Charakter (character)

Czym jest charakter?

Charakter (character) to pojęcie, które odnosi się do zbioru cech psychicznych i moralnych, kształtujących sposób myślenia, działania oraz reagowania jednostki w różnych sytuacjach. W psychologii charakter obejmuje zarówno cechy wrodzone, jak i nabyte, które wpływają na nasze decyzje oraz zachowania. To swoisty zestaw wartości, przekonań i postaw, który definiuje nas jako ludzi.

Jakie są kluczowe cechy charakteru?

Cechy charakteru można podzielić na różne kategorie. Najczęściej wyróżnia się cechy pozytywne, takie jak uczciwość, empatia, odwaga czy odpowiedzialność, oraz cechy negatywne, takie jak egoizm, lenistwo czy agresja. Warto zauważyć, że charakter nie jest stały – może się zmieniać w zależności od doświadczeń życiowych i pracy nad sobą.

Dlaczego charakter jest ważny w codziennym życiu?

Charakter odgrywa kluczową rolę w codziennym życiu. To on wpływa na nasze relacje z innymi ludźmi, podejmowanie decyzji oraz sposób radzenia sobie z trudnościami. Osoby o silnym charakterze często są postrzegane jako liderzy i wzory do naśladowania. Ich cechy pozwalają im budować trwałe relacje i zyskiwać zaufanie innych.

Jak charakter wpływa na relacje interpersonalne?

Relacje międzyludzkie są jednym z najważniejszych aspektów życia. Charakter wpływa na to, jak postrzegamy innych oraz jak reagujemy na ich zachowania. Na przykład osoba empatyczna będzie lepiej rozumiała potrzeby innych i potrafiła dostosować swoje zachowanie do sytuacji. Z kolei osoba o negatywnych cechach może mieć trudności w nawiązywaniu głębszych relacji.

Jak kształtować swój charakter?

Kształtowanie charakteru to proces, który wymaga świadomego wysiłku. Możesz zacząć od refleksji nad swoimi wartościami i przekonaniami. Zastanów się, co jest dla ciebie ważne i jakie cechy chciałbyś rozwijać. Oto kilka kroków, które mogą pomóc w pracy nad swoim charakterem:

1. Autorefleksja
   Regularnie analizuj swoje zachowania i reakcje. Zastanów się, co możesz poprawić.
2. Cele
   Ustal konkretne cele dotyczące rozwoju poszczególnych cech charakteru.
3. Edukacja
   Czytaj książki lub uczestnicz w warsztatach dotyczących rozwoju osobistego.
4. Praktyka
   Wprowadzaj nowe zachowania w życie – małe kroki mogą prowadzić do dużych zmian.

Jakie są różnice między charakterem a osobowością?

Często mylimy pojęcia „charakter” i „osobowość”. Choć są ze sobą powiązane, mają różne znaczenia. Osobowość odnosi się do szerszego zestawu cech psychicznych, które obejmują temperament, emocje oraz sposób myślenia. Charakter natomiast koncentruje się głównie na moralnych aspektach i wartościach jednostki.

Czy charakter można zmienić?

Tak! Choć wiele osób uważa, że charakter jest stały i niezmienny, to jednak badania pokazują, że możemy go kształtować i modyfikować przez całe życie. Kluczem jest chęć do zmiany oraz determinacja w dążeniu do lepszej wersji samego siebie.

Jakie wyzwania mogą pojawić się podczas pracy nad charakterem?

Praca nad swoim charakterem może być trudna i wymagać czasu. Możesz napotkać różne wyzwania:

• Opór wewnętrzny
  Czasami trudno jest zaakceptować konieczność zmiany.
• Wpływ otoczenia
  Ludzie wokół ciebie mogą nie wspierać twoich dążeń do rozwoju.
• Nawyki
  Stare przyzwyczajenia mogą być trudne do przezwyciężenia.

Jednak pokonywanie tych przeszkód może przynieść ogromne korzyści w postaci lepszego samopoczucia oraz bardziej satysfakcjonujących relacji z innymi.

Podsumowanie

Charakter to fundamentalny element naszej osobowości, który wpływa na nasze życie codzienne oraz relacje z innymi ludźmi. Rozwój charakteru wymaga świadomego wysiłku i autorefleksji, ale przynosi wiele korzyści – od lepszych relacji po większą satysfakcję z życia. Pamiętaj, że każdy z nas ma potencjał do zmiany i rozwoju – wystarczy tylko chcieć!

Wypisy z literatury psychologicznej

Charakter (character) – połączenie cech psychologicznych odróżniające daną osobę od innych. CS 92.

Charakter – 1. Układ (połączenie) jakości lub cech tworzących całość, która wyróżnia naturę osoby, sytuacji lub zdarzenia; 2. układ postaw społecznych, moralnych i religijnych osoby; 3. w teoriach psychoanalitycznych: cechy pozwalające zaliczyć osobę do typu charakteru (np. analnego, neurotycznego czy fonicznego); 4. Osobowość. SS 50.

Zgodnie z powszechnie akceptowanym modelem, osobowość każdej jednostki stanowi w istocie połączenie temperamentu (odziedziczonych cech osobistych, takich jak niecierpliwość, podatność na uzależnienia etc.) oraz charakteru (który kształtuje się wraz z rozwojem danej jednostki na podstawie doświadczeń życiowych i środowiskowych) – innymi słowy, osobowość stanowi mieszankę „genów i wychowania”. Cechy temperamentu mogą być skorelowane z markerami genetycznymi i biologicznymi; mogą wykształcić się na wczesnym etapie życia i uważane są za nasze instynkty bądź nawyki (habitis). Charakter kształtuje się wolniej – wraz z osiąganiem dorosłości i na podstawie naszych doświadczeń. Z perspektywy tego modelu zaburzenie z pogranicza można uznać za mieszankę powstałą w wyniku zderzenia genów i środowiska. KSN 44.

Osobowość i charakter różnią się od siebie. Na zdrowy rozum wszyscy wiemy, czym jest jedno i drugie. Osobowość stanowi repertuar cech takich jak emocjonalność (na przykład neurotyczność, lęk, unikanie), ekstrawertyzm, ugodowość, otwarcie na nowe idee i doświadczenia, sumienność (staranność, pracowitość, samodyscyplina i pragnienie osiągnięć). Charakter z kolei nie jest już tak oczywisty. Prawdziwy charakter danej osoby można określić wtedy, gdy ta zostanie postawiona przed jakimś dylematem, w stresującej sytuacji, która zmusza do podjęcia trudnej decyzji. FMP 207.

Naukowcy skłonni są uważać osobowość za bardziej uwarunkowaną genetycznie i niezmienną, charakter zaś – za bardzo podatny na działanie stresorów, doświadczenia, dokonanych wyborów i pielęgnowanych przekonań. Wewnętrzna przemiana bohaterów powieści i filmów to przykład głębokiej zmiany charakteru na lepsze. Nasze przekonania religijne, wiara w rząd, rodzinę i cywilizację wyrastają między innymi z nadziei na to, że charakter zbłąkanej osoby wciąż można ocalić od „ciemnych mocy zła”. FMP 208.

Jung obserwował, że zewnętrzny charakter ludzi często miał kontrastującą wewnętrzną jakość, nieświadomego Innego z uzupełniającymi, ale odrzuconymi sposobami bycia. Podczas gdy persona to świadomie wyznawane wartości i najwygodniejsze podejście naszego ego, Anima (z łac. dusza) lub Animus (z łac. umysł) jest (często) wewnętrznym kontraseksualnym przeciwieństwem, które wyraża wewnętrzny przeciwny zestaw wartości i podejść, z którymi czujemy się niekomfortowo i w których stosowaniu czujemy najmniejszą biegłość. BJP 152-154.

Nasza sytuacja nie determinuje zachowania. To raczej nasza osobista interpretacja tej sytuacji – skonstruowana przez nas rzeczywistość społeczna – jest tym, co reguluje zachowanie, z naszymi interakcjami społecznymi łącznie. Zwykle atrakcyjne są dla nas takie relacje, które uważamy za dostarczające nam nagród, chociaż istnieją wyjątki, zgodnie z teorią oczekiwania-wartości i teorią dysonansu poznawczego. Teoria atrybucji przewiduje, że błędy innych ludzi będziemy przypisywać ich cechom charakteru (podstawowy błąd atrybucji), a nasze własne – sytuacji (egotyzm atrybucyjny), chociaż tendencja ta jest zależna od różnic kulturowych. Zdrowe związki miłosne także świadczą o społecznym konstruowaniu rzeczywistości, ponieważ jest wiele rodzajów miłości oraz wiele kulturowych różnic w jej rozumieniu i w zachowaniach z nią związanych. PKK V 114.

Żyjemy w świecie, w którym rządzi kult ciała, obarczamy je więc odpowiedzialnością za swoje niepowodzenia. Prawdą jest, że ładniejsi ludzie mają w niektórych sytuacjach łatwiej, przypisujemy im pozytywne cechy charakteru i jest to powszechnie znane w psychologii zjawisko (efekt halo). To prawda, że piękny wygląd jest wizytówką i ma wpływ na kształtowanie pierwszego wrażenia oraz znacząco podnosi naszą pewność siebie. nie jest jednak wyłącznym gwarantem szczęścia, do tego niestety potrzeba znacznie, znacznie więcej. SSP 15.

Na podstawie jednej cechy lub jednego zachowania możemy zaklasyfikować drugiego człowieka do określonej grupy, której przedstawicielom przypisujemy jeszcze inne cechy. Badania pokazują na przykład, że mamy skłonność uważać osobę postrzeganą przez nas jako atrakcyjną za przyjaźniejszą, za mająca lepszy charakter, za bardziej ekscytujący wybór na randkę, za mającą wyższą pozycję zawodową i za lepszą kandydatkę na współmałżonka niż osoba, którą postrzegamy jako nieatrakcyjną. SKP 173.

Teoria atrybucji wyjaśnia, jak ludzie interpretują zachowanie innych, dokonując odpowiedniej atrybucji jego przyczyn, czyli przypisując je wewnętrznym predyspozycjom (cechy charakteru, motywacja, postawy) lub zewnętrznej sytuacji. MPS 94.

Procesy atrybucji mogą sprzyjać zjawisku tendencyjności w służbie grupy. Dzieje się tak wówczas, gdy negatywne zachowania przedstawicieli obcych grup przypisujemy cechom ich charakteru, a pozytywne tłumaczymy zaistniałymi okolicznościami. Skłonność do obwiniania ofiar za los, jaki je spotyka, uwarunkowana jest naszą wiarą w sprawiedliwy świat, która ma polegać na tym, że każdy dostaje w nim to, na co zasługuje. MPS 482-483.

Odgrywana rola decyduje nie tylko o tym, jak osoba zajmująca daną pozycję powinna się zachowywać, ale również o tym, jakie wrażenie powinna wywierać. W związku z tym człowiek stara się prezentować wizerunek odpowiadający wzorcowi danej roli. Dobrym przykładem jest tu działanie przywódcy, który dzięki wywieranemu wrażeniu pragnie zwiększyć swoją skuteczność. Kiedy jednak człowiek odgrywa rolę, która podważa pożądany przez niego wizerunek własnej osoby, próbuje zdystansować się do niej, aby zademonstrować, że nie odzwierciedla ona jego rzeczywistych cech charakteru. LWW 108-109.

Jeśli znamię prowadzi innych ludzi do wyciągnięcia negatywnych wniosków na temat zdolności naznaczonej osoby, jej osobowości, charakteru lub wartości jako człowieka, to staje się piętnem. Osoby napiętnowane nie tylko są niekorzystnie oceniane, ale i inaczej traktowane przez innych. Dlatego też odwołują się one do licznych autoprezentacyjnych taktyk, aby zminimalizować wpływ piętna na sposób, w jaki reaguje na nie otoczenie. LWW 141-142.

W przewidywaniu altruizmu lepiej kierować się znajomością czynników sytuacyjnych i informacjami na temat aktualnego samopoczucia osoby niż punktami uzyskanymi  przez nią w testach osobowości. Najnowsze wyniki badań nad związkami osobowości z altruizmem sugerują jednak, że pewne jednostki charakteryzuje wyższa od przeciętnej gotowość pomagania innym i że wpływ osobowości może zależeć od sytuacji. Na podejmowanie długoterminowych, zaplanowanych akcji pomagania, których przykładem jest praca wolontariusza lub regularne ofiarowywanie datków pieniężnych, ma wpływ religijność jednostki. MPS 614.

Obronne taktyki autoprezentacji to zachowania ukierunkowane na ochronę, utrzymanie lub obronę zaatakowanej bądź zagrożonej  tożsamości i wartości naszej osoby. zachowania te motywowane są pragnieniem uniknięcia autoprezentacyjnej porażki i pozostają charakterystyczne raczej dla osób o niskiej samoocenie. Należą do nich samoutrudnianie, wymówki, suplikacja, usprawiedliwienia i przeprosiny. Asertywno-zdobywcze taktyki autoprezentacji to natomiast zachowania ukierunkowane na zbudowanie, pozyskanie i utrwalenie jakiejś nowej tożsamości naszej osoby. Zachowania te motywowane są pragnieniem osiągnięcia sukcesu autoprezentacyjnego i pozostają charakterystyczne raczej dla osób o wysokiej samoocenie. Należą do nich ingracjacja, zastraszanie, autopromocja przez skojarzenie oraz świecenie przykładem. WPS 166.

Kolejnym czynnikiem skłaniającym jednostkę do manipulowania wrażeniem jest posiadanie głównej cechy warunkującej status. Cecha wyznaczająca status to taka właściwość człowieka, która w powszechnym przekonaniu ma kluczowe znaczenie dla zrozumienie jego charakteru. Niektóre cechy wyznaczające status są w danej kulturze oceniane negatywnie (na przykład otyłość, deformacja ciała czy paraliż), inne zaś – pozytywnie (wybitna inteligencja, wyjątkowa uroda czy znaczne bogactwo). Tak czy inaczej, dotyczy to cech, które statystycznie zdarzają się rzadko. Cecha wyznaczająca status najczęściej dominuje we wrażeniu wywieranym przez posiadającego ją człowieka, jest obecna we wszystkich jego interakcjach z innymi i odgrywa zasadniczą rolę w tym, jak otoczenie na nie reaguje. LWW 68.

Sztywna postawa ciała, właściwości w rodzaju niezmiennego uśmiechu czy lekceważącego, ironicznego i aroganckiego zachowania – to pozostałości po procesach obronnych w przeszłości. Zostały odłączone od pierwotnych sytuacji (konfliktów z popędami lub uczuciami) i rozwinęły się w trwałe cechy charakteru. Reich nazwał je „pancerzem charakteru (Charakterpanzerung). FMO 35.

W zbiorowości, jak sądzi Le Bon, znikają indywidualne osiągnięcia jednostki, a tym samym ginie jej odrębny charakter. Na pierwszy plan występuje nieświadomość rasowa, czynnik heterogeniczny zostaje wchłonięty przez sferę homogeniczną. My powiedzielibyśmy, że nadbudowa psychiczna, która w tak różnoraki sposób rozwinęła się u poszczególnych jednostek, zostaje zburzona, obalona, i w ten sposób odsłonięty zostaje (tj. ulega aktywizacji) jednorodny u wszystkich nieświadomy fundament. W ten sposób powstałby przeciętny charakter człowieka kolektywnego. FPS 174.

Wysiłki podejmowane przez dziecięce ego mające na celu unikanie przykrych doznań, a przejawiające się w otwartym stawianiu oporu wobec pochodzących z zewnątrz wrażeń, mieszczą się w psychologicznej normie. Ich konsekwencje mogą mieć doniosłe znaczenie w procesie formowania się ego i charakteru, ale nie leżą u źródeł patologii. FMO 58.

System p [percepcyjny, postrzeżeniowy], który nie ma zdolności przechowywania zmian, a więc który nie ma pamięci, tworzy dla naszej świadomości wielką różnorodność jakości zmysłowych. Nasze wspomnienia – odwrotnie; nie wyłączając nawet tych najgłębszych, najbardziej charakterystycznych, są jako takie nieświadome. Można je sobie uświadomić; nie ma jednak żadnych wątpliwości co do tego, że w stanie nieświadomym rozwijają się one wszystkie swe oddziaływania. To, co określamy mianem naszego charakteru, sprowadza się przecież do śladów wspomnieniowych naszych wrażeń, i to właśnie takich wrażeń, które najsilniej na nas oddziaływały, wrażeń z okresu naszej młodości, które prawie nigdy nie stają się świadome. FOS 455.

Można jednak podać pewną formułę na wykształcenie się ostatecznego charakteru popędów konstytutywnych: pozostające cechy charakteru są albo nie zmienionymi kontynuacjami popędów pierwotnych, ich sublimacją lub skierowanymi przeciwko nim formacjami retroaktywnymi. FCA 21.

W wypadku formowania się charakteru wyparcie albo nie pojawia się w akcji, albo łatwo osiąga swój cel polegający na tym, by zastąpić wyparte przez formacje reaktywne i sublimacje. To właśnie dlatego procesy formowania się charakteru są mniej przejrzyste i bardziej niedostępne analizie niż procesy neurotyczne. FDN 90.

Sytuację psychiczną w opisywanej (i podobnych) fazie okresu dojrzewania można bardzo prosto opisać. Namiętnie i szybko znikające miłosne fiksacje w ogóle nie należą do obszaru relacji z obiektem w takim znaczeniu, jakiego używamy opisując związki ludzi dorosłych. Są one identyfikacjami najprymitywniejszego typu, takimi, jakie spotykamy u bardzo małych dzieci zanim pojawiają się w ich życiu psychicznym jakiekolwiek obiekty miłości. Zmienność charakteru właściwa okresowi dojrzewania nie wskazuje na żadną zmianę wewnętrzną w przekonaniach jednostki lub w jej sposobie kochania. Można mówić raczej o utracie osobowości w wyniku zmiany związanej z identyfikacją. FMO 120.

Dopiero po przezwyciężeniu wszystkich tych „losów popędów” powstaje to, co określa się mianem charakteru jakiegoś człowieka, a co, jak wiadomo, epitety „dobre” i „złe” klasyfikują w nader niedostateczny sposób. Człowiek jest bowiem rzadko całkiem dobry lub całkiem zły, najczęściej jest „dobry” w jednej relacji, a „zły” w drugiej, czy też „dobry” w takich warunkach zewnętrznych, w innych zaś zdecydowanie „zły”. FAU 32.

Z pewnością już sami zauważyliście, że owo trudne do zdefiniowania zjawisko określane mianem charakteru jako żywo należałoby przypisać „ja”. Niektóre czynniki tworzące charakter już uchwyciliśmy. Przede wszystkim chodzi tu o uosobienie wcześniejszej instancji rodzicielskiej jako „nad-ja” – jest to zaiste najważniejszy, decydujący fragment tego procesu; następnie pojawiają się tu pochodzące z późniejszego okresu utożsamienia z obojgiem rodziców, innymi wpływowymi osobami oraz identyczne utożsamienia jako osady porzuconych stosunków do obiektów. Dodajmy do tego jako przyczynki do procesu formowania się charakteru, których nigdy nie zabraknie, formacje reaktywne, jakie „ja” zdobywa zrazu w swych wyparciach, później zaś, gdy już odpiera niepożądane pobudki popędowe, za pomocą bardziej normalnych środków. FWP 474.

Bardzo długo rozumiano tożsamość na sposób substancjalny, jako „charakter”, który wprawdzie może się rozwijać, kształtować, dojrzewać, nawet podlegać całkowitej przemianie – na przykład religijnemu nawróceniu, stanowiącemu kluczowe wydarzenie w Wyznaniach świętego Augustyna, traktowanych przez wielu badaczy jako tekst założycielski w dziejach nowożytnej europejskiej autobiografii. W ramach substancjalnej koncepcji podmiotu taka zasadnicza przemiana nie oznaczała jednak zniszczenia spójności osoby – i spójności opowiadania o niej.

Z kolei filozofia „śmierci podmiotu” sprowadziła fundamentalne pytania autobiografii: „Kim byłem?”, „Kim jestem?” na poziom kategorii językowych, prowadząc do uznania dokumentu osobistego jedynie za szczególny rodzaj fikcji, opartej na chwycie retorycznym prozopopei (fictio personae), czyli konwencji wypowiedzi zza grobu (Paul de Man). Od kilku dziesięcioleci funkcjonuje w psychologii koncepcja tożsamości narracyjnej, która pozwala odzyskać podmiot bez powracania do jego substancjalnego rozumienia. Kategoria dynamicznego stawania się podmiotu wkracza na miejsce esencjalnego „ja”, a rozciągłość i stopniowe kumulowanie doświadczeń pojawia się zamiast „twardego jądra” osobowości.
Małgorzata Czermińska, O autobiografii i autobiograficzności, w: APL 7.