespół paniki jest zaburzeniem, które może być skutecznie leczone. Metody leczenia obejmują zarówno farmakoterapię, jak i terapię psychologiczną:

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) – jest jedną z najskuteczniejszych form terapii dla osób z zaburzeniami lękowymi. CBT pomaga pacjentowi zidentyfikować i zmienić myśli oraz zachowania, które wywołują lęk. Techniki relaksacyjne i desensytyzacja (stopniowe narażanie na lękowe sytuacje) są kluczowymi elementami tej terapii.
Leki przeciwlękowe – leki z grupy benzodiazepin (np. alprazolam, lorazepam) mogą szybko łagodzić objawy, ale ich długotrwałe stosowanie może prowadzić do uzależnienia. W przypadku dłuższego leczenia stosuje się leki przeciwdepresyjne (np. z grupy SSRI, takie jak fluoksetyna czy sertralina), które pomagają w regulacji neurotransmiterów w mózgu, odpowiedzialnych za poziom lęku.
Techniki relaksacyjne – medytacja, mindfulness, ćwiczenia oddechowe i joga mogą pomóc w kontrolowaniu stresu i redukcji liczby ataków paniki.

Zespół lęku napadowego a inne zaburzenia

Osoby z zespołem paniki mogą także cierpieć na inne zaburzenia psychiczne, takie jak agorafobia (lęk przed otwartymi przestrzeniami lub miejscami publicznymi), depresja, czy inne zaburzenia lękowe. Lęk przed kolejnymi atakami może prowadzić do unikania miejsc lub sytuacji, które wcześniej wywołały atak, co może ograniczać codzienne funkcjonowanie i obniżać jakość życia.

Podsumowanie

Zespół lęku napadowego, choć może być przerażający, jest zaburzeniem, które można skutecznie leczyć. Wczesna diagnoza, psychoterapia oraz odpowiednie leki mogą znacznie poprawić jakość życia pacjentów, pomagając im odzyskać kontrolę nad swoimi emocjami i codziennym funkcjonowaniem. Regularne wsparcie terapeutyczne oraz rozwijanie umiejętności radzenia sobie ze stresem to klucz do długotrwałej poprawy.

Wypisy z literatury psychologicznej

Zaburzenia lękowe – problemy psychiczne cechujące się głównie lękiem. Zaburzenia lękowe obejmują zespół paniki, fobie specyficzne i zaburzenia obsesyjno-kompulsywne. PKK IV 132.

Agorafobia – strach przed publicznymi miejscami i otwartą przestrzenią, towarzyszący powszechnie zespołowi paniki. PKK IV 134.

Napady paniki i zaburzenie paniczne. Jeżeli pozornie bez powodu, znienacka doświadczasz nagłego przypływu ostrego, nieznośnego lęku, który jednocześnie wywołuje objawy somatyczne, takie jak hiperwentylacja, kołatanie serca, nudności, wrażenie dławienia się (ta lista jest bardzo długa), to prawdopodobnie masz atak paniki. Jeśli bez żadnej wyraźnej przyczyny doświadczasz nawracających napadów paniki i spędzasz znaczną ilość czasu na zamartwianiu się nimi lub myśleniu o nich, to prawdopodobnie cierpisz na zaburzenie paniczne (zespół lęku napadowego). Jedną z typowych reakcji na powtarzające się napady paniki jest agorafobia – reakcja jest tak powszechna, że te dwa zaburzenia są często omawiane łącznie. WWS 36.

Napady paniki lub zaburzenie paniczne. Napad paniki jest to nagły przypływ silnego lęku, który pojawia się nie wiadomo skąd, a towarzyszą mu objawy takie jak spłycenie oddechu, pocenie się, zasłabnięcie, przyspieszone bicie serca, nudności bądź obawa przed utrata kontroli, szaleństwem lub śmiercią. Gdy napady paniki nawracają i zaczynają budzić strach, wówczas może się rozwinąć zaburzenie paniczne. GUM 203.

Zaburzenie lękowe z napadami paniki charakteryzuje się nagłymi napadami ostrego lęku lub intensywnego strachu, które pojawiają się „nie wiadomo skąd”, bez wyraźnej przyczyny. Intensywne napady paniki zazwyczaj trwają nie dłużej niż kilka minut, ale w rzadkich wypadkach mogą powracać „falami” przez okres nawet dwóch godzin. W czasie samego napadu mogą wystąpić następujące objawy:
– spłyceniu oddechu lub duszności;
– zawroty głowy, zaburzenia równowagi lub omdlenie;
– drżenie lub dygotanie;
– poczucie dławienia się;
– pocenie się;
– nudności lub dolegliwości żołądkowe;
– poczucie nierzeczywistości (derealizacja) – tak jakbyś „nie był całkiem sobą” (depersonalizacja);
– odrętwienie lub mrowienie w rękach i stopach;
– uderzenia gorąca lub zimna;
– ból lub dyskomfort w klatce piersiowej;
– strach przed popadnięciem w obłęd lub utratą panowania nad sobą;
– strach przed umieraniem.
W pełnoobjawowym napadzie paniki występują przynajmniej cztery spośród tych objawów, natomiast wystąpienie dwóch lub trzech jest określane jako napad o ograniczonych objawach (limited-symptom attack). BLF 21.

W wielu przypadkach panika pojawia się spontanicznie bez wyraźnego powodu. Nie ma oczywistego sygnału ani bodźca poprzedzającego napad. Napady paniki nie są także spowodowane fizjologicznym działaniem leków ani narkotyków ani stanem medycznym. BLF 22.

Lęk może się pojawiać w różnych postaciach i na różnym poziomie intensywności. Jego nasilenie zwykle waha się od zwykłego odczucia niepokoju do pełnoobjawowego napadu paniki charakteryzującego się kołataniem serca, dezorientacją i przerażeniem. Lęk, który nie jest powiązany z żadną konkretną sytuacją, który pojawia się „nie wiadomo skąd”, jest nazywany lękiem niezwiązanym (free-floating anxiety) lub w cięższych przypadkach spontanicznym atakiem paniki. Kryteriom pozwalającym odróżnić spontaniczny atak paniki od epizodu lęku niezwiązanego może być wystąpienie co najmniej czterech spośród następujących objawów w tym samym czasie (jeśli doświadczasz co najmniej czterech objawów, oznacza to, że masz atak paniki):
– spłycenie oddechu;
– kołatanie serca (szybkie lub nieregularne bicie serca);
– drżenie lub dygotanie;
– pocenie się;
– dławienie się;
– nudności lub dolegliwości żołądkowe;
– odrętwienie;
– zawroty głowy lub zaburzenia równowagi;
– poczucie obcości samego siebie lub oddzielenia się od siebie;
– uderzenie gorąca lub zimna;
– strach przed umieraniem;
– strach przed popadnięciem w obłęd lub utratą panowania nad sobą.
BLF 19.

Badanie przeprowadzone prze National Institute of Mental Health wykazały, że zaburzenia lękowe są najczęstszym problemem zdrowia psychicznego wśród amerykańskich kobiet, a w przypadku mężczyzn ustępują miejsca tylko nadużywaniu alkoholu i innych substancji psychoaktywnych. W zeszłym roku blisko 18% populacji Stanów Zjednoczonych, czyli ponad 50 milionów ludzi, cierpiało z powodu napadów paniki, fobii i innych zaburzeń lękowych. Prawie co czwarta osoba dorosła będzie cierpiała na zaburzenie lękowe w jakimś okresie swojego życia. Mimo to jedynie niewielki odsetek tych ludzi podda się terapii. W ciągu ostatnich 25 lat napady paniki i inne zaburzenia lekowe osiągnęły rozmiary epidemii, a w mediach poświęcano im wiele uwagi. BLF 13.

Dlaczego problemy związane z napadami paniki, fobiami i lękiem są tak rozpowszechnione? Mam wrażenie, że zaburzenia lękowe są następstwem stresu, który ulega nagromadzeniu w miarę upływu czasu. Z pewnością jest wiele czynników, które powodują u danej osoby rozwój napadów paniki, fobii czy obsesji – jestem jednak przekonany, że skumulowany stres odgrywa tutaj główna rolę. BLF 13.

Słowo agorafobia oznacza „strach przed otwartą przestrzenią”; jej istotą jest jednak strach przed napadami paniki. Jeśli cierpisz na agorafobię, boisz się znaleźć w miejscach, z których ucieczka mogłaby być trudna – lub w których uzyskanie pomocy mogłoby być niemożliwe – w sytuacji nagłego wystąpienia napadu paniki. Możesz np. unikać sklepów spożywczych lub autostrad, nie tyle z powodu ich nieodłącznych cech, ile dlatego, że są to miejsca, z których ucieczka mogłaby być trudna lub krępująca, gdyby doszło u ciebie do napadu paniki. Strach przed zażenowaniem odgrywa tutaj kluczową rolę. Większość osób z agorafobią boi się nie tylko napadów paniki, ale także tego, co pomyśleliby inni ludzie, gdyby zobaczyli u nich taki napad. BLF 24.

Wydaje się, że w większości przypadków agorafobia jest wywoływana zaburzeniem lękowym z napadami paniki. Na początku po prostu doświadczasz napadów paniki, które pojawiają się bez wyraźnego powodu (zaburzenie lękowe z napadami paniki). Po pewnym jednak czasie zaczynasz zdawać sobie sprawę, że napady występują częściej w zamkniętych miejscach daleko od domu lub kiedy jesteś sam. Zaczynasz obawiać się tych miejsc. Z chwilą, kiedy rzeczywiście zaczynasz unikać tych miejsc ze strachu przed wystąpieniem ataku paniki, zaczyna się u ciebie rozwijać agorafobia, która może przybrać postać łagodną, umiarkowaną lub ciężką. BLF 25.

Był to pierwszy z około ośmiuset pięćdziesięciu ataków paniki, których miałem doświadczyć w przyszłości, przede wszystkim jako dwudziesto- i trzydziestolatek, aż do czasu, gdy nauczyłem się radzić sobie z nimi (gdy zacząłem rozpoznawać, że nadchodzą). Podczas pierwszych pięciuset byłem przekonany, że za minutę lub dwie umrę. Ataki zdarzały się w nieoczekiwanych momentach w ciągu dnia lub w nocy, bez względu na to, czy byłem sam, czy też w tłumie. Po prostu się pojawiały. Nie miało znaczenia to, że – w wyniku wcześniejszych doświadczeń – doskonale wiedziałem, że nie umrę. Układowi limbicznemu udawało się przekonać resztę mojego mózgu, że zaraz odejdę z tego świata. FMP 43.

Gdy jądro środkowe [ciała migdałowatego] zainicjuje atak paniki, przejmuje nad nami kontrolę, a wpływ kory mózgu na nasze działania jest znikomy. Niektóre osoby podczas paniki reagują bardzo agresywnie, inne – wycofują się z danej sytuacji, jeszcze inne – nieruchomieją. Jeśli masz atak paniki, a ludzie dookoła próbują przekonać cię logicznymi argumentami, że nie powinieneś panikować, w rzeczywistości mówią do kory mózgu, która pozostaje wyłączona. PKZ 64.

W sytuacji nagłego ataku paniki mamy do dyspozycji trzy strategie opierające się na ciele migdałowatym, które mogą nas uspokoić: głębokie oddychanie, rozluźnienie mięśni i ćwiczenia fizyczne. Żadna z nich nie jest w stanie natychmiastowo zniwelować pobudzenia organizmu, ale redukują one dyskomfort i skracają czas trwania napadu. PKZ 118.

Co warto wiedzieć o atakach paniki
– uwolniona adrenalina trafia do krwiobiegu,
– wskutek działania adrenaliny serce bije szybciej, a oddech staje się płytki i ciężki,
– doświadczenie ataku paniki wzbudza strach, dlatego osoba, która go doświadcza, nie rozumie, co się dzieje, może się bać, że ma atak serca i umrze,
– to nie jest atak serca,
– ataki paniki nie są śmiertelne,
– ciało powróci do normalnego trybu funkcjonowania, jak tylko adrenalina zostanie zmetabolizowana, co potrwa kilka minut,
– w najgorszym razie możesz zemdleć, a potem zaczniesz znów normalnie oddychać. HND 60.

Wiele osób jest zdezorientowanych, kiedy czuje przypływ panicznego lęku, zanim na jawnym poziomie zrozumie utajone bodźce, które wywołały te uczucia. Utajone wspomnienia emocjonalne są ze swej istoty stosunkowo natychmiastowe. Z ewolucyjnego punktu widzenia system pamięci utajonej jest bardziej pradawny niż system pamięci jawnej, ponieważ wykrywanie zagrożenia jest bezpośrednio powiązane z przeżyciem. Ponieważ ciało migdałowate jest detektorem ważności, kiedy pojawia się zagrożenie, nic nie jest ważniejsze niż ono. Szybkość reagowania może oznaczać życie albo śmierć. AUM 58.

Metapoznawczy proces etykietowania lęku jako zagrożenie wyjaśnia, dlaczego podczas ataków paniki odczuwamy intensywny przypływ strachu. W istocie panika jest „lękiem związanym z lękiem” – jeśli poświęcimy uwagę roli, jaką odgrywają w tym fantazje lękowe, to wykonamy pierwszy krok, aby zapanować nad tymi objawami. MTR 46.

Panika to uczucie skrajnego lęku bądź strachu. Atak paniki składa się z określonej kombinacji myśli, emocji i reakcji fizjologicznych. Takim napadom często towarzyszą charakterystyczne doznania fizyczne i psychiczne, na przykład przyspieszone bicie serca, wzmożona potliwość, trudności z oddychaniem, uczucie duszności, dławienie w gardle, drżenie, zawroty głowy, ból w klatce piersiowej, mdłości, fala gorąca lub zimna, uczucie dezorientacji. UPN 236.

Określenie „lęk” czasami opisuje chwilowe uczucie zdenerwowania czy niepokoju, które pojawia się w obliczu i w trakcie najróżniejszych wyzwań życiowych – rozmowy o pracę, badania lekarskiego. Używamy go także w kontekście bardziej uporczywych stanów, w tym fobii (lęk przed określoną rzeczą bądź sytuacją: lęk wysokości, lęk przed określonymi zwierzętami bądź owadami, lęk przed podróżami samolotem), lęku społecznego (lęk przed ośmieszeniem, krytyką i/lub odrzuceniem w kontaktach społeczno-towarzyskich), zaburzenia lękowego napadowego (intensywnego uczucia lęku, w którym często wydaje nam się, że zaraz umrzemy albo zwariujemy), zaburzenia stresowego pourazowego (powracających wspomnień okropnych traumatycznych przeżyć wywołujących głębokie cierpienie psychiczne), lęku przed chorobami (kiedy nieustannie obawiamy się choroby lub dolegliwości fizycznych, mimo że badania lekarskie niczego nie wykrywają) oraz zaburzenia lękowego uogólnionego (które charakteryzują częste chwile niepokoju i fizyczne objawy lęku). UPN 224.

Stany lękowe to fobie, fobia społeczna, zaburzenie paniczne, zaburzenie stresowe pourazowe, obawy o zdrowie fizyczne oraz zaburzenia lękowe uogólnione. Objawy stanów lękowych obejmują szerokie spektrum reakcji fizjologicznych, nastroje od zdenerwowania po napad paniki, tendencję do unikania określonych sytuacji i uczuć, obawy przed niebezpieczeństwem oraz myśli mówiące o tym, że nie poradzimy sobie z zagrożeniem. Zachowania typowe dla lęku to unikanie oraz wszystko to, co robimy, aby zapewnić sobie poczucie bezpieczeństwa. Przynoszą natychmiastową ulgę, a w dłuższej perspektywie nasilają lęk. Myśli lekowe wyolbrzymiają zagrożenia i nie doceniają naszych umiejętności radzenia sobie z nimi. Myśli towarzyszące lękowi często zaczynają się od frazy: „A co będzie, jeśli…”, po czym następuje wizja nieuchronnej katastrofy, z którą sobie nie poradzimy. UPN 255.

Polecane książki

Zobacz także

Słownik: wykaz pojęć Bibliografia: wykaz skrótów